Сурвалжилга: Б.Маргад өдөрт 10, сард 300 удаа өндгөө хатгуулдаг, түүнтэй ижил зовлонтой 260 хүүхэд байна

"Eguur News" агентлаг сахрын нэгдүгээр хэв шинжийг нийгэмд зөв таниулж ойлгуулах, энэ өвчнөөр оношлогдсон хүүхэд, залуучуудын дуу хоолойг хүргэх, тулгамдаж буй асуудлууд шийдвэрлэгдэхэд хувь нэмрээ оруулах зорилгоор цуврал сурвалжилга, ярилцлага бэлтгэн хүргэж байна. Бид эхний дугаарт сахрын нэгдүгээр хэв шинжтэй, найман настай Б.Маргад охиныг онцоллоо.

Энэхүү өвчнийг эмчлэх арга одоогоор дэлхий нийтэд тогтоогдоогүй. Мөн сахрын хэрэглээ хэт өндөр хүмүүс энэ төрлийн өвчнөөр оношлогддог гэдэг нийтийн хэвшмэл ойлголт үндэслэлгүй, буруу болохыг энд тодотгоё.

Б.Маргад охин одоо найман настай, гуравдугаар анги. Тэр одоогоос гурван жилийн өмнө нэгдүгээр хэв шинжийн сахартай гэж оношлогджээ. Энэ нь эдгэх боломжгүй бөгөөд хамгийн хүнд хэлбэрийн сахарын өвчин юм байна. Жилийн өмнө Б.Маргад охин сахраа хэмжүүлэхийн тулд өдөрт 7-10, сард 200-300 удаа өндөг рүү гээ хатгуулдаг байж. Мөн юм идэх бүрдээ инсулин тариулах зайлшгүй шаардлагатай. Учир нь сахрын нэгдүгээр хэв шинжийн олдмол хэлбэр дархлааны системийн өөрчлөлтөөс үүдэлтэй. Тодруулбал, вирусийн гаралтай ямар нэг өвчин туссаны дараа дархлааны системд өөрчлөлт орж, дархлааны систем нойр булчирхайгаа дарангуйлснаар инсулин ялгаруулахаа больдог байна. Тиймээс цусан дахь сахраа зохицуулахын тулд хоол идэх болгондоо инсулин тариулна гэсэн үг.

Түүнтэй ижил зовлонтой 260 хүүхэд манай улсад амьдарч байна. Эдгээр хүүхдүүд жилд ойролцоогоор 3000 удаа хурууны өндгөө хатгуулж, сахраа хэмждэг. Энэ нь хүүхдийн захын мэдрэлийн эсүүдийг гэмтээж, хурууны өндгийг мэдээгүй болгох бодит эрсдэлтэй. Иймд хатгахгүйгээр сахрын үзүүлэлтийг тогтмол хэмжин мэдээлэгч сенсор (CGM) төхөөрөмжийн асуудлыг шийдэх зайлшгүй шаардлага байгаа юм.

Түүний аав И.Батдэлгэр, "Охиноо 24 цагийн турш анзаарч хянадаг, нойргүй хонох шөнө олон. Багахан сэрэмж, хяналт алдахад л хүүхдийн амь нас эрсдэлд орж болзошгүй. Сахар хэмжих багажгүй хүүхэд олон бий. Тэдгээр хүүхдүүдийн аав, ээж хичээл тартал сургуулийнх нь гадаа хүлээдэг. Багш нь, эмч нь эсвэл өөрөө сахраа хэмжинэ. Манай охины хувьд одоогоор хичээлдээ явах боломжгүй байдалд байна. Өөрөө хуруугаа хатгаад, өөртөө тариагаа хийчихдэг. Хурдан хүндэрдэг учраас яаралтай үед хүүхэд өөрөө арга хэмжээ авдаг байх чухал л даа. Ийм өвчтэй хүүхдүүдийг өнгөрсөн хугацаанд эрүүл мэндийн салбар хаячихсан байсан" гэлээ.

-Сахрын нэгдүгээр хэв шинж гэхээр хүмүүс мэддэг юм шиг боловч нийтлэг ойлголтоос ялгаатай юм байна. Энгийнээр тайлбарлабал?

-Хамгийн хүнд хэлбэрийн сахрын өвчин гэж ойлгож болно. Гарал үүслийг нь удам болон олдмол гэж хоёр янзаар тодорхойлдог. Хүүхэд сахартай гэж оношлогдлоо гэдэг бол хэв шинж нэг. Олдмол нь дархлааны системийн өөрчлөлтөөс үүдэлтэй. Жишээлбэл, вирусийн гаралтай ямар нэг өвчин туссаны дараа дархлааны системд нь өөрчлөлт ороод дархлааны систем нь нойр булчирхайгаа дарангуйлаад инсулин ялгаруулахгүй болгочихдог. Эмч нарын зүгээс үүнээс сэргийлэх арга байдаггүй гэж тайлбарладаг. Тиймээс нэгдүгээр хэв шинжтэй хүүхдүүд ихэвчлэн комд орж оношлогддог. Манай охин хувьд комд орохын өмнө оношлогдсон. Эх нялхсын эмнэлэгт үзүүлтэл ийм оноштой болсон байна гэдэг мэдээ сонссон. Тухайн үед сэтгэл зүйд их хүнд туссан л даа. 

Сахрын нэгдүгээр хэлбэр гэдэг нь насан туршдаа инсулины тариа тарьж амьдарна гэсэн үг.  Өөрөөр хэлбэл нойр булчирхай инсулин ялгаруулахаа больчихсон учраас цусан дахь сахраа зохицуулахын тулд хоол идэх болгондоо тариа хийнэ. Хэт их хийвэл инсулины дөжрөл болоод үйлчлэхгүй болох магадлалтай. Эмч нарын өгч байгаа зөвлөгөө нь ийм. Тиймээс тодорхой хэмжээний тохирох тунгаар хоолыг нь өгөхөөс 10-15 минутын өмнө тариаг нь хийдэг. Ер нь нойр булчирхайг орлож байна гэсэн үг. Ихэвчлэн кето маягийн хоол өгдөг. Цагаан будаа, гурил өгвөл огцом өсөөд буухгүй байх магадлалтай. Сахар буухгүй 2-3 хоносон тохиолдолд комд ордог бол эсэргээрээ унавал ганцхан цагийн дотор комд орох эрсдэлтэй. Бас тарианыхаа тунг хэтрүүлсэн тохиолдолд комд ордог. Энэ мэт хүндрэлүүд их гарна. 

-Юм идэх бүрдээ тариулна гэхээр хэцүү юм. Өдөрт хэд тариулдаг вэ?

-ЭХЭМҮТ-ийн өгч байгаа зөвлөмжөөр өдөрт гурван удаа л тарь гэдэг юм. Гэхдээ хүүхэд учраас өдөрт гурван удаа тариулна гэдэг хэцүү. Тарихдаа нүүрс усыг нь тооцоолж тарих шаардлагатай. Өдөрт гурван удаа хоол өглөө гэвэл тунг нь арай өндөр тариад, завсраар нь идэх юман дээр тунг нь багаар тарьдаг. Идэх бүрд нь ихээр тариад байвал түрүүн хэлсэн шиг инсулины дөжрөл болоод үйлчлэхээ болих эрсдэлтэй. 

-Сахраа хэрхэн хянадаг вэ. Хэмжихийн тулд өдөрт 3-7 удаа өндөг рүүгээ хатгуулдаг гэж уншлаа л даа. Хэмжих багаж, хянадаг систем гэж байдаггүй юм уу?

-Манай охин жилийн өмнөөс сахар хэмждэг аппарат хэрэглэж эхэлсэн. Монгол Улсын хэмжээнд сахрын нэгдүгээр хэв шинжтэй 260 хүүхэд байлаа гэхэд 10-20 орчим нь л энэ аппаратыг хэрэглэдэг байсан. Одоо энэ талын мэдлэг, мэдээлэл арай өөр болоод 50-60 хүн болсон байх.  Гэхдээ хэрэглэж чадахгүй байгаа хүн нь олон бий. 

-Сахар хэмжих аппаратгүй хүүхдүүд нь хуруугаа хатгуулж хэмжих юм уу?

-Өндгөө л хатгана даа. Хатгахдаа бас янз бүр, харилцан адилгүй. Сахар уналттай эсвэл өсөлттэй байхаас хамаарна. Хэрэв өссөн байвал өсөөд хэд хүрэх үү гээд цаг дотроо хэд ч хатгах магадлалтай. Тийм учраас өдөрт 10-аас ч илүү хатгах тохиолдол бий. 

-Өдөрт 7-10 удаа хатгуулна гэхээр тэр болгонд эмнэлэгт очино гэж байхгүй байх?

-Хаа явсан газраа л хатгана. Тариагаа хаана л бол хаана хийнэ. Гэхдээ цусаар бохирдол орох магадлалтай учир халдвар хамгааллын дэглэмээ баримталж, аль болох цэвэрхэн, эрсдэл багатай орчинд хатгахгүй бол болохгүй. 

-Хүүхдээ байнгын л анхаарч, хянахгүй бол болохгүй нь ээ, 24 цагийн турш?

-Тийм ээ, шөнө орой сахар унахгүй гэж баталгаа байхгүй, хэн ч мэдэхгүй шүү дээ. Нойргүй хонох шөнө олон. Орой унтаж байхад нь 2, 3 хатгана, хүүхэд цочиж сэрнэ гээд хэцүү. 

-Охин нь одоо хэдэн настай вэ?

-Манай охин найман настай. Таван настайдаа оношлогдсон. Одоо гурван жил болж байна. 

-Сургуульд явж байна уу?

-Сургуульд явдаг. Бас л асуудлууд бий. Эмчтэй нь, багштай нь, сургалтын албатай нь, ангийнхантай нь уулзаж бүх зүйлийг тайлбарласан учраас ойлгож эхэлж байгаа. 

Өөрөөр хэлбэл нийгэмд сахрын нэг, хоёрдугаар хэв шинжийг таниулах, ойлгуулах хэрэгцээ шаардлага байгаа гэсэн үг. Хүмүүс сахартай гэхээр чихэр их идээд ийм өвчинтэй болдог гэдэг ерөнхий буруу ойлголттой. Нийтээрээ ийм. Тийм учраас энэ төрлийн оноштой хүмүүс нийгэмшихэд бэрхшээлтэй тулгардаг. Жишээлбэл нийгмийн сүлжээнд сахартай хүүхдийн тухай мэдээлэл цацагдахад сэтгэгдэл хэсэгт нь "та нар өөрсдөө хүүхдэдээ чихэр, жимс өгсөөр байгаад ирээдүйг нь алчихлаа" гэдэг байдлаар бичиж ханддаг. Гэтэл энэ хамгийн буруу ойлголт. Огт тийм биш шүү дээ.

-Нэгдүгээр хэв шинж хүндэрч байж оношлогддог гэж ойлгоод байна. Ерөнхий шинж тэмдгүүд ямар байдлаар илэрдэг юм байна, та анзаарснаа хэлж өгөөч?

-Унтаараад, ам нь цангаад, юм идээд буцаж унтаад, ойр ойрхон шээгээд эхэлдэг. Хүний бие шээсээрээ сахраа гадагшлуулж байдаг онцлогтой. Тиймээс сахар нь өндөр үед уух зүйл сайн өгч, шээсээр нь гадагшлуулж багасгадаг гэдэг ч юм уу. Мөн сахрыг нь хэмжээд 16-аас дээш байвал зүрхэнд ачаалал их ирдэг учир хөдөлгөөн бага хийлгэх ёстой. Харин 10-16-ийн хооронд байвал хөдөлгөөн хийлгэж сахрыг нь буулгадаг. Хөлсөөр нь гаргаж байна гэсэн үг. 

-Хүүхэд учраас аав ээж, асран хамгаалагчийн үүрэг, хариуцлагааас шууд хамааралтай зүйл олон юм байна?

-Тэгэлгүй яах вэ. Хэр баргийн дотоод шүүрлийн сахрын эмчээс илүү байх шүү. 100 хувь голомтод, бэлэн байдалд байгаа учраас хүссэн хүсээгүй ийм болдог. Байнга эмнэлэгт хэвтэхгүй нь үнэн болохоор өөр аргагүй шүү дээ. Жишээ нь сахрыг нь утсаараа хянадаг байлаа гэхэд ихсэх юм уу багасах үед дохиолол ирнэ. Багассан тохиолдолд хамгийн ойр чихэрлэг төрлийн юу байна, түүнийг өгнө. Дэлхий нийтэд бол сахар унах үед өгдөг зориулалтын эм байдаг юм байна лээ. Уусан тохиолдолд огцом өсөхгүй. Дээшээ, доошоо огцом хэлбэлзэхэд судасны ханыг их гэмтээдэг учир үүнээс сэргийлдэг гэсэн үг. Харин бидний хувьд хамгийн ойрхон боломжит зүйл гэвэл ундаа ч юм уу чихэрлэг юм л өгнө. Хэт чихэрлэг зүйл өгчихвөл бас огцом өснө. Хэрэв огцом өсчихвөл тариаг нь хийж буулгана гээд төвөгтэй, нарийн зүйл маш олон.  

-Зүрх, судасны хана зэрэгт сөрөг нөлөө үзүүлдэг юм байна. Өөр бусад эд эрхтэнд нөлөө үзүүлэх үү?

-Судас бүх эрхтэнд хүрч очдог тийм үү. Тиймээс судасны хана гэмтэж байна гэдэг бүх эрхтний судасны хана гэмтэж байна аа л гэсэн үг. 

-Тэгэхээр нэмэлт эмчилгээнүүд давхар хийлгэх шаардлага үүсдэг үү?

-Сахрын нэгдүгээр хэв шинжтэй хүмүүсийн хувьд улиралдаа нэг удаа хордлого тайлах эмчилгээ хийлгэвэл их сайн. Ингэснээр 7-14 хоногт сахрын хэмжээ хэвийн байх магадлал өндөр байдаг. 

-Хүүхдийг, хүнийг хэвийн амьдрах боломжгүй болгодог юм байна. Ийм зүйл идэж, ууж болохгүй гэдэг ч юм уу. Гэтэл энэ маань хүний анхдагч хэрэгцээ шүү дээ. Үүнээс үүдээд хүүхдийн сэтгэл зүйд өөрчлөлт орох, айдсын мэдрэмж байнга авах гэдэг ч юм уу сөрөг талууд бий болдог байх гэж бодогдлоо. Энэ тал дээр хэрхэн анхаардаг вэ?

-Хүүхдийн сэтгэл зүйн байдал их хүнд шүү. Би яагаад ийм зүйл идэж болохгүй байгаа юм гээд уурлах, уйлах тохиолдлууд гардаг. Гадуур явахаар идэх хоол маш ховор. Жишээлбэл, сургуульд нь ийм ийм зүйл л идэж болно, болохгүй гэдэг байдлаар технологи карт бэлдэж өгөхгүй л бол болохгүй.

-Охиныхоо ая эвийг хэрхэн олж байна. Хамгийн их ойлгох орчин бол гэр бүл л болж таарч байна. Хичээлдээ суух, сургууль дээр удаан байх боломжгүй зэргийг хэрхэн зохицуулж байна вэ?

-Сургуулийн хувьд ганцаарчилсан хөтөлбөрт хамрагддаг. Хэвийн үед хичээлд нь явуулна. Ингэхдээ багш нь давхар утсаараа сахрыг нь хянадаг. Багш хянаад сахар нь өндөр байна шүү ирж аваарай гээд утсаар бидэнд мэдээлэл өгдөг. Харин хуруугаар сахраа хэмждэг хүүхдүүдийн хувьд эцэг эх нь сургуулийнх нь үүдэнд сууж байдаг. Байнгын бэлэн байдалд, хичээл тартал нь гэсэн үг. Утсаараа хянаж байгаа тохиолдолд аппликейшнаа хараад очих замдаа ингээрээ, тэгээрэй гээд зөвлөгөө өгч чаддаг. Ингэж хянах боломжгүй хүмүүсийн хувьд аль болох ойрхон л байхгүй бол юу ч болж мэднэ. 

-Манай улсад сахрын нэгдүгээр хэв шинжтэй хэдэн хүүхэд байдаг вэ. Улсаас, салбар яам, мэргэжлийн байгууллагууд хэрхэн анхаардаг юм бол. Аппаратууд нь их үнэтэй юу. Мэдээж эцэг эхчүүд энэ асуудлаараа хандаж байсан л байх?

-Насанд хүрсэн 450 орчим хүн бий. Харин хүүхэд 260 орчим. Эцэг эхчүүдийн зүгээс энэ асуудлаа яриад хандаж байсан тохиолдол ховор байх. Харин энэ оны эхээр эцэг эхчүүдтэйгээ нийлж холбоо байгуулаад, хөөцөлдөж эхлээд үр дүнд хүрэх гээд л байна. Үнэнийг хэлэхэд чихрийн шижин гээд яриад байдаг боловч сахрын нэгдүгээр хэв шинжтэй хүүхдүүдийг эрүүл мэндийн салбар хаячихсан байгаа. Эмч нар нь энэ талын ямар ч мэдлэггүй. Ганц мэдлэгтэй газар нь ЭХЭМҮТ. Тэгээд насанд хүрээд тухайн эмнэлэгт хамаарахгүй болоод дүүргийн эмнэлэгт очиход дүүргийн эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийн мэдлэг маш дутмаг. Хэд хоногийн өмнө оношлогдоод комд орсон залууг дүүргийнх нь дотоод шүүрлийн эмч л үзэхгүй бол бусад эмч нар тэр хүнийг сахар нь унаад тийм байдалд орсныг мэдэхгүй, тархины зургийг нь авах гээд байж байх жишээний. 

-Асуудал шийдэгдэх гэж байна гэхээр гаднаас хэмждэг аппаратууд оруулж ирэх гэж байна гэсэн үг үү, улсаас дэмжье гэсэн юм уу?

-Эрүүл мэндийн яам хүсэлт хүлээж авсан. Энэ төрлийн аппарат оруулж ирдэг гурван газар бий. Хэрэв  улсаас мөнгийг нь шийдвэл тендер зарлагдах байх. Анх удаа ийм үйл явдал болж байна.

-Аппарат худалдаж авна, 15 хоноод нэг солино. Нэмээд тариагаа авна гээд санхүүгийн бэрхшээлтэй тулгарч байна уу. Үүнийг авах боломжгүй олон хүн бий гэлээ?

-15 хоногийн хэрэглээ нь 150,00 төгрөг. Сарын хэрэглээ нь 300,000 төгрөг. Жилийнх 3,600,000 төгрөг.  Тариаг бол үнэгүй авдаг. Хэрэв үнэтэй авдаг бол зөвхөн сарын эмчилгээнд 700,000 төгрөг зарцуулна. Дээрээс нь кето хоол авна гэдэг ч юм уу. Зардал их гардаг. 

-Дэлхий нийтэд энэ өвчнөр оношлогдоод эдгэрсэн тохиолдол байдаг болов уу?

-Эдгэхгүй өвчинд тооцогддог. Эдгэсэн нэг ч тохиолдол бүртгэгдээгүй л байна. Эмчилж байна гэдэг мэдээ гарч л байна. Удахгүй сайхан цаг ирнэ ээ гэж итгэдэг. 

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй