Д.Ундрах: Бидэнд хятадууд шиг үзэл санааны хувьд нэгдэх нэгэнлэг концепц алга

МУИС-ийн ШУС-ийн Ази судлалын тэнхимийн дэд Профессор, Хятад судлаач Д.Ундрахтай ярилцлаа.

-Монголчуудын дийлэнх нь нэг хэсэг хятадын ард түмнийг үзэн ядах хандлагатай байлаа. Харин сүүлийн үед тийм ч их муучлахаа больсон шиг анзаарагдсан. Судлаачийн хувьд энэ үйл явцыг яаж харж байна вэ?

-1960-аад онд ЗХУ, БНХАУ гэдэг хоёр их гүрний харилцаа муудсан.Түүхэн үүднээсээ энэ үеэс л монголчууд үзэл суртлын нөлөөгөөр урд хөршийнхөө тухайд таагүй ойлголт тээж, хөршийнхөө тухай мэдэхгүй болж эхэлсэн харагддаг. Жишээ авахад, Энэтхэг, Хятад хоёр улстай хиллэдэг Бангладеш улсын иргэдийн хувьд хятадууд шиг сайн хүмүүс байхгүй. Үүнээс үзэхэд  тухайн улсын ард түмэнд, системээс зориуд өгсөн ойлголт, мэдээлэл болон түүхэн нөхцөл байдал нөлөөлдөг байна.

Үүний дээр 1990 оноос Замын-Үүдээр гарч, арилжаа наймаа хийх болсон тэр жилүүдэд бид мөн хятад хүмүүстэй сайн, муу утгаар танилцсан. Тухайн үед Хятад улс дотроо ч зах зээл эдийн засаг хөгжиж, хүмүүс хөлжих гэж бужигнаж байсан үе байлаа,  ашиг олох гэсэн зальхай наймаачид Эрээн дээр цөөнгүй байж л дээ. Энэ цаг үест монголчуудын авсан хятад хүний тухай сөрөг ойлголт өнөөдрийг хүртэл их, бага хэмжээгээр хадгалагдаж байна. Харин 1990 оноос хойш Эрээн хот яаж өөрчлөгдсөнийг монголчууд хараад дор бүрнээ нэгийг тунгааж байна.

Судлаачийн нүдээр харахад ер нь ард түмэн яг үнэн зөв мэдээллийг төдийлөн авч чаддаггүй. Энэ ч үүднээсээ хятадуудын эсрэг чиглэсэн, зориудын шинжтэй, сошиал орчинд тулгуурласан мэдээлэл тарахад түүнд илүүтэй автдаг. Дагаад л шуурчихдаг. Түүнээс жинхэнээсээ, үнэн голоосоо хятад хүнийг үзэн яддаг монгол 10 хүн тутмын хоёрт нь л таарах байх. Өнөөдрийн байдлаар хятадуудтай сайтар гүн түншилж, хамтарч ажилладаг монголчууд маш олон бий. Тэгэхээр өдгөө бид  хятадуудыг муучилсан агуулга бүхий захиалгат кампанит ажлын нөлөөнд л автаж байгаа болов уу л гэж хардаг.  

Түүнчлэн мэдлэг, мэдээлэл дутмагаас болж хүн ийм хандлага гаргадаг. Мэдэхгүй зүйлийнхээ дайсан нь болдог шүү дээ, хүн гэдэг амьтан. Монголчууд огт танихгүй, мэдэхгүй хүнээ дам сургаар муулж суух нь цөөнгүй. Тэгэхээр судлаач бидний хувьд олон нийтэд яг бодит байдлыг таниулж, ойлгуулах чухал үүрэг ноогдож байна л даа.

-Та түүхийн ухааны доктор хүн шүү дээ. Хожим хоёр улсын ард түмэн харилцан нэгэндээ дургүй болох хэмжээний гүн хагаралдаан, зөрчил түүхийн явцад гарч байсан нь хэр олон бэ. Зарим хүн манж үндэстнийг хятадуутай нэг утгаар ойлгох нь бий шүү?

-Монгол, Хятадын харилцааны тухайд хамгийн багадаа 3000 жилийн түүх яригдана. Энэ урт хугацаанд том, жижиг мөргөлдөөн тоймгүй олон гарч байсан нь мэдээж. Миний судалгаа голчлон “Монгол, Мингийн  харилцаа” сэдэвт чиглэдэг л дээ. Энэ 200 гаруй жилийн хугацаанд л гэхэд 10-аад удаагийн томоохон дайн, 200 удаагийн хилийн мөргөлдөөн гарсан байдаг. Эдгээр нь голдуу эдийн засгийн асуудлаас үүдэлтэй байсан. Цаг үеийг нь үүнээс урагшлуулаад авч үзвэл - Хятан улсын үед Хятадын олон улс найрамдал гуйж, алба барьдаг байжээ. Нэг үгээр хэлэхэд хөрш улсууд мандаж, буурах нь ээлжлээд л яваад байсан түүхтэй юм билээ. Харин өнөөдрийн байр сууринаас харахад эд бүгд төдийлөн чухал ач холбогдолгүй, улирч өнгөрсөн түүх төдий л юм шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл хажуу хөрштэйгөө муудалцаж, сайдалцаад л олон жил амьдарсан айлтай агаар нэг.

-Бид пропагандагийн тухай сэдвийг хөндлөө. Байсхийгээд л “Хятадууд биднийг уусгаж авах, газар нутгийг маань эзлэх туйлын зорилготой” гэсэн агуулга бүхий мэдээлэл сошиал орчинд цацагддаг. Гэхдээ энэ нь хэнд ашигтай байж болох нь анхаарал татаж байна л даа?

-Олны анхаарлыг татах зорилго агуулсан хүмүүс тухайн нийгмийнхээ эмзэг сэдэв дээр тоглолт хийж, гарч ирдэг. Ийм зорилго ч байж болох талтай. Түүнчлэн улс төрийн томоохон сенсацтай хэрэг явдал гарахад хүмүүсийн анхаарлыг өөр тийш чиглүүлэх ажил байж болох юм. БНХАУ бусад улс оронд найрсаг хандах, хамтдаа хөгжих бодлогоо аль хэдийн олон удаа илэрхийлсэн байдаг.

Мао Зэдуны хэлсэн “Ард түмэн бол цагаан цаас. Түүн дээр юу ч бичиж болно” хэмээх үг байдаг. Ард түмэн үнэхээр цагаас цаас юм гэдэг нь сошиал ертөнцөөс харагдаж байна.

Монгол улс нь өмнөд хөрш болох БНХАУ-д цар тахалтай тэмцэж байх хүнд хэцүү цаг үед нь 30 000 хонь бэлэглэсний дараа сошиал дахь хоёр орны ард түмний сэтгэгдэл ямар байгааг бид судалж үзсэн юм. Ингэхэд монголчуудын үзэл бодол харьцангуй савлагаатай, тогтсон үзэл бодолгүй хүмүүс их байдаг нь харагдаж байсан. Гэтэл  хятадуудын хувьд тийм байгаагүй. Яах вэ, тэднийг хэвлэл мэдээллийн цензуртэй, эсвэл өвөр монгол хүмүүсийн сэтгэгдэл их багтсан байх гэх мэтээр бодож магадгүй. Яг хятадын ард түмний сэтгэл зүйг энэ кейс дээр судлахад, сэтгэл зүйн боловсрол өндөртэй, нэг үзэл бодолдоо тогтвортой зогсдог нь харагдсан. Тэгэхээр бидний ийм тогтворгүй үзэл бодол, нийгмийн сэтгэл зүй дээр хэн ч тоглолт хийх боломжтой болчихсон.

Хатуухан хэлэхэд монголчуудын ихэнх нь ном уншдаггүй болсон. Бусад улсын ард иргэдтэй харьцуулахад бага уншдаг тул цуу яриа, нягтлагдаагүй мэдээ, мэдээллийг их сонирхдог болсон нь харагдаж байна. Түүнээс гадна монголчуудад “Critical Thinking” буюу шүүмжлэлт сэтгэлгээ, алив зүйлийн зөв бурууг нягталж, дэнсэлж, анализ хийх чадвар дутмаг байдаг. Харин сошиал орчныг харахад залуу үеийхэн аливаа мэдээлэлд шууд итгэж, эмоцолж коммент бичихгүй байгаа нь сайшаалтай юм. Дунд үеийнхэн мэдээлэлд шүүмжлэлт сэтгэлгээгүй ханддаг, туйлширдаг талтай. Тэр дундаа эмэгтэйчүүд дийлэнх байна. Тэгэхээр бидний бас нэгэн чухал судлагдахуун бол сошиалын сэтгэл зүй болоод байна.

-Хятадын ард түмнийг уйгагүй хөдөлмөрч учраас өдий зэрэгтэй хөгжсөн гэж үзэх нь дийлэнх. Харин тэд оюуны боловсролыг хэр чухалчилж үздэг хүмүүс юм бэ. БНХАУ-ын номын худалдааны зах зээл маш идэвхтэй гэж дуулсан?

-Ерөөсөө БНХАУ-ын хөгжлийн гол түлхүүрийн нэг нь ард нийтийн боловсролын түвшинг чухалчилж авч үзсэнийх. Харин ямар нэг марксизм, коммунизмдаа байгаад байгаа юм биш гэж би судлаачийнхаа хувьд үздэг. Хятадын ард түмэн 1978 онд өөрчлөлт шинэчлэлтийн бодлогоо тодорхойлсон. Ингэхдээ “Дөрвөн одоочлол”-ыг томъёолохдоо, боловсролыг шат шатандаа хөгжүүлж, дэлхийн түвшинд гаргана гэж зорьсон. Хоёрт, тэд угаас эрдэм мэдлэгтэй хүнийг эрхэмлэн дээдэлдэг. “Эрдэмтэй хүн эрхэм хүмүүн” гэсэн Күнзийн сургаал нь байна. Тийм учраас эрдэм ном үзэж, эрхэм хүмүүн болох туйлын зорилготой хүн Хятадад асар олон. Мэдээж боловсролтой хүний байнгын хэрэглээ бол ном шүү дээ.

Түүнчлэн төр нь оюутан, сурагчдыг маш их дэмждэг. Азийн бусад орнуудад ч ийм байдаг шүү дээ. Их сургуульд тэнцэж, элсэн орсон хүнийг жирийн нэгэн биш гэж хүндэтгэж үздэг. Хятадын ард түмэн эрдэм мэдлэгтэн, ахмадууд, өвөг дээдсээ хүндэтгэн дээдэлдэг. Ном эрдэмд ихэд шамддаг хүн даруу төлөв хүмүүжилтэй болдог. Нөгөө талаас, Хятадад ном, бүтээл өндөр шалгуураар шүүгдэж, боловсорч хэвлэгддэг. Харин манайд ном туурвилын салбар шүүлтүүр багатай, хэт бизнесийн тал руугаа болоод байх шиг санагддаг.

-Гэхдээ коммунист системийг нь хөгжлийн гол суурь гэж ойлгох тал бий. Бид цөөхөн хүн амтай, чөлөөт зах зээлд шилжсэн улс хэр нь ээ нэг л болж өгөхгүй байна?

-Ер нь очоод амьдраад үзвэл БНХАУ бол “хөрөнгөт нийгэмтэй” орон шүү дээ.  Үзэл суртлын хувьд л халдаж болохгүй хүрээ, хязгаар тогтоосон байдаг болохоос хувийн хөрөнгө дээр тулгуурласан, хөрөнгөжье, чинээлэг ард иргэдтэй болъё гэсэн концепц дээр явдаг улс.  Үүнийгээ хятадын онцлогтой социализм гэж томьёолсон байдаг. Нэг үгээр, үзэл баримтлалын хувьд ард олноо нэг чиг рүү харуулах гэсэн удирдах арга барил гэж үзэж байгаа юм. Тэгэхгүй л бол асар том газар нутаг, маш олон хүн амтай тул барьж, удирдахад хэцүү. 1949 он хүртэл энэ ард түмэн ямар их зовж, дотроо олон задарч явсныг түүх нь гэрчилнэ. Улс орон нь харийнханд эзлэгдчихсэн, эдийн засаг нь уначихсан байхад, улсаа чөлөөлж, босгож авч чадсан коммунистууд мөн үү, мөн. Тэд хөдөлмөрч, үүний дээр нэгэнлэг үзэл санаатай, асар сайн зохион байгуулалттай улс. “Бид хөгжлийн ямар замаар явах вэ?” гэдгээ тодорхойлж, түүндээ хүрчихсэн, хийх ёстой ажлаа өдөр бүр, хүн бүр хамгийн сайнаараа хийдэг учраас л өнөөдөр хөгжиж чадсан, хөгжсөөр ч байгаа нь дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг болсноор харагдаж байна.

-Иргэд нь үзэл санааны хувьд нэгэнлэг чиг шугамтай болох гэдэг улсын хөгжилд их чухал санагддаг. Жишээ нь Европын орнууд шашнаараа нэгдчихдэг шүү дээ. Монголчуудын хувьд өнөөдөр ийм зүйлгүй, нэгдэх цэггүй болчихсон гэлтэй?

-Тийм шүү. Бидэнд нэгэнлэг үзэл баримтлал хэрэгтэй байгаа юм. Өмнө нь Монголын эзэнт гүрнийг байгуулсан Чингис хаан маань байсан. Дараа нь буддын шашинтай болсон. Хожим нь хорьдугаар зууны эхнээс коммунизмд итгэж, социалист үзэл баримтлалаар нэлээд хэдэн жил явлаа. Гэхдээ үүнийг буруутгах ч хэцүү, түүхэн хөгжил талаасаа бид ийм зүйлсийг дайраад гарсан ч нэгэнлэг үзэл баримтлал бол тодорхой хэмжээний хөгжил дэвшил авчирдгийг харлаа. Тэгэхээр хятад хүмүүс яаж нэгдмэл үзэл санаатай болсон бэ гэдгийг бид судлах хэрэгтэй болж байна. Саяхан бид “Хятад мөрөөдөл, хятадын замнал” гэдэг номыг орчуулж дуусаад байна. Энэ номонд ерөөс хятадын ард түмэн нэгдмэл нэг үндэстэн болъё тэгээд хөгжлийн замаар явъя л гэж зорьсон тухай өгүүлсэн байгаа.

Монголчуудын хувьд түүх ярих гэдэг өөрөө их эмзэг сэдэв л дээ. Яг хэрсүү нүдээр харахад сонин нюансууд олон. Өмнө нь нэг тийм тархи угаасан маягийн түүхүүд цөөнгүй яригдаж, бичигдэж ирсэн. Тэгэхээр түүхийн сурвалжуудад тулгуурласан үнэнд дөхүү түүхийг одоогийн түүхчид бичих хэрэгтэй болж байгаа юм.  

Хоёрдугаарт, манай аль ч салбарт онол сайн хөгжөөгүй байна. Ингэхээр дагаад арга зүй нь эвээ олохгүй байна. Түүнчлэн залуучууд практикт суурилсан мэргэжлийг ихээр сонгож байна. Дагаад суурь судалгаа хөгжиж, онолчид, стратегчид гарч ирэхгүй байна. Гэтэл  олон орны түүхээс үзэхэд нийгмийг эрдэмтэд, сэтгэгчид, соён гэгээрүүлэгчид авч явсаар ирсэн байдаг. Эцсийн эцэст баян хүн улс орныг авч явдаггүй. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн эд баялагт түшиглэх бус оюун мэдлэгт түшиглэсэн нь хөгжилд хүрч байна. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын удирдагчид олонх нь эрдмийн хүмүүс, эсвэл ардаа том эрдэмтдийн багтай байсан нь амжилт, өндөр хөгжилд хүрэхэд нөлөөлсөн болов уу.  Иймд мэдлэг, шинжлэх ухааны онолоор батлагдсан хөгжлийн арга замаар л улс орныг хөгжүүлдэг гэж би судлаачийн хувьд боддог.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй