Сурвалжилга: Хүүхдийн мөнгөөр 10 хоногийн хүнс авч, 20 өдрийн хоолоо малын бойнд ажиллаж олдог 6 хүүхэдтэй ээж

Сар бүрийн 20-нд буудаг хүүхдийн 100 мянган төгрөгөөр амьдралаа залгуулдаг өрх монголд маш олон бий. Бид тэдний нэг болох зургаан хүүхэдтэй өрх толгойлсон ээж Т.Болортуяаг зорьж, Сонгинохайрхан дүүргийн 32 дугаар хороо буюу Эмээлтэд очсон юм.

Зам дагуу арав хүрэхгүй дэлгүүртэй. Хаа сайгүй малын бойтой энэ хэсэг газар амьдардаг айлын дийлэнх нь хотод буух газаргүй, хашаа түрээслэх боломжгүй өрхүүд. Тэдний нэг нь Т.Болортуяагийнх. Эвтэйхэн тохижуулсан маш цэвэрхэн зургаан ханатад тэр биднийг угтав. Хүүхдүүд нь бага, зарим нь сургуульд суралцдаг учир царайг нь оруулахгүй байхыг учирлаад бидэнтэй ярилцлаа.

Т.Болортуяа 2-13 насны зургаан хүүхэдтэй. Түүний гол орлого нь хүүхдийн мөнгө. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ нэмэгдсэнээр сар болгон буудаг 600 мянган төгрөг нь сургуулийн дөрөв, цэцэрлэгийн хоёр хүүхэдтэй энэ айлд хүрэлцэхээ больжээ. 600 мянгаараа хүүхдүүдийнхээ зарим хэрэгцээг хангаж үлдсэн мөнгөндөө авсан хүнс нь 10 хоноод дуусдаг гэх. Ингээд сууж чадалгүй хоёр настай хүүхдээ томуудаараа харуулан Т.Болортуяа амралтын өдрүүдээр бойнд малын гэдэс арилгах ажил хийж эхэлсэн ч хүйтэрч ажил нь зогсоод байгаа аж. Мөн гэр худалдаж авахаар лизингээр утас авч зарсан зээлээ сүүлийн үед төлж чадаагүйн улмаас хүүхдийн мөнгөө авдаг бүх дансыг нь хаажээ.

Орлогогүй болсон ээж арга буюу хоёр хүүхдээ цэцэрлэг, нэг хүүхдээ сургуулиас нь завсарлуулж, мөнгө олохоор ажил хайж сууна. Эмээлтэд бойноос өөр ажил байхгүй. Өвөлдөө бүх үйл ажиллагаа нь зогсдог энэ газраас хот руу явж ажиллах боломж Т.Болортуяад хомс. Учир нь эмээлт гэх энэ газар бага насны хүүхдүүд том хүнгүй үлдээх боломжгүй зам дагуу, хятадууд болоод архины хамааралтай хүн ихтэй аж.

Ажил намайг голно уу гэхээс би ажлыг голдоггүй, шантардаггүй гэж ярих Т.Болортуяагийн мөрөөдөл хот руу нүүж, ажилтай болох. Хүүхдүүдийнхээ сургууль, цэцэрлэгт ойртож асуудалгүй явуулж чадвал айх айдасгүй ажиллах л хүсэлтэй гэнэ.

Одоо түүний хүүхдүүд Эмээлтээс, Таван шар луу 20 гаруй км явж сургуульдаа хүрдэг. Хичээл нь өдөр болон орой гэсэн хоёр ээлжээр ордог. Автобус нь ирэхгүй хоцрох, орой гэртээ харих унаагүй үлдэх үе хүүхдүүдэд олон тохиодог байна. Өвөлдөө энэ бэрхшээл нь зовлон болж, унаагүй үлдсэн хүүхдүүдээ хотоос авахын тулд эмээлт хооронд явдаг 50 мянган төгрөгийн таксинд мөнгө олж өгч, гуйдаг талаар тэр ярив. Сайхан зүйл нь түүний хоёр ч хүүхэд сургуулийнхаа шилдэг сурагч, том охин нь сагс, волейболын багын тамирчин. Олон шагнал, медальтай аж. Хүүхдүүдийнхээ авсан медаль бүрийг хоймортоо өлгөж гэрээ гоёсон энэ айл одоо хүнсний талоноос өөр орлогогүй болж өвөлдөө гал алдах, хоолгүй хонохдоо тулаад байна.

-Бага насны хүүхдүүдтэй болохоор ажил эрхэлдэггүй байх. Сарын хэрэглээгээ яаж болгодог вэ? 

-Би өрх толгойлсон ээж. Манай том охин есдүгээр анги, бага охин хоёр настай. Зургаан хүүхэд маань нас бага болохоор өнгөрсөн жилүүдэд тогтвортой ажил хийх боломж бараг гараагүй юм. Хүүхдүүдийг маань харах хүн байхгүй. Орхиод гарах янзгүй бага насны хүүхдүүдтэй болохоор гэртээ суухаас араггүй. Хажуугаар нь сургууль, цэцэрлэгийн хүүхдүүдээ зөөнө. Амралтын өдрүүдээр арай том хүүхдүүддээ нялхаа харуулаад гарч олдсон ажлаа хийнэ. Ажил дандаа олдохгүй. Хүүхдийн мөнгөөрөө л амьдардаг айл. Юмны үнэ өсөхөөс өмнө бид хэд гайгүй болоод байдаг байсан. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ сүүлийн үед арай л огцом өссөн. Одоо хүүхдийн мөнгө, сар болгон ирдэг 64 мянган төгрөгийн талоноор манайх хүнсээ авна. Хажуугаар нь гал алдахгүйн тулд ажил хийж олсон мөнгөөрөө түлшээ авна. Дутна уу гэхээс түүнээс илүү бол гарахгүй. Ингэж амьдарсаар би саяхан нэг ханьтай болсон. Нөхөр маань ажилладаг. Хамаагүй нэмэртэй, нөөлөгтэй байдаг юм байна. Нөхөр юм чинь гээд ажиллаж олсон бүгдийг нь бас авдаггүй. Тодорхой хэдэн төгрөг гэрт нэмэрлэнэ. Түүнээс илүүг нөхрөөсөө хардаггүй ээ. Өөрөө бас аав, ээж гээд анхаарал тавих амьдралтай хүн.

-Хүүхдийн мөнгө, хүнсний талон хоёроор хэд хоногийн хүнс авч байна.

-Уг нь өмнө нь хөөрхөн юм авчихдаг байсан. Одоо бол хүнсний талоны 64 мянгаар будаа юм уу гурил хилээр нь боорцог хайрах тос, сахар аваад л болчихдог. Авсан зүйлээ хоёр хоног л хүнсэндээ хэрэглэж хүрнэ. Хүүхэд олон, нас бага болохоор манайх өдөрт хоёр хоол хийдэг юм. Сар болгоны 20-нд хүүхдийн мөнгө 600 мянган төгрөг бууна. Сургууль нь хол, ойр зуурын ариун цэврийн хэрэглээ, ангидаа хураалгах мөнгө, унааны зардал гээд эмэгтэй хүүхдийн хэрэглээ нь арай их болохоор том охиныхоо мөнгийг нь өөрт нь өгдөг. Нөгөө хэдэн хүүхдийнхээ 500 мянган төгрөгөөс өмнөх сард хоолгүйдээ болж, гал алдахдаа тулаад хүнээс түр зээлсэн мөнгөө өгнө. Нөгөө гурван сургуулийн хүүхдэдээ 150 мянган төгрөг нь зарцуулна. Хэрэгцээ нь их байсан ч түүнээс илүүг зарцуулах боломж байдаггүй л дээ. Тэгээд үлдсэнээр нь хүнсээ авна. Тэр нь 10 хоног л хүрэлцэнэ.

-Авсан хүнсээрээ ямар хоол хийж иддэг вэ. Үлдсэн 20 хоногийн хүнсээ яаж болгож байна. Жаахан тансаглах боломж хааяа ч гэсэн гардаггүй юу?

- Тансаглаг гэдэг зүйл манайд байхгүй. Хоолгүй хонохгүйн тулд боломжит хямд хүнс цуглуулна. Ихэвчлэн шөлтэй хоол хийж иддэг. Хааяа будаатай хуурга, цуйван хийнэ. Ман их ордог бууз, хуушуур, банш гэсэн гоё хоолнууд хийдэггүй. Хүүхдийн мөнгөөр авсан хүнсээ идэж дуусаад үлдсэн 20 орчим хоногт нь амралтын өдөр ажилласан цалин, ах дүү нарын тусламжаар болгодог. Бүр болохгүй бол хүнээс хүүхдийн мөнгө буутал зээлнэ. Ах дүү нар маань бас биднийг эргэж тойрохоороо түлшнээс эхлээд баггүй тус болдог. Одоо харин нөхөр дэм болоод арай дээр байгаа. Гэхдээ өнгөрсөн сараас хүүхдийн мөнгө авдаг данс маань хаагдчихсан. Бүх зүйлд хэрэглээ хүрэхгүй. Ажил олдохгүй хэцүүхэн л болчхоод байна даа.

-Бүх хүүхдийнх нь мөнгө авах дансыг хаасан гэсэн үг үү. Яагаад тэгэв?

-Эгч нь 2021 онд сайн электрониксоос лизингээр гар утас аваад төлөлтөө жил гаран хэвийн хийж байгаад бага хүүхдээ гаргах үеэрээ тасалдуулчихсан. Тэр зээлийн маань хүү өсөөд авсан утаснаасаа давсан өртөгтэй болж данс хаагаад хүүхдийн мөнгө шууд татаж эхэлсэн юм байна лээ. Яаралтай төлж барагдуул үгүй бол баривчилгаа хийнэ гэж саяхан шүүх дээр бас дуудагдсан. Тэр газраас утас аваад төлж чадаагүй олон ядарсан иргэдтэй таарсан. Надаас нялх хүүхдээ тэврээт сууж байгаа ээж ч байна лээ. Би уг нь лизинг гэж мэддэггүй байсан юм. Ковидын дараа санхүүгийн хувьд хэцүү, орох орон гэргүй байх үед надад зээл гарах боломжтой гэсэн мессеж, дуудлага ирээд байхаар нь очиж сонирхож үзээд авч болно гэсэн мөнгөнд нь утас аваад зарчихсан л даа. Хүүхдийн сургууль, цэцэрлэг, хэрэглээ, гэр түрээс гээд мөнгө үнэхээр хэрэгтэй байсан үе. Бас хүү нь тийм өндөр болчихно гэж мэдээгүй болохоор сая гаран төгрөгөөр хоёр утас авч зарсан. Эргээд талыг нь төлсөн ч одоо буцаад хүү нэмсэн гээд 5 сая орчмыг нэхэмжилж байгаа. Тэр төлөгдөж дуустал хүүхдийн мөнгө өө авах боломжгүй гэж ойлгосон.

Хүйтэрч байдаг түлшээ бэлдэж чадаагүй л байна. Амралтын өдөр хийдэг ажил маань дуусчихсан. Өөр ажил хайгаад олдохгүй. Хүүхдүүдийн сургууль, цэцэрлэгээс элдэв зүйлс нэхэгдээд арга буюу хоёр хүүхдээ түр цэцэрлэгээс нь гаргаж, дунд сургуулийн долдугаар ангийн хүүгээ бас сургуулийг нь завсардуулчхаад сууж байна. Энэ хүүхдээ дүү нарыг нь харуулаад ажил хайж яваад нэмэр болохгүй л байна. Хэдэн төгрөг олбол хүүхдүүдээ гялс буцаагаад сургуульд нь өгчихмөөр байгаа юм.

-Амралтын өдрүүдээр явж хийдэг ажил нь юу байсан юм бол одоо бүр зогсчихсон гэсэн үг үү?

-Ойрхон байдаг мал бойны газарт малын гэдэс арилгах ажил хийдэг байсан юм. Намар мал их орж ирэх үеэр өдөрт 100 мянга хүргээд олчихдог. Одоо харин мал байхгүй. Ажил байхгүй болчихлоо. Эмээлтэд байгаа нь л хэдэн бой. Өвөлдөө энэ хэд бүр зогсчихдог. Дагаад эндхийн бүх хөдөлгөнө зогсоно. Хотын төв рүү очиж ажиллах гэхээр бүтэн таван өдөр хүүхдүүдээ орхиод явах боломжгүй. Эмээлт хужаа нар ихтэй, зам дагуу газар, эв хавгүй хүмүүс хаа сайгүй бий. Хүүхдүүдээ гэрт нь өдөржин орхиж яагаад ч болохгүй. Манай хашаа бас ил болохоор хүмүүс олон хүүхэдтэй айл байдаг гэж мэдэж байгаа. Эндээ бас боломжтой үедээ олон өдрөөр ажиллая гэхээр ажлууд нь дандаа орой ордог болохоор шөнө, орой хүүхдүүдээ гэртээ орхиж болохгүй болчихдог. Эмээлт ер нь их задгай газар хүүхдүүд заавал том хүнтэй байхгүй бол маш хэцүү.

-Танайх энд хэзээ нүүж ирэв? 

-2009 онд хоёр том хүүхдээ дагуулаад ирж байсан. Тухайн үед ажлын олдоц арай их. Юу хамаагүй олоод хийж болмоор санагдсан. Би энд аавынхаасаа өрх тусгаарлаж ирсэн.

-Эндээс хот руу нүүх боломж огт байхгүй юу?

-Эгч нь төлж дийлэхгүй шүү дээ. Хашаа олох хэцүү. Түрээс өндөр юм байна лээ. Энэ амьдарч байгаа гэрээ түрээсэлдэг байсан юм. Ажиллаж арай илүү олсноо өгсөөр саяхан өргөө гэртэй болсон. Одоохондоо үүнийгээ нүүлгэх зардал, очих газар байхгүй. Уг нь хот руу орчихвол хүүхдүүд маань ч сургууль, цэцэрлэгтэй ойртоод сайхан болно л доо. Ойрын хугацаанд тэрийг л зорьж, мөрөөдөж байгаа. Гэхдээ одоо бол хүүхдийн мөнгө ч байхгүй яаж гал алдахгүй, хоосон хонохгүй байх вэ гэдэгт л санаа зовниж байна.

-Хүүхдүүдийнх нь сургууль хэдэн километр вэ?

-Гэр болон сургуулиас нь автобусны буудал явах замыг оруулахгүйгээр тооцоход 22 км болдог. Автобусаар л нааш, цааш явна. Автобус нь хааяа ирэхгүй хичээлдээ хоцорно. Өвөлдөө бүр хэцүү хүүхдүүдийн хичээл хоёр нь өдөр, хоёр нь орой ордог. Орой орсон нь унаагүй үлдэх тохиолдол гарна. Өвлийн яах ч араггүй болох үе их бий. Хүүхдээ тэнд дааруулаад байх хэцүү 50 мянган төгрөг олоод эмээлт хооронд явдаг хэдэн такси руу ярина “хүүхдийг минь аваад ирээч” гээд. Хавар, намар бол гайгүй. Ядаж л дулаан болохоор учиртай байдаг юм. Түрүү хэлсэн дээ манай эмээлт хавьд эвгүй хүн, хятадууд ихтэй гээд. Тийм болохоор элдэв унаанд дайгдах талаар бүр саналтгүй.

-Хоймортоо өлгөсөн медалиуд танай хүүхдүүдийнх үү?

-Тийн манай сургуулийн хэдийнх. Том охин маань сургуулийнхаа сагс, волейболын багт тоглодог юм. Их амжилт гаргана аа. Шилдэг сурагч болж байсан. Тавдугаар ангийн охин маань бас сургуулийнхаа шилдгийн шилдэг сурагч болсон. Миний хүүхдүүд сурлагатай. Хүүхдүүддээ шинэ хувцас авч өгөөд байж чадахгүй ч ядаж сургуульд нь явуулж, эх орондоо хэрэгтэй хүн болгочих юм сан гэж хүсдэг. Үүний л төлөө хичээнэ. Миний хүүхдүүд болохоор би л зүтгэнэ шүү дээ. Хүний өмнөөс хүүхэд гаргасан биш. Засгийн газар миний хүүхдүүдийг гаргасан биш. Өөрөө л хичээнэ.

Гэхдээ ганц гомдолтой санагдаж байгаа зүйл нь эмэгтэй хүн хүүхдийн мөнгө хэрэггүй, хасах талаар яриад сууж байгаа нь. Өрх толгойлсон маш олон ээж гэр хороололд амьдардаг. Хүүхдээ харна. Хажуугаар нь ажиллах боломж, ажлын байр байдаггүй болохоор хүүхдийн мөнгөөрөө гол зогоож байгаа маш олон айл бий. Гэр хорооллоор яваад ард иргэдийнхээ амьдралыг хараасай. Олон ээж надтай санал нийлэх байх. Хүүхдийн мөнгө шиг хэрэгтэй зүйл алга. Өмнө нь 20 мянга байхдаа ч хэрэг болдог байсан. Одоо бүр гэр хорооллын ихэнх айлын гол орлого болж байна. Ард иргэд яаж амьдарч байгааг дулаахан газар жаргаж байгаа хүмүүс ойлгохгүй байх. Хэдийгээр тэр хүмүүс өөрийнхөө хөдөлмөрөөр жаргаж байгаа ч иргэдээ төлөөлж байж ийм зүйл ярьж байгаа нь муухай санагдсан. Хүүхдийнхээ мөнгөөр архидаад явж байгаа айлууд ч бий. Тэдэнд харин тусдаа арга хэмжээ аваасай. Амьдралаа хүүхдийн мөнгөөрөө болгодог биднийг харин тайван орхиосой.

-Ажиллах боломж олбол та ямар ажил хиймээр байна?

-Би ажилд шантардаггүй бас голдоггүй. Ажил л намайг голно уу гэхээс олдсон болгоноо л хийдэг. Ажил байна л гэвэл юу ч байсан инээгээд хийгээд л байна. Хамгийн гол ардаа айх айдасгүй л байвал эгч нь ямар ч ажлыг хийж чадна. Ямар ч хүнтэй эвтэй харьцаад явчхаж бас чадна. Боломж нь олдвол өөрөө сайхан ажиллаад хүүхдүүдтэйгээ хот руу нүүж, сургуульд нь ойртоод бүх зүйлээр нь хангаж өгнө. Хүүхдүүдээ л амар тайван амьдруулмаар байна.

Биднийг ярилцаж эхлэхэд хамгийн том хүүхдүүд нь дургүйлхэж байгаа бололтой хажууд байх айл руу явав. Эргээд орж ирсэнгүй. Харин Т.Болортуяа элдвийг хийж, өнөөг хүртэл гал алдалгүй зүтгэсэн амьдрал хамгийн гол нь хүүхдүүдийнх нь сургууль, цэцэрлэг завсардаж байгаад эмзэглэж ямар нэг боломж олдох болов уу гэх багахан горьдлого, ард иргэдийн амьдрал бодит байдлыг төрийн түшээдэд хүргэх шулуудсан сэтгэлээр бидэнтэй ийн ярилцлаа.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй