С.Дулам: Утга зүйн ёсоороо хавьтагч бус харьцагч гэж хэвших нь зөв

ЭМЯ-ныхан хавьтагч гэж ярьж, бичиж буй нь олныг эргэлзүүлээд буй. Нөгөө утгаар нь ойлгоод, эндүүрч буй хүн цөөнгүй. Энэ талаар Ардын багш, Шинжлэх ухааны гавьяат зүтгэлтэн С.Дулам байр сууриа илэрхийлжээ. Тэрбээр цахим хуудсандаа ийнхүү нийтэлжээ.

Монгол хэлний утга зүйн хувьд “Хавьтах” гэвэл ойр дотно болох, бие бодын утгаараа “үүлэн борооны ажлыг” хэлдэг. Тэгэхлээр “Хавьтагч” гэдэг бол халдвар авсан хүнтэй нэн дотноссон юмуу дээрх ажлыг хийлцсэн хүмүүс болоод байна. Гэтэл тэр хүнтэй гар бариад өнгөрсөн, яриа хөөрөө дэлгэсэн хүмүүс бол “Хавьтагч” биш, “Харьцагч” билээ. Ямар нэгэн байдлаар түүнтэй харьцсан, харьцаа тогтоосон хүмүүс, гагцхүү хавьталгүй хүмүүс гэсэн үг. Тэгээд “Дам харьцагч” нь түүнтэй биечлэн уулзаагүй боловч ойр байсан хүмүүстэй нь ямар нэгэн байдлаар харьцсан бусад хүмүүс болно. Иймд утга зүйн ном ёсоороо бол “ХАВЬТАГЧ” биш, “ХАРЬЦАГЧ” юм.

“Хавьтах, харьцахын” ялгааг дахин тодруулах нь

Монгол үгийн утга зүйг тайлбарласан тайлбарыг маань хүлээн авсан бүх хүнд талархлаа. Энэ зуур үүссэн зарим мэтгэлцээнд хариу өгөхийн тулд дээрх хоёр үгийн ялгааг улам тод болгохын төлөө дахин нэг хошигнохоос аргагүй болов. Халдвар авсан франц эр 500 хавьтагчтай гээд байгаа … Бас дунд нь хоёр биеэ үнэлэгчтэй хамт хоносон гээд худал үнэн нь үл мэдэгдэх мэдээ гарсан. Чухам энэ тохиолдолд үнэн байсан бол мань франц эр хоёр хавьтагчтай, 498 харьцагчтай болно. Худал байсан бол зүгээр л 500 харьцагчтай байсан хэрэг.

Үгийн нэгдүгээр язгуур нь “хавь, ойр” гэсэн үг учраас хавь ойрд нь байсан хүмүүс гэсэн утгаар хэрэглэе гэсэн санаа бас буй. Гэтэл жинхэнэ үгийн утга зааж буй үндэс нь “хавь” гэхээсээ илүү “хавьт- хавьтах” гэсэн үйлдэл заасан үйл үг байгаа болохоор “хавь ойроор тогтохгүй” гэсэн үг. Бас зарим хүн “Харилцагч” гэдэг үгийг санал болгож байна. “Харьцагч, харилцагч” хоёрын ялгаа нь эхнийх нь бол зүгээр л нэг хоёр юмуу цөөн удаа, эсвэл тохиолдлоор харьцсан хүн гэсэн санаа.

Харин “Харилцагч” гэдэг нь ажил хэргээр болон бусад талаар байнгын харилцаатай хүн гэсэн үг. Яг халдварын тухайд энэ хоёрын аль аль нь харьцагч болно. Бас зарим хүн утсаар ярьсан, захиа бичсэн хүн бас харьцагч мөн биз дээ гэж байна. Тийм ээ, гэхдээ энэ бол харьцах гэдэг үгийн олон утгын өөр нэг тал нь бөгөөд халдвар ярьж байгаа тохиолдолд энэ утга нь хамааралгүй, биечлэн харьцсан нь л хамааралтай.

Доор Munkh Tenger гэж өөрийгөө цоллосон хүн намайг “хавьтах” гэдэг үг ямар ч секстэй холбоогүй үг шүү… наад доктор цолоо надад өг” гэхчлэн зэмлэсэн байгаа. Гэтэл надаас бусад ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн олон эрдэмтний зохиосон “Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар тольд” (IV боть, 2008, 2371-р тал): “хурьцал үйлдэх” гэж тайлбарласныг яах юм бол???

Цол хураах асуудлаар бол хариуцсан мэргэжлийн байгууллагад нь хандана биз дээ! Бодвол дээрх толь зохиогчдын цолыг бас хураах болов уу” гэжээ.

Г.ЖАРГАЛ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй