Л.Оюун-Эрдэнийн мухардал ба Л.Гантөмөрийн “өр”-өө төлөх цаг

Ард түмнээ бэлтгэсэн гэж тооцтол тэд бэлтгэгдээгүй байв

Анзаарч байна уу. “Ээ, монголчууд минь, ард түмэн минь. Үндсэн хуулиндаа дахин өөрчлөлт хийхгүй л бол улс орон сүйрлээ” хэмээж хашгирсаар байсан эрх баригчид сүүлийн өдрүүдэд дуугаа ч, гараа ч хумьчихжээ. Хачин жигтэй энэ байдал яагаад үүсэв. Тэдний дүнсийгээд нам болчихсон шалтгаан нь,

Нэг. Зөвлөлдөх зөвлөл “Үгүй” гэв

Төрийн ордонд өнгөрөгч сард зохион байгуулсан Зөвлөлдөх санал асуулгаар 4 бүлэг, 22 агуулгыг ард түмнээсээ асуусны дотор нь “ҮХНӨ хийгээд үзвэл яасан юм” гэх тандалт багтсан байв. Зөвлөлдөх зөвлөлийнхөн хачин их нухацтайгаар 22 агуулгаа зөвшилцөөд, ҮХНӨ асуудалд “2019 оны ҮХНӨ-ийг хэрэгжүүлэхэд дагаж гарах 40 гаруй хуулийн ердөө 13-ыг нь засжээ. Энэ өөрчлөлтөө ч бүрэн дүүрэн эцэслээгүй байж, юун дахиж өөрчлөх” гэж хандсан. Ер нь олны түрлэг дунд үнэн явж л байдгийн органик жишээ энэ кэйс болов.

Хоёр. ЗГ-ын судалгаа дахин “Үгүй” хариулт авлаа

Сум бүрээс 25 иргэн хамруулсан судалгааг Засгийн газар саяхан бие даан хийсэн байна. Парламентын зөвлөлдөх зөвлөлтэй зэрэгцүүлж, тэд бас бие даасан тандалт хийхийг зорьж л дээ. Тэгсэн судалгаанд оролцогчдын 98 хувь нь “ҮХНӨ-ийг явуулж, ер нь балуугаа хийх гээд байгаа юм” гэх утгаар ханджээ.

Ингэж парламент, Засгийн газар гэсэн  хоёр инстүтиц “ҮХНӨ-ийг явуулах уу” гэдгээ олон нийтээс тандаад хоёулаа “Үгүй” хариулт авсан нь энэ. Тэд спиперийн автортой зөвлөлдөх зөвлөлийн зөвлөмж дэх яг энэ хэсэг дээр төдийлөн гэрэл тусгаж, нийгэм рүү шидэж өгсөнгүй. Учир нь, яг ийм үр дүн  гарчихна гэж тооцоогүй. Эерэг хүлээлттэй байв.

Учир нь, өнгөрсөн хугацаанд олон нийт рүү чиглүүлж, “ҮХНӨ хийх ёстой” гэдэг мессижийг жагсаал цуглаан, элдэв акци, нөлөөллүүдээр нэлээд явуулсан. Цаг хугацаа, зардал зарсан энэ ажлынхаа үр дүнд эрх баригчид итгэсэн байв. Тэд ҮХНӨ дахин хийхэд ард түмнийхээ сэтгэлзүй, уур амьсгалыг бэлтгэсэн гэж тооцож байтал тэд бэлтгэгдээгүй байв. Тиймээс ч зөвлөлдөх зөвлөлийн ҮХНӨ агуулгаарх зөвлөмж МАН-ынханд шок өгсөн гэж харагдаж байна.

Энэ нь Монголчууд элдэв тархи угаалт, нөлөөлөлд, мэдээлэлд гүн автсаар ирсэн ч эцсийн эцэст туйлын үзэл бодол, идеологигүй гэмээр үл баригдам сэтгэлгээ нь хэвээр буйг харуулсан үзэгдэл болов. Хөхүүн, хөгжилтэй л юм.

Гүн санаашралд автсан Л.Оюун-Эрдэнэ ба түүний ганц найдвар Л.Гантөмөр

“Намын дарга, Ерөнхий сайд, бие хүн”

Одоо хамгийн их бодолд дарагдсан хүн нь Л.Оюун-Эрдэнэ болов. Асуудал Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг хувь хүнд байгаа юм биш. Тэр МАН-ын дарга бөгөөд Ерөнхий сайдын албан тушаалыг хашиж буйд л юм. ҮХНӨ-ийг 2019 онд хийж байхад гишүүдийн тоог олшруулж, мэтгэлцээнд суурилсан парламент хөгжүүлэх, тойргийн гишүүнээсээ торго дурдан бэлгэнд авч суудаг сонгуулийн хэлбэрийг холимог руу явуулах, Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодог болох санаануудыг “Үүнийг протоколд тусаасай гэж бодож байна” хэмээн онцлон хэлж байв.

Гэтэл дөрвөн жилийн дараа тэр Ерөнхийлөгчийн статусаас бусад эрх мэдлийг ил, далд хамж атгасан хойноо ҮХНӨ хийх өөрийн пионтуудаа алдахад хүрээд байна. Энэ зам дээр ирэхийн тулд засаглалаа бэхжүүлэх зорилгоор Үндсэн хуулийн 39.1 дэх давхар дээлний агуулгыг өөрчилж, танхимаа шантаажчдаар дүүргэтлээ ухралт хийж үзүүлсэн. “Зорилго нь зөв аваас арга замыг шүүхгүй” гэх тоталитор маягийн дүрмээр тэр тоглож, энэ хүртэл давхичхаад ард түмнээс тандах хэсэг дээр уначихлаа. Гол нь ингэж тооцож, маш их бэлтгэл хийчхээд байхад ийм “новшийн” үр дүнг шидэж өгөв, олон нийт нь.

Эрх барьсан намын дарга, Засгийн газар, парламентын танхимаа хүчилж, Ерөнхийлөгчийн инстүтицийг шахамдуулж байгаад ҮХНӨ хийчих гэхээр ард түмэн босоод ирэх эрсдэлтэй. Үүнийг хэрхэн даван туулж, тэр тогтолцооны гэгдэх өөрчлөлтөө хийх боломжтой вэ гэх асуулт үүсэв.

Үүнийг бичихээс өмнө бас нэг сонирхолтой судалгааны саяхны дүн хэлье. Тэр нь, сар шинийн өмнөх судалгаагаар Л.Оюун-Эрдэнэд итгэх олон нийтийн итгэл зургаан хувиар наашилсан дүн гарчээ. Судалгаанд оролцогчдын 37 хувь нь “Л.Оюун-Эрдэнэ ямартай ч энэ яриад байгаа өөрчлөлтүүдээ хийнэ” гэж хариулсан гэх. Олон нийт улс төр, төр гэх үг сонсохоороо бөөлжис нь цутгаж буй, итгэл огт үгүй болсоор буй цагт 37 хувийн итгэл авна гэдэг дажгүй л үзүүлэлт. Аа, энэ бол Л.Оюун-Эрдэнэ гэдэг бие хүнд хамаарах итгэлийн тухай агуулга болж байна.

“Нэг юм явсаар намын дарга. Үүнийг ашиглая”

Тэгэхээр одоо яг хэрхэх вэ. Л.Оюун-Эрдэнэ юу хийвэл тэр яриад л явсан тогтолцооны гэх өөрчлөлт рүүгээ явж чадах уу. Ер нь тогтолцооны өөрчлөлт гэж юугаа хэлээд байна. Өөрөө биш юм бол хэнийг өмнөө барьж, үүнийг хийлгэх вэ зэрэг шинэ нөхцөл байдалд тулгуурлсан асуултууд үүсэв.

Хариулт. Тогтолцооны өөрчлөлт хийх тухайд,

Тэр Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгодох байх хэлбэрийг дурсах төдийд л нутгийн ахтайгаа /У.Хүрэлсүх.сурв/гүн хямралд орох шахсан. Нөгөө талаас ийм хэлбэрийг хэрэгжүүлвэл  жинхэнэ тогтолцооны өөрчлөлт болох тул ҮХНӨ хийх биш, шинээр бичиж, инстүтиц хоорондын эрх мэдлийг дахин хуульчлах томоохон операц болно гэж спикер /Г.Занданшатар.сурв/ тодотгож буй. Энэ агуулга саях ҮХНӨ дээрх бүр эхэнд анигдсан тул МАН-ын залуус /Л.Оюун-Эрдэнэ, Д.Амарбаясгалан, Х.Нямбаатар нарын үе/ тогтолцооны шинжтэй өөрчлөлт хийх боломж анхнаасаа алга байв.

Хариулт. Өөрөөр биш юм бол хэнийг урдаа барьж, хэрхэн өөрчлөлт хийх гэж үзэх боломжтой вэ?

Эрүүл нүдээр “тогтолцооны” гэдэг үгийг ашиглахгүйгээр тэдний хийхийг зорьсон зүйлсийг зүгээр л “өөрчлөлт” гэж нэрлэцгээе. Эдний үеийнхэнд байгаа ганц том давуу тал ч юм уу зүтгэл нь яаж ийгээд зорилгодоо хүрэх гэж янз бүрийн зөв сайн, балиар заваан аргуудыг нийлүүлж ашигладаг байдал. Дүрэмгүйгээр урагшаа явахыг л чухалчилдаг зан чанрууд юм.

Тэгэхээр ард түмэн өөрчлөлтийг нь дэмжихгүй гээд МАН-ын залуусын элдэв лобби зогсчихно гэсэн үг ерөөсөө биш юм. Тэд ийм байдлаар “ӨӨРЧЛӨЛТ” гэх зам руугаа дөхөх боломжийг эрэлхийлэх болов уу. Үүнд,

1. Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах замаар сонгуулийн тогтолцоог холимог болгох. Тэд ҮХНӨ-өөр эцэг хуулинд яг таг суулгаж, цаашид эвдэхгүй байх зорилгоосоо ухарч, нэг удаагийн өөрчлөлтийг органик хуулиндаа хийнэ гэсэн үг. Энэ ер нь ах нарынх нь хэрэглэсээр ирсэн туршлага. Зовохгүйгээр хийх хялбар зам юм.
2. ҮХНӨ-ийг дагуулж, Улс төрийн намын тухай хуулийг маш сайн засахгүй л бол өөрчлөлт угаас өрнөхөөргүй байсан. Тэгэхээр ҮХНӨ хөндөхгүйгээр энэ хуулиа засан сайжруулах хувилбар бий. Үүнийг Ерөнхийлөгчийн нөмөр нөөлөг дунд хийхээр бүр хоёр жилийн өмнөөс бэлтгэсэн ч одоогоор бүтэлтэй түвшинд зангигдаагүй байгаа билээ, хуулийн төсөл нь.
3. Дээрх хоёр агуулгаас гадна ҮХНӨ-ийг бусад улс төрийн нам тэр дундаа АН-ын шинэ дарга Л.Гантөмөрөөр үлээлгэж хийх арга. Саях АН-ын даргын сунгаан дээр машид сайн нөлөөлөлтэй байсан С.Баярцогт үсэрч ойчсон нь Л.Гантөмөр эрх баригчдын дэмжлэгийг авсан гэх логикийг ерөнхийдөө баталж өгсөн. Гэхдээ Л.Гантөмөр ил цагаанаар Т.Доржханд лугаа МАн-ын утсан хүүхэлдэй болчихгүй. Үүгээрээ тэр бас Л.Оюун-Эрдэнээс шуудхан зөрнө гэх санааг ч илтгэхгүй юм. Тэгэхээр нэг юм явсаар, явуулсаар намын дарга болсон Л.Гантөмөрийг ашиглах санаанаас эрх баригчид лав тойрохгүй. Тэдэнд өөрчлөлт хийх алхмуудаа Л.Гантөмөр нарын хөндлөнгийн этгээдүүдээр ил яриулж, дахин нэг аз турших арга зам үлджээ.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй