Профессор Ц.Лувсандорж: 45 хоногийн курсээр багш болоод үз, яаж гадуурхагдаж, гологдож, жижигдэх бол

Боловсролын яамнаас гаргасан 45 хоногт өөр мэргэжлийн хүмүүсийг сургаж, багшлах эрх олгох журам батлагдсантай холбоотойгоор Монголын багш нарын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга, МУБИС-ийн багш, профессор Ц.Лувсандоржтой ярилцлаа.

-Боловсролын сайдын 45 хоногийн сургалтаар багшлах эрх олгох журам гараад албажчихлаа. Хэрэгжинэ гэсэн үг. Мэргэжлийнхэн буюу та бүгд ямар өнцгөөс харж байна. Хүлээж авч болмоор юм уу эсвэл?

-Хоёр талтай байна. Нэг нь багш нарын нийгмийн асуудал буюу шууд утгаараа цалин, ажлын нөхцөл. Энэ стандарт алдагдсантай холбоотойгоор багш нар ажлаасаа гарч өөр ажил хийх үзэгдэл 1990 оноос хойш бий болсон. Үе үеийн сайд нар эл асуудал дээр арга хэмжээ авахаар Монголын багш нарын холбоотой хамтарч ажиллаж ирсэн. Одоо бол энэ хөдөлгөөний оргил хэсэг. Учир нь ерөнхий боловсролын сургуулиудад багш олдохоо больсон. Цахим орчинд багш авна гэсэн зар л их болсон. Дээр үед бид нар руу утасдаад багш өгөөч, оюутан өгөөч гэхээр бид холбоод өгдөг байсан бол одоо олдохгүй болсон.

Хоёрдугаарт Монгол Улсад багш мэргэжилтэй хүн дутсан асуудал огт биш. МУБИС-ийг төгсөгчдийн гурван хүний нэг нь л ЕБС-д багшилдаг гэдэг судалгаа бидэнд бий. Харин хөдөлмөрийн зах зээл дээр багш мэргэжилтэй хүн дутагдалтай байна гэдэг статистик байхгүй. Харин багш мэргэжилтэй атлаа багшийн ажлаа хийхгүй байгаа тоо л их байна. 45 хоногийн курсээр багш бэлтгэнэ гэдэг их зохимжгүй шийдвэр. Учир нь хөдөлмөрийн зах зээл дээр өөр ажил хийж байгаа ч багшийн дипломтой хүмүүс хангалттай байгаа. Тиймээс эдгээр хүмүүсийг салбар руу нь хэрхэн татан оруулах вэ гэдэг шийдвэр илүү зохимжтой. 45 хоногоор багш бэлтгэнэ гэдэг аль ч улсад байдаггүй зүйл.

Стандартаараа дөрвөн жилд 120 кредит үзэж байж энэ мэргэжлийг эзэмшинэ. Энэ бол олон улсад дагаж мөрддөг стандарт. Өөрөөр хэлбэл ямар ч мэргэжлийн хүн байлаа гэсэн 45 хоногт багшлах эрх авах боломжгүй. Манай улс ийм арга хэмжээ авах хүртлээ багшийн хомсдолд орчихсон улс ч биш. Сайдын энэ шийдвэр олон жил мэргэжлээрээ ажиллачихсан болон багш бэлтгэж байгаа хүмүүсийг өвтгөж байна. Уг шийдвэр хэрэгжиж эхэлснээрээ олон зохисгүй байдлыг бий болгоно. Жишээлбэл курсийн, курсийн биш  гэдэг ялгаа. Ижил цалин авах, авахгүйн ялгаа орж ирнэ. Эцэг эхийн хувьд ч курсийн биш мэргэжлийн багшаар нь заалгана гэх асуудлыг хөндөнө. Ингээд харахаар аль ч талаасаа багшийн мэргэжилд сөргөөр хандсан шийдвэр байгаа юм. Олон тодорхойгүй сөрөг үр дагаврыг араасаа дагуулж байна. Эргэж харах байх. 

-4200 багшийн хомсдол үүссэн тухай шинэ хичээлийн жил эхлэхээс сар гаруйн өмнө мэдэгдсэн. Гэсэн ч шийдэл олж чадахгүй явсаар өнөөдөртөө золголоо. Хэн хохирох вэ?

-Хамгийн том хохирогч бол тэр багшийн өмнө сууж байгаа хүүхдүүд. Багш бол маш нарийн мэргэжлийн ажил. Жишээлбэл математикийн багш тухайн шинжлэх ухаанаа мэдэх хэрэгтэй. Түүнийгээ яаж хүнд хүргэх арга ухааныг сурах хэрэгтэй. Мөн давхар харилцаа болон сэтгэл зүйн асуудлуудын чиглэлд суралцаж, дадлага хийж байж багш мэргэжилтэй, дипломтой болдог. Ийм мэргэжлийн багш нар бэлтгээд байхад л багштай холбоотой асуудал, гомдол гарсаар байгаа. Дээр нь хөндлөнгийн үнэлгээнүүдээр аваад үзвэл сурлагын амжилт харьцангуй доогуур байгаа. Одоогийн байгаа энэ асуудлууд дээр нэмээд курсийн багш ороод ирэх юм бол боловсролын салбар хүнд болно. Тиймээс хүний амьдралын хамгийн чухал хэсэг болох сурах үйл хэрэгт том саад учруулна. 

Товчхондоо 45 хоногийн сургалтаар багшлах эрх олгоод багшлуулахаасаа өмнө олон өөр хувилбаруудыг бодож үзэх боломж байгаа. Жишээлбэл, тэтгэвэрт суусан, ажлаа олон жил хийсэн, нас, биеийн байдал гайгүй олон багш бий. 4200 гэдэг тоог тэдэнтэй харьцуулахад юу ч биш. Хэдэн арван мянган багш байгаа шүү дээ. Тэр хүмүүсийг тэтгэвэрт гарсан гээд гэрээгээр буюу бага цалингаар ажиллуулах гээд байдаг болохоор сургалтын төвд ажиллана гэдэг. Хэрэв тэдний энэ жижиг асуудлыг шийдвэрлээд ажиллуулбал юун 45 хоног 45 жилийн туршлагатай хүмүүс бэлэн байна шүү дээ. Үнэхээр хэцүү байгаа л юм бол эдгээр хүмүүсээ олж хараач ээ. Энэ мэт олон боломж бий. Хамгийн зохимжгүй нь 45 хоногийн курс. Энэ нь эцэг эхчүүдэд ч онцгүй, хүүхдүүд хохирч үлдэнэ. Үүнээс гадна багш нарын бүл дотор зохимжгүй байдал үүснэ. Би дөрвөн жил хөлсөө гаргаж нэлээн юм үзэж төгслөө. Та 45 хоногоор төгсөөд ирлээ гэдэг хоёр багшийн хоорондын асуудал бий болно. Иймээс энэ бодлого цаашид битгий үргэлжлээсэй. Үргэлжилбэл их дээд сургуулиуд ч  эвгүй нөхцөл байдал руу шилжиж байгаа. Тодруулбал, өмнө нь 45 хоногоор багшлах эрх олгож болдог байсан юм бол 4.5 жил өчнөөн хүнээс төлбөр мөнгө авсан болж таарна. Үүнийг дагаад тэдгээр хүмүүсээсээ уучлалт гуйх тухай, нөхөн олговор олгох тухай маш олон асуудал хөндөгдөнө. 

-Профессор хүний хувьд энэ шийдвэрийг зөв гэх судалгаа гарна гэдэгт эргэлзэж байна-

-Энэ шийдвэрийг гаргахдаа танай сургууль болон багш нар, төлөөллийн холбооноос санал аваагүй гэсэн үг үү?

-Монголын багш нарын холбооны шугамаар бүх сайд уулзаж зөвлөгөө чиглэл сонсож байдаг. Яг энэ асуудлаар манай удирдлагуудтай хэрхэн холбогдсоныг сайн мэдэхгүй байна. Ер нь ийм шийдвэрүүдийг  нийт иргэдийг, салбарынх нь хүмүүсийг сонсож тэдний саналд үндэслэж гаргаж байвал сайн. 

Энэ шийдвэрийн тухайд Хууль зүйн яам ямар нь 45 хоногийн курст суугаад, ямар нь дөрвөн жил сураад багш болох боломжтой байдаг гэдгийг иш үндэстэй тайлбарлах хэрэгтэй. Манай холбооны зүгээс зөвлөгөө өгсөн, хамтарч чиглэл өгсөн зүйл байхгүй. 

МУБИС-ийн профессор, багшийг дөрвөн жилээр бэлдэж байгаа хүний хувьд 45 хоногоор багш бэлтгэх нь зүйтэй гэдэг саналыг манай ямар ч мэргэжилтэн, багш, тэнхимийн эрхлэгч өгөхгүй нь мэдээж. Хэрэв тэгвэл өөрсдийнхөө эсрэг чиглэсэн шинжтэй болно. Тэгэхээр энэ хоёр зүйлийг би баттай хэлж байна. Тиймээс өөр ямар өнцөг, тооцоолол, эх үүсвэрүүдээс ийм зөвлөгөө, судалгаа гаргасан нь их сонин байна. Профессор хүний хувьд энэ шийдвэрийг зөв гэх судалгаа гарна гэдэгт эргэлзэж байна. 

-Үүнийг дагаад 2.7 гэдэг голч давхар яригдаж таарна. Сайн голч биш гэж бодож байна. Ийм голчтой төгссөн хүнийг тийм хэмжээний багш гэж үнэлэх боломжтой юу? 

-2.7 гэдэг дундаж голч. Шилдэг нь биш. Онц нь биш. Диплом авах босгоо давсан л хүн. Жишээлбэл 2.7 голчтой хуульч хүн багш болно гэж бодъё. Тэр хүн ямар хичээл заах вэ гэдгээс хамаараад тухайн чиглэлээрээ 45 хоногт бакалаврын түвшний хичээлүүд үзэх хэрэгтэй болно. Энэ хугацаанд ямар ч сайн хуульч байлаа гэсэн тэр хичээлүүдийг үзэж, эзэмших боломжгүй. Миний толгойд одоогоор бууж өгөхгүй байгаа. Тэгэхээр яаж ч цоорхой толгойтой байлаа гэсэн дөрвөн жил үзэж байгаа юмыг 45 хоногт бүтээнэ гэдэг боломжгүй. Би хувьдаа эргэлзэж байна. Ийм нарийн арга одоогоор дэлхийд гарчхаагүй байгаа. Тийм учраас 45 хоногт багш болгоод дээр нь багшлах эрх олгоно гэдэг өөрөө их зөрчил дагуулж байгаа шүү. 

Учир нь одоогийн багш нар дөрвөн жил сураад, багшлах эрхийн шалгалт өгөөд үүнийхээ дараа багагүй хүндийг туулж байж багшилж байгаа. Иймд тэдний хөдөлмөрийг үнэгүйдүүлж буй нэг хэлбэр юм даа. Шударга ёс хаана байна. 

45 хоног гэдэг бидний сургалтын цагаар нэг кредит. Үүнийг 120 удаа үзэж байж багш болдог байхад одоо  нэг удаа үзээд л багшилж болно гэдэг юу гэсэн үг вэ. 

-45 хоногийн курсээр багш бэлтгэдэг боллоо гэхэд жишээлбэл танай сургууль тэдгээр багшлах хүсэлтэй өөр мэргэжлийн хүмүүсийг сургах уу?

-45 хоногийн курс явуулдаг сургалт МУБИС биш шүү дээ. Хэрэв тийм байдлаар хандвал удирдлагууд шийдэх байх. Их л эргэлзээтэй. Би жишээлбэл хичээл орно гэвэл эргэлзэж байна. Мэргэжлийн ёс суртахууны хувьд заахгүй, боломжгүй. Тогтсон ёс жаяг, ёс зүй гэж бий. Миний таамаглаж байгаагаар энэ шийдвэр хэрэгжээд эхэлбэл олон хүн орж ирэхгүй байх. Жишээлбэл зарим хүмүүс надаас ч юм уу зөвлөгөө авна. Би бол тэдгээр хүмүүст боломжгүй. Түүний оронд хөрвөөд, үзсэн хичээлүүдээ тооцуулаад бусад хичээлээ үзээд багш болсон нь зөв гэж хэлнэ. Энэ нь ядаад багшийн бүл дотор орж ирэхэд нэр хүндтэй. 45 хоногийн курсээр орж ирсэн багш хамт олон дотроо байр суурь эзэлж чадахгүй, курсийн багш гэдгээрээ цаашдаа сэтгэл хангалуун биш явна. Улам л асуудал дагуулна. Ташрамд дурдахад, багш мэргэжлээр төгссөн гурван хүн тутмын хоёр нь өөр мэргэжлээр ажиллаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл бэлтгэгдчихсэн багш хангалттай байгаа. Тиймээс тэднийг ажлын байр руу нь яаж татах вэ гэдэг дээр л ажиллах ёстой. Энэ их амархан. 

Нэгдүгээрт, цалинг нь өндөр өгчих. Олон улсын жишгээр бол дундаж цалин 10 сая орчим. Гэтэл манайх 1.6 сая шүү дээ. 

Хоёрдугаарт,  манайд орчны стандарт бий болоогүй. Дөнгөж ирсэн шинэ багшийг 40 хүүхэдтэй анги руу оруулчихдаг. Би профессор хүн. Таван хүнтэй л 45 минутад яг чанартай ажиллаж чадна. Яагаад гэвэл энэ хүмүүсийн түвшин өөр шүү дээ. Ийм байхад нэг газрын менежер хийж байсан нь тэдэнд ашигтай байгаа юм. 

Тиймээс цалинг нь ядаж таван сая болгоод өөр мэргэжлээр ажиллаж байгаа багш нараа татаач ээ. Нэмээд орчны стандартыг нь ном дүрмийн дагуу бүрдүүлчих. 30 хүүхэдтэй ангид үндсэн болон туслах хоёр багш ажиллуулчих. Ингээд ирэхээр хангалттай олон багш бэлтгэгдчихсэн байгаа болохоор систем нь хүнээ татна. 

Нөгөө талд өөрийнхөө мэргэжлийг дорд үзээд  багш болох хүн хэн байх вэ бодоорой. Хоёрдугаарт энэ хүмүүс орж ирээд дээр дурдсан хүнд нөхцөлд ажиллаж чадах уу бас бодоорой. Ингээд харахаар 45 хоногийн курсээр орж ирэх хүн маш бага. Орж ирсэн ч хүүхдэд ингэж заадаг шүү гээд заагаад эхлэхээр шантарна. Самбарт өөрийн мэддэг зүйлээ биччихээд буруу хараад зогсож байдаг багш үеэ өнгөрөөсөн. Энэ бол дундад зууны үеийн ойлголт. Одоогийн нөхцөлд багш хүн гэдэг хүүхэд хүүхдийн хийж чадах, танин мэдэхүйн онцлогт нь тохирсон үйл ажиллагааг цаасан дээр төлөвлөж тараагаад дэргэдээс нь чиглүүлж байх ёстой. Ийм нарийн мэргэжил учраас 45 хоногт боломжгүй. 

-Багш бол эмч, инженер гэдэг шиг мэргэжил шүү. Энэ мэргэжлийг эзэмшсэн хүн энэ үйл ажиллагааг явуулна-

-МУБИС-ийн босго оноо бага. Тийм учраас элсэгчдийг нь сул гэж шүүмжлэх болоод удаж байна. Босго оноо багшийн чанарт нөлөөлөх боломжтой юу?

-МУБИС гэлтгүй төрийн өмчийн их сургуулиудын босго оноо бага. Энэ жил 440 байсан байх. Тэгэхээр оноо чухал биш. Би энэ мэргэжлээр төгсөөд ямар ажлын байранд очих вэ гэдгээ л тодорхой ойлгочих хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл ажлын байр байгаа ч цалин багатай гэдгээ мэдээд, хүлээн зөвшөөрчих хэрэгтэй. Үгүй бол сайн багш болчих байх даа гэсэн хүүхдүүд дөрвөн жил ажиллаад ажлаа өгөөд наймаанд гарч байгаа. Дийлэнх нь эрэгтэйчүүд. Гэр орноо аваад явах гэхээр цалин мөнгө нь хүрэхгүй байна гэсэн үг л дээ. Энэ үзэгдлийг зогсоочих л доо. Тэгвэл 45 хоногоор багш бэлтгэх шаардлага манай улсад байхгүй шүү дээ. Хамгийн гол зүйл чинь багшийн нэг цагийн хөлс, цалин. Үүнийг л аргалж нэм. Тэгж чадвал нийгмийн сэтгэл зүйд нөлөөлсөн, биднийг ийм асуудлаар ярихад хүргэсэн асуудал үүсэхгүй. 

Би анх олон хүүхдийг багш болох замд хөтөлсөн. Сүүлдээ ажлаа орхиод яваад байхаар би буруу хөтөлсөн юм шиг мэдрэмж авч эхэлсэн. Тиймээс сүүлийн жилүүдэд бодоорой, хэцүү ажил шүү гэж хэлдэг болсон. Өмнө нь шилдэг нь багш болдог байсан бол одоо дундаж нь багш болж байна даа. 

-Боловсролын яамны шийдвэр цаашид хэрэгжих дүр зураг бий болоод байна. Асуудал цааш үргэлжилбэл жишээ нь танай холбоо ямар байдлаар хандах вэ?

-Шинэ сайд нартай манай холбоо уулзаж үйл ажиллагааны чиглэл, цаашид барих бодлого болоод анхаарах ёстой асуудлуудын хүрээнд ярилцдаг. Удахгүй бид одоогийн шинэ сайдтай уулзана. Ингэхдээ энэ асуудлыг бас хөндөнө. 

-Багш нарын ур чадварын хомсдол гэх зүйл ч энэ сэдвийн хүрээнд хөндөгдөж байгаа. Багш бэлтгэдэг сургуулиуд тэдгээрийн сургалтын чанарыг илэрхийлж байгаа хэлбэр мөн үү?

-Дөрвөн жил сураад, олон арван профессороор үнэлүүлээд дүн авч байгаа энэ хүмүүс шинэ багш байж болно. Гэхдээ мэргэжлийн ур чадвар эзэмшсэн багш учраас МУБИС болон бусад сургуулиуд албан ёсны үнэт зүйл болох дипломоо олгож байгаа. Математикийн багш оруулаад ирлээ гэхэд тэр багш аль ангид ямар хичээл заахаа мэддэг л хүн байгаа. Харин ур чадваргүй болгож байгаа тохиолдол бол бий. Энэ нь нэг багшийг 50 хүүхэдтэй ажиллуулах тохиолдол, ачааллыг хэлж байгаа юм. Ийм нөхцөлд ажиллуулчхаад ажлын үр дүн муу гэх зохимжгүй. Тиймээс сайд ур чадваргүй байна гэхээр ур чадваргүй болчихдог юм биш. 

Хоёрдугаарт, ур чадвартай багшийг олж ирнэ гэвэл одоо багш болж байгаа багш нараас л олдоно. Багш болоогүй хүнээс багшийн ур чадвар нэхэх нь боломжгүй зүйл. 

-Мөн дээрээс нь диплом олгох, багшлах эрх олгох хоёрыг ялгаатай гэж сайд хэлж байна. Угтаа бол аль аль нь ялгаагүй л багшлах эрхтэй болж таарч байна. Ингэхээр ялгаа харагдах уу?

-Тэр хамгийн эмзэг. Багш бол эмч, инженер гэдэг шиг мэргэжил шүү. Энэ мэргэжлийг эзэмшсэн хүн энэ үйл ажиллагааг явуулна. Сайдынхаар бол багшийн мэргэжлийг олон янзаар эзэмшдэг болох нь л дээ. 45 хоногоор, дөрвөн жилээр гээд. Албан ёсны бодлого, сургалтын төлөвлөгөөгөө яамнаас авч байгаа их дээд сургуулиар багш мэргэжлийг эзэмшиж байгаа хүн бол багшлах эрхийг хамт авч байна гэж үзэх нь зүй ёсны хэрэг. Энэ нь багшлах эрхийн шалгалтаас үнэтэй зүйл. Нэг удаагийн шалгалтаар дөрвөн жилийн хөдөлмөр үгүйсгэгдэхгүй. 

-45 хоногт багшлах ур чадвар суух юм уу?

-Жишээлбэл эдийн засагч хүн математикийн багш болох гэж байгаа бол эхлээд манай сургуулийн математикийн багшаар суралцах нь зүй ёсны хэрэг. Хариулт ийм л байна. Би төрөлхийн мундаг хүн л дээ. Тийм учраас заах аргыг  мэддэг гэдэг ойлголт байж болохгүй. Энэ 45 хоногийн курс бол жинхэнэ мэргэжилтнийг ялгаварлан гадуурхсан өнгө аястай. Чи тааруу учраас дөрвөн жил сурч байна. Би төрөлхийн ур чадвартай  учраас 45 хоног сурч байна гэх гээд байгаа юм уу. Ийм юм байхгүй. Мэргэжлийн стандарт гэж юм бий. Би төрөлхийн ийм тийм өгөгдөлтэй гээд 45 хоногт багш болно гэдэг аль ч талаараа байж болохгүй зүйл, шударга бус. 

-Ингээд харахаар эцсийн сонголт эцэг эх дээр ирж байна, тийм үү?

-Энэ шийдвэрийн дараа багш нарын групп дотор ажиглаж байлаа. Эцэг эхчүүд янз янзын л байр суурьтай байна. Зарим нь сэтгэлтэй бол сайн гэж дүгнэх жишээтэй. Үүнтэй уялдуулаад хэлэхэд ганц сэтгэлээр, ганц мэдлэгээр, төрөлхийн өгөгдлөөр хол явахгүй. Яагаад гэвэл энэ мэргэжлийн ажил. Мэдрэлийн мэс засалч шиг, эмч шиг мэргэжлийн ажил. Энэ мэргэжлийн ажлыг ганц сэтгэлээр хийхгүй шүү дээ. Эцэг эх нь энийг ойлгох хэрэгтэй.

Сайн багш гэж олон хүчин зүйлийн нэгдэж эвссэн ажлын үр дүн. Тэр дотор бодлогоо яаж бодохоо, түүнийг хүүхдэд ойлгуулахаа мэддэг, хүний төлөө гэсэн, хамт олонтойгоо нийцтэй  байх зэрэг дор хаяж багтана. Үүнийг 45 хоногт суулгаж чадах уу. Мэдээж боломжгүй. Болдог байсан бол дэлхий нийтээрээ дөрвөн жил 120 кредит гэдэг стандарт батлахгүй. Гэхдээ сонирхож байгаа хүмүүс курсийн багш болоод үз. Яаж ялгаварлан гадуурхагдах нь уу. Мэргэжлийн багш нарын өмнө хэр жижиг харагдах нь уу. Эцэг эхэд яаж гологдох нь уу. Яг багшлах гэтэл яаж бүдрэх нь үү гэдгээ мэдээд больчихно. Тэрний оронд эхнээс нь суръя гэдэг бодолтой болох байх. Хэрэв ингэж сураад төгсөж чадвал ядаж л мэргэжлийн бүлдээ хүлээн зөвшөөрөгдөнө. Багшийн мэргэжлийн тухайд мэргэжлийн бүлдээ хүлээн зөвшөөрөгдөхгүй байна гэдэг хамгийн зовлонтой зүйл. Тийм учраас сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр курсийн багш болъё гэх олон хүн байж болох ч урт хугацаандаа боломжгүй юм. 

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй