Цахилгааны үнийг гурван ангиллаар багадаа 35 төгрөгөөр нэмэх төлөвлөгөө: Иргэд хүлээж авах ч энэ "либералчлал" биш

Дулаан, цахилгааны үнийг хэрхэн нэмэхээ арваннэгдүгээр сарын 1-нд зарлана гэж Шадар сайд Т.Доржханд мэдэгдсэн ч хоёр удаа хойшилж, өнөө хэр тодорхой болоогүй байна.

Хамгийн сүүлд энэ даваа гарагт тодорхой мэдээллийг Эрчим хүчний зохицуулах хороо өгөх байсан ч больсон. Эрчим хүчний яамнаас болгоомжилж, мэдээллийн цагийг хойшлуулах чиглэл өгсөн гэх.

Ер одоогийн байдлаар эрчим хүчний үнийг яаж нэмэхээр төлөвлөөд байна вэ? Энэ нь улстөрчдийн ярьж буй шиг "Эрчим хүчний либералчлал" мөн үү? Түүнчлэн, иргэд үүнд ямар байр суурьтай хандаж байна вэ? Тэдний өрхийн орлогод яаж нөлөөлөх бол?

НЭГ: Эрчим хүчний салбар уналтад орсон шалтгаан

Эрчим хүчний үнэ тарифыг л нэмэхгүй бол хот хөлдөх эрсдэлтэй болсон талаар тус салбарын амтай болгон учирлан тулгаж ярих. Эндээс яагаад өнгөрсөн жилүүдэд эл асуудал яригдсангүй вэ. Өмнө нь шийдвэрлэж байхгүй юу хийсэн юм. Ядаж дулааны улиралд ярьж эхлэх ёстой байсан юм биш үү гэх олон асуулт, асуудал урган гарч байгаа.

Энэ нь ч зөв. Иймд бид энэ удаа эрчим хүчний үнэ тарифыг нэмэх асуудлыг олон талаас нь харж, үүссэн нөхцөл байдлын үнэн. Зуд болоход нохой зоолж, зовлон болоход лам баяжна гэдэг шиг уг асуудлаар ашиг ологчид болон иргэдийн байр суурийг тоймлон хүргэж байна.

Ингээд нэн тэргүүнд эрчим хүчний үнийг нэмэх бодит шалтгааныг ухаж үзлээ.

Улаанбаатар хотын цахилгаан, дулааныг үйлдвэрлэж буй станцуудыг эрт үед оросууд барьж өгч байв. “Эрт үед” гэх үгийг ашигласны учир нь одоо цагт манайх шиг хуучирсан техник, технологи бүхий ДЦС-тай улс байхгүй. Тодруулбал, ОХУ Монгол Улсад 1940-өөд оны загвараар барьж өгсөн станцуудыг бид одоо ч ашигладаг. Бүр хэдийн насжилт нь дуусчихсан станцууд хотыг тэр чигт нь дулаан, цахилгаанаар хангахын тулд хүчин чадлаа хэтрүүлэн 24 цаг зогсолтгүй ажилласаар байна.

Үүнээс нийслэлийн эрчим хүчний 30 гаруй хувийг хангаж буй ДЦС-3 ТӨХК-ийн бодит байдлаар жишээ татъя.

Дулааны 3-р цахилгаан станц 58 жилийн настай. Станцыг оросууд барьж, 35-40 жил ажиллах боломжтой гэж заасан байдаг. Гэтэл тоног төхөөрөмжүүд нь 47-56 жил ажиллаж байна.

Өнөөдрийн байдлаар тус станц 13 зуух, есөн турбин генераторуудтай. Үүнээс есдүгээр турбиныг 2015 онд шинэчилсэн. Харин бусад нь ашиглалтын хугацаагаа хэтрүүлэн 220 мянган цагаас дээш ажилласан, хэзээ бол хэзээ зогсож, дэлбэрэхэд бэлэн, үйлдвэрийн баталгаагүй болсон. Хуучирсан тоног төхөөрөмжүүдээ цуурсан нэгийг нь гагнаж янзлах маягаар өнөөдрийн хүртэл тэссэн байгаа юм.

Харин энэ жил тус станцын нэг цахилгаан үйлдвэрлэдэг машин засвар авахаа больж, эрчим хүчний яамны улсын байцаагчийн дүгнэлтээр ашиглалтаас хасуулжээ. Энэ машин л гэхэд нэг аймгийг бүтнээр нь нэг аймгийн талтай цахилгаанаар хангах хүчин чадалтай.

Гол нь энэ станц 24,683.20 мянган төгрөгийн өртгөөр дулаан, цахилгааныг үйлдвэрлэж, хэрэглэгчдэд 7,215.50 мянган төгрөгөөр зардаг байна. 1 Гкал дулаанаас 17,467.70 төгрөгийн алдагдал хүлээж байгаа гэсэн үг. Бүр дэлгэрүүлбэл, Өнөөдөр нэг кВт/цаг цахилгааныг дунджаар 280 төгрөгөөр үйлдвэрлээд, 216 төгрөгөөр зардаг. Дулааны тариф өнөөдөр 33862 төгрөг байгаа бол бодит өртөг нь 62960 төгрөг болдог. Энэ үнийн зөрүүгийн хэмжээгээр станц алдагдал хүлээдэг.

Иймээс энэ жил л гэхэд ТЭЦ III цахилгаан станц 14.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажилласан байгаа юм. Мөн алдагдлын улмаас ажилчдынхаа цалинг тавих чадваргүй болж өнгөрсөн долоо, найм, есдүгээр сард ажилчдынхаа цалинг банкнаас зээлж өгсөн аж.

Ингээд зогсохгүй. Эрчим хүчний станцуудыг нүүрсээр хангадаг Багануур, Шивээ-Овоо, Шарын голын уурхай нийт 493 тэрбум төгрөгийн өр төлбөртэй, алдагдалтай ажиллаж байна. Уг нь тэд жилдээ төрд 400 орчим тэрбум төгрөгийн дэмжлэг үзүүлдэг. Гэсэн ч буцаагаад 1 төгрөгийн ч дэмжлэг, хөнгөлөлт авдаггүй байна.

Улмаар эрчим хүчний салбарын богино хугацаат өр төлбөр өнгөрсөн жил 357 тэрбумд хүрсэн. Энэ жил 270 орчим тэрбум төгрөг. Урт хугацаат өр төлбөрийн хэмжээ 1 их наяд 800 гаруй тэрбум төгрөг.

Их хэмжээний алдагдал хүлээгээд буй станцыг өнөөдрийн нөхцөл байдалд хүргэсэн гол шалтгаан нь улс төрийн тогтолцооны том алдаа буюу иргэддээ таалагдах гэж салбарыг үгүй хийдэг танил аргачлал. Эрчим хүчний салбарыг яг энэ тогтолцоогоор удаан авч явсны лай өнөөдөр гарч байгаа нь энэ.

Ноцтой нь тоног төхөөрөмж нь хуучирч ачааллаа дийлэхээ больсон станц -30 градус хүйтэрч эрчим хүч талдаа доголдол үүсвэл хязгаарлалт хийх гэнэ. Тэдэнд өөр сонголт байхгүй болсон гэдгийг станцын инженерүүд хэлж буй.

Тиймээс л станцууд эрчим хүчний үнийг ядаж үйлдвэрлэж буй өртөгт нь тааруулан нэмж, алдагдлаа нөхөхийг зорьж байна.

Түүнчлэн эрчим хүчний чадал, энергийн хэрэглээ жилд дунджаар 7 орчим хувьтай, чадлын хэрэглээ өвлийн оргил ачааллын үеэр 12 орчим хувьтай өсөж байна. Үүнийг биет хэмжээгээр илэрхийлбэл жилийн дундаж чадлын өсөлт нь 200 МВт-ыг давсан хэмжээ. Гэтэл ТЭЦ-3-ын хүчин чадал ердөө 191 МВт. Тиймээс ирэх жилүүдэд хоёр ч ТЭЦ-3 тай тэнцэх хэмжээний цахилгаан станцыг нэмж ашиглалтад оруулах шаардлага үүсээд байгаа юм.  

ХОЁР: Үнийг хэрхэн нэмэх гэж байна вэ?

Эрчим хүний зохицуулах хорооны зүгээс эрчим хүчийг ядаж өртөгт нь дүйцэх хэмжээний дүнгээр борлуулдаг болж байж, хуримтлагдсан алдагдлыг ХОЁР ЖИЛИЙН ДОТОР нөхнө гэж үзсэн.

Дээрх зурагт айл өрхийн цахилгааны өнөөгийн тариф харагдаж байна.

Хэрэглээг сарын 150 кВ.цагаар хоёр ангилдаг. 280 төгрөгийн өртөгт нь хүргэе гэвэл үнийг даруй 2.3 дахин нэмэх шаардлагатай байна.

Тэгвэл эх сурвалжуудаас мэдээлэл цуглуулахад, хэрэглээний шаталсан ангиллыг гурав болгохоор төлөвлөх төлөвтэй байгаа аж.

Дээрх зурагт үзүүлсэнчлэн, бага хэрэглээтэй айлын төлбөр багаар нэмэгдэнэ. Энэ багадаа 35 төгрөг гэсэн үг.

Харин сард 301 кВ.цагаас илүү хэрэглээтэй өрхийн төлбөрийг аль болох өртөгт нь хүргэхийг буюу 280 төгрөгт дөхүүлэхийг эрмэлзэх юм байна.

ГУРАВ: Иргэд ямар байр суурьтай байна вэ?

Цахилгааны үнэ тарифыг нэмэгдүүлэх асуудалд “Үнэ нэмэгдэх нь тодорхой. Үнийг дагаад инфляц 2-4 хувиар өсөх нь ч ойлгомжтой. Нуух хэрэг байхгүй. Бидний хувь тавилан л энэ. Гишүүд зоригтой дуугарч чадахгүй байна” гэсэн шүүмжлэлүүд олон нийт болон салбарынханд тулгараад буй. Тэгвэл нэгэнт нэмэгдэх нь тодорхой цахилгааны үнэ өрхийн орлогод хэрхэн нөлөөлөх талаар иргэдийн байр суурийг тодрууллаа. 

-Цахилгааны үнэ нэмэх нь чухал биш, дагаж дэгдэх хөөрөгдлийг л зохицуул-

Иргэн С.Чимэд: Цахилгааны тарифын өөрчлөлт эдийн засгийн хямралын үед иргэдэд хүнд дарамт болно хэмээн үзэж байгаа. Үнэхээр ч хямрал малчид, жирийн иргэдийн “ясанд нь тултал” мэдрэгдэж байгаа энэ үед цахилгааны үнийг нэмэх шийдвэр зөв гэдэгт эргэлзэхэд хүрч байна. Аливаа бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ өсөхөд иргэд ундууцан, хүндээр хүлээн авч байгаа. Үнэнийг хэлэхэд өмнөх жилүүдэд иргэд үнийн аливаа өсөлтийг тэсвэрлэдэг байсан. Харин одоо үнийн багахан өсөлт ч иргэдийн амьдралд хүнд цохилт болон бууж байна даа. Цахилгааны үнийн өсөлтийг дагаж бусад бараа бүтээгдэхүүний үнэ үндэслэлгүй хөөрөгддөг болохоор тэр асуудал дээр санаа зовниж байна. 

Иргэн Л.Баасанхүү: “Энэ шийдвэрийг би огт зөвшөөрөхгүй байна. Энэ асуудлаар ард түмнээс санал асуулга авбал нэм гэх хүн ховор л байх. Амьдрал хэцүү байна. Манайх өвөлдөө галладаг. Сард 45 мянга гаруй төгрөгийг цахилгааны төлбөрт төлдөг. Хэрэв үнээ нэмбэл сард 60, 70-аад мянган төгрөгийг төлнө гэсэн үг. Манайд хөгшин бид хоёр л амьдардаг. Тэтгэврийн зээл авах хэрэгцээ шаардлага гардаг ч огт авалгүй өдийг хүрсэн. Баяр наадмын үеэр тэтгэврийн мөнгө маань хаанаа ч хүрэлцдэггүй. Цагаан сар тэмдэглэх гэж үйлээ үздэг. Бид чинь үр хүүхдээ зулгааж чадахгүй юм байна шүү дээ. Хөгшин бид хоёр тэтгэвэр буухаар 25 кг-ын нэг шуудай гурил авчихдаг. Тэр гурилаараа талх, боорцогоо хийгээд идэхээр ядаж л талханд мөнгө үрэхгүй юм даа. Энэ мөнгөө жаахан ч болов хөнгөлүүлэх санаатай өрхийн эмч дээрээ очиход ганцхан эм нь л хөнгөлөлттэй байсан. Манай ард түмэн дэндүү номхон юм даа” гэсэн юм.

Эрчим хүчний салбарт улс төрийн шийдвэрээс үл хамааран хэрэглэж болох ганц л арга үлдсэн. Тэр нь хэмнэлт. Хэрэглэгч бүр хэмнэлт хийж чадвал олоогийн нөөцөөрөө 2026 он хүртэл тэснэ гэх арга ядсан тайлбарыг салбарынхан хэлж сууна. Өнөө жил системийн оргил ачаалал 1500 МВт давах тооцоо гарчхаж. 1500 давбал хязгаарлалт хийхээс аргагүй байдалд хүрэх юм билээ. Өнгөрсөн жил 1387, бараг 1400 хүрч байж. Монгол Улсын зөвлөх инженер Р.Ганжуурын “Энэ өвөл хот хөлдөх эрсдэлтэй. Гаазан плитка, лаагаа бэлд” гэсэн сануулга зүгээр ч нэг үг биш гэдгийг дээрх тоонууд нотолж байна.

Иргэн Б.Борхүү: “Цалингаас хуримтлал үүсэхгүй байна. Саяхан миний цалин буулаа. Ингээд би лизинг, тог, телевиз гээд бүх төлбөрөө төлчихөөд дэлгүүр ороод охиныхоо дуртай “Өгөөж”-ийн Жимст боорцогийг авах гэтэл 7500 төгрөг байсан боорцог найман мянга хэдэн зуу болчихсон байсан.

Манай тогны мөнгө дулааны улиралд 50 мянга гаруй төгрөг, хүйтний улиралд 70 мянган төгрөг болдог. Хэрэв нэмэгдвэл 100 мянга хүрэх нь байна шүү дээ. Охин маань ханиадтай байгаа. Өвөл эхлээгүй байхад л нөхцөл байдал ийм байна шүү дээ. Би хүүхдээ эмнэлэгт ч үзүүлж чадахгүй байна. Хэвт гэх юм болов уу гэж айгаад. Хэрэв эмнэлэгт хэвтвэл ажил тасалдаад цалин мөнгөө бүтэн авч чадахгүй. Тиймээс гэрээр эмчлээд л байж байна. Нэг хүүхэд ханиад хүрвэл бусад нь бас ханиад авчихна. Эмийн сангаас нэг хүүхдэд ханиадны эм авахад багадаа л 30 мянган төгрөг болдог. Манайх амралтын өдрүүдээр байранд амьдардаг эгчийндээ очиж усанд орж, хувцсаа угаадаг. Гэтэл одоо цахилгаан, дулааны мөнгө нэмэгдчихээр очихоосоо ч санаа зовж байна.

Иргэн С.Амгалан: Цахилгааны үнийг найман цент болгож нэмнэ гэдэг нь жн кВт цагийн үнэ 270 төгрөг болно. Үнэ нэмээд асуудал шийдэгдэхгүй. Өмнө нь 2015 онд үнэ нэмчихвэл бүх юм сайхан болно гэж орилсоор байгаа нэмсэн, одоо нөхцөл байдал яг л хэвэндээ. Иргэдийн орлого бага байхад төр өөрсдөө хэмнэж болох зүйлсээ хэмнээд эрчим хүчний салбараа цэгцлэх хэрэгтэй. 

Гэр хорооллын хүмүүс яг үнэндээ амьжиргаагаа яая даа гэж байгаа хүмүүс байдаг. Хоолгүй хонож байгаа хүмүүс олон байгаа. Цахилгааны үнэ нэмэгдвэл ард иргэдийн нуруун дээр ямар их ачаалал ирэхийг шийдвэр гаргагчид доторлох битгий хэл гадарлах ч үгүй байна гэж харж байна” гэсэн юм.

ДӨРӨВ: Либералчлал мөн үү?

Угтаа "Эрчим хүчний салбарын либералчлал" гэдэг концепцоос өнөөдрийн үнийн нэмэгдэл нь ихээхэн хол зөрүүтэй ойлголт. Энэ бол зах зээлд олон тоглогчийг нэвтрүүлж, өрсөлдөөн бий болгож, үнэ өөрөө тогтдог зарчмын тухай яриа. Харин ингэтлээ манайдаа хол. Харин хуримтлагдсан алдагдлыг нөхөх нь л "аминд" тулаад байгаа юм. Үүнийг үнэ нэмж шийдэх гэж байна. Тийм ч учраас тооцооллоо шуудхан зарлачихаас Засгийн газар эмээж, Эрчим хүчний зохицуулах хороонд нөлөөлж буй бололтой.

Засгийн газраас ирэх жилүүдэд гол анхаарлаа төвлөрүүлж ажиллах 14 мега төсөлд 3-4 агуулгыг энэ салбарт чиглүүлсэн. Гэсэн хэдий ч уг реформуудаас илүүтэйгээр үнийн нэмэгдлийг УИХ-ын гишүүд, сайд нар голчлон ярьсаар байна.

Түүнчлэн олон нийтэд чиглэсэн эрчим хүчний үнийг өсгөх агуулгаар улс төрчдийн яриа, мэргэжлийн хүрээнийхэн байр суурийг идэвхтэй түгээх зорилгоор пи-ар чиглэлд үлэмж их мөнгө зарцуулж, түүнийг нэр бүхий гишүүд, улс төрийн намууд авч байгаа талаарх яриа ч анхаарал татах өнцөг юм.

Төстэй контент:

М.ТЭНГИС, О.СОЁЛМАА, Ц.НАРАНЦАЦРАЛ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй