Шийдэл: Электрон тамхины татварыг тэглээд, орцод нь хяналт тавья

-Залуусыг тамхинаас гаргах арга-

Монголчууд тамхидалтаараа дэлхийд оройлохгүй ч доогуур орохгүй. Гэхдээ яаж ч бодсон сайн сайхан зүйл биш учир бууруулах шаардлага бий. Тэгвэл яаж бууруулах вэ. Дэлхийн улс орнууд энэ асуултад нэгэн шинэ шийдэл олж, түүнийгээ хэрэгжүүлж эхэлсэн талаарх мэдээллийг хүргэж байна.

ТАМХИДАЛТТАЙ ХИЙЖ БУЙ ТЭМЦЛИЙН СӨРӨГ ҮР ДҮН

Практикаас харахад, дэлхийн улс орнууд өмнө нь тамхидалттай татвар нэмэх, хуулийн механизм ажиллуулах /хэрэглээний бүс хязгаарлах, торгууль шийтгэл/ гэсэн үндсэн хоёр аргаар л тэмцэж иржээ. Манайх ч ялгаагүй, дэлхийн жишгийг дагаж, хоёр төрлийн механизм ажиллуулсаар өнөөдрийг хүрсэн байна. Гэхдээ тэглээ гээд тамхидалт буурсан уу гэвэл үгүй. Хэрэглээ нь улам өсөөд, тэмцэл ч улам хурцдаж ирснийг түүх гэрчилнэ.

Дэлхийн улс орнуудын тамхинд ногдуулах татварын хэмжээ ерөнхийлж харвал байнга өсөх графикаар явж ирсэн. Тамхины жижиглэн худалдааны үнэ 10 хувиар өсөхөд өндөр орлоготой орнуудад хэрэглээ 4 хувиар, бага, дунд орлоготой орнуудад 8 хувиар буурдаг гэсэн судалгаа бий. Гэвч дагаад олон хэрэглэгч чанар муутай тамхи руу шилжиж, эрүүл мэндийн салбарыг сульдааж байдаг. Өөрөөр хэлбэл, татвар нэмснээр харин ч эсрэгээрээ энэ зах зээлд эргэлдэх мөнгөн дүнг нэмэгдүүлж иржээ. Зах зээлд эргэлдэх мөнгөн дүн өснө гэдэг тамхи үйлдвэрлэгч компаниуд мөнгөтэй болж хүчирхэгжиж байна гэсэн үг. Харин жирийн ард иргэд буюу хэрэглэгчдийн хувьд, үнэ өсөхийн хэрээр чанарын шаардлага хангахгүй, хямд муу тамхи хэрэглэж, эрүүл мэндээ эрсдэлд оруулж байна.

ЭЕРЭГ БОЛГОХ ШИНЭ АРГА ОЛСОН НЬ

Тамхидалттай хийж буй тэмцлийн сөрөг үр дүн улс орнуудыг тэмцлийн шинэ арга хэлбэр байнга хайхад хүргэж байсныг хэлэх нь зүйтэй. Тэгвэл орчин үед энэ хүнд бодлогын шийдэл нь вэйп буюу цахилгаан тамхи болоод байна. Улс орнууд цахилгаан тамхийг иргэдээ тамхинаас гаргах арга хэрэгсэл гэж харахыг зөвлөж, татварын бодлого, хяналтын механизм нь энэ чигт явж байна.

Тодруулбал, цахилгаан тамхины татварыг нь бага тавьж, хэрэглээг нь нэмэгдүүлээд орцыг нь хатуу хянах бодлого руу шилжиж байгаа юм. Олон жишээнээс манайхан үлгэр авах дуртай АНУ, уламжлалт тамхины эсрэг хамгийн хатуу бодлого барьдаг Шинэ Зеланд хоёрыг онцолъё.  

АНУ-ын Хүнс эмийн захиргаа саяхан электрон тамхи үйлдвэрлэгчдийн эсрэг анх удаа хуулийн маргаан үүсгэж “Хууль бус электрон тамхийг зах зээлд гаргахгүй байх” чиглэлд өгсөн сануулгыг үл тоож, биелүүлээгүй зургаан компанид арга хэмжээ авахаар болсон байна /эх сурвалжийг эндээс харна уу/.

Захиргаа /FDA/-ны Тамхины бүтээгдэхүүний төвийн захирал Брайан Кинг мэдэгдэлдээ “Үйлдвэрлэгчид хуулийг олон удаа зөрчлөө. Дагаж мөрдөх мөрдөх олон боломж олгосны дараа ийм үйлдлээ үргэлжлүүлж байгаа учир одоо бид зогсохгүй. Хуулийг сахиулна” гэж мэдэгджээ. Хууль бус гэдэг нь ердөө чанарын баталгаагүй гэсэн үг.

Хүнс эмийн захиргаанаас электрон тамхи үйлдвэрлэгч компаниудад чанарын тодорхой шалгуур хангах шаардлага тавьдаг. Компаниуд энэ шаардлагыг нь давалгүй, өөрөөр хэлбэл ямар ч хяналтгүйгээр чанарын баталгаагүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн зах зээлд гаргаж буйтай ийнхүү эрс тэмцэж эхэлсэн.

Шинэ Зеланд улс 1990 он баталсан Тамхигүй орчин ба зохицуулалттай бүтээгдэхүүний тухай хуулиа 2020 оноос Утаагүй орчин ба зохицуулалттай бүтээгдэхүүний тухай хууль гэж өөрчилсөн нь цахилгаан тамхины хэрэглээг эрх зүйн орчинтой болгосон хэрэг байсан.

Улмаар энэ оны хоёрдугаар сард “Зөвхөн зохих хяналт шалгалтаар орж баталгаажсан цахилгаан тамхийг л худалдах, зөрчсөн тохиолдолд хатуу арга хэмжээ авах” агуулгатай хууль хэрэгжүүлж байна /эндээс харна уу/.

Тамхитай хамгийн хатуу тэмцдэг улс оронд ийнхүү цахилгаан тамхийг хүлээн зөвшөөрч, улмаар тамхинаас гаргах хэрэгсэл гэж харж байна.

Гол философи нь, цахилгаан тамхийг татварын бодлогоор дэмжиж, уламжлалт тамхийг хэрэглээнээс шахах, улмаар цахилгаан тамхинд тавих чанарын шаардлагаа бага, багаар ахиулах замаар хорт бодисуудыг нь “авч хаях” явдал юм.

Улс орон чанаргүй тамхинд агуулагдах хорт бодисыг хянаж чадахгүй. Харин цахилгаан тамхины шингэнд агуулагдаж байгаа орцыг хянаж болно гэсэн санаа. Одоо дэлхий яг энэ чигт явж буй бөгөөд цахилгаан тамхийг уламжлалт тамхинаас гарах арга хэрэгсэл гэж харж байна. Харин дагаад хууль бус, чанаргүй тамхитай маш хатуу тэмцэх замаа засаж буй.

ЦАХИЛГААН ТАМХИ ХОРТ ХАВДРЫГ БУУРУУЛАХ БОЛОМЖ

Тамхи хорт хавдрын эрсдлийг нэмдэг нь шинжлэх ухаанаар батлагдсан. Гэхдээ ихэнх нь та бидний таамагладаг шиг уушгиных биш, харин ходоодны хорт хавдраар өвчилдөг байна. Бүр тодорхой хэлбэл, тамхины шалтгаант хорт хавдрын 60 хувийг ходоодны хорт хавдар, үлдсэнийг нь уушги, улаан хоолой зэрэг эрхтний хорт хавдар эзэлдэг. Үүсгэгч, шалтгаан нь тамхинд агуулагддаг химийн хортой нэгдлүүд нь тодорхой ч гол нь tar yeilds буюу бохиноос болдог.

Тийм ч учраас дэлхийн улс орнууд тамхины онцгой албан татварыг тогтоохдоо тамхинд агуулагдах бохины хэмжээг голлон харгалздаг байна. Харин цахилгаан тамхинд бохь байдаггүй. Энэ нь ердийн тамхинаас бага татвар ногдуулах, онцгой албан татвараас чөлөөлөх үндэслэл болдог. 

Тамхидалттай татварын маш ширүүн аргаар тэмцдэг Шинэ Зеланд, Их Британи, Швейцарь, Нидерланд зэрэг хөгжингүй орнуудад нэг хайрцаг тамхинд ногдох онцгой албан татвар нь хамгийн өндөр бөгөөд монгол мөнгөөр 13254-36297 төгрөг. Гэсэн ч электрон тамхинд ногдуулсан онцгой албан татвар байдаггүй.

Утаат тамхи болон электрон тамхинаас хоёулангаас нь татвар авдаг орнуудыг судалж үзэхэд ногдуулсан татварын хэмжээнийх нь зөрүү 26-94 хувь байна. ОХУ-д хайрцаг янжуурт 1775, цахилгаан тамхины нэг хошуунд 1308 төгрөгийн татвар ногдуулж буй бөгөөд зөрүү хамгийн бага буюу 26 хувь байна. Харин зөрүү хамгийн өндөр нь Герман. Хайрцаг янжуурт 6438, цахилгаан тамхины нэг хошуунд 1102 төгрөг ногддог бол Унгарт хайрцаг янжуурт 3713, цахилгаан тамхины нэг хошуунд 406 төгрөг, Казахстанд хайрцаг янжуурт 1695, цахилгаан тамхины нэг хошуунд 110 төгрөг ногдож буй юм.

Тамхидалттай хийж буй тэмцлийн энэхүү шинэ арга зөвдөж гэмээ нь, 0-7 насны хүүхдийн шүдийг эрүүл байлгахад насанд хүрсэн хойноо хоол боловсруулах, зүрхний өвчнөөр өвдөх магадлал "автоматаар" 50 хувь буурдаг шиг, тамхины шалтгаант өвчлөл, нас баралтыг ч бариад авах боломжтой.

Гол нь тамхичдын ихэнх нь тамхи татахыг хорт зуршил гэж хүлээн зөвшөөрдөг, гарахыг эрмэлздэг нь том давуу тал юм.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй