Найруулагч Б.Анх-Эрдэнэ: Аавынхаа гарыг атгаж суугаад хагацсан харууслаа нимгэлэх гэж язгуур урлагийн анхдугаар наадмыг санаачиллаа

Нэгэнтээ зууны манлай уртын дуучин, хөдөлмөрийн баатар Н.Норовбанзад “Л.Бямбахишигийн морин хуурын тоглолт яалт ч үгүй дөрвөн хуур зэрэг тоглоод буй мэт сонсогддог” хэмээн ярьжээ.

Мөн ардын жүжигчин, гавьяат цолтой дуучид нь түүнийг хуураа барин тоглоход уярдаг, тайвширдаг, айж сандралгүй маш сайн гүйцэтгэлтэй дуулдаг байснаа дурсан ярьцгаажээ. Энэ хүн бол ерөөлч, магтаалч, хөөмэйч, морин хуурч Л.Бямбахишиг агсан юм.

Арваадхан настай арван жилийн сурагч байхдаа мэргэжлийн урлагийн байгууллагад авьяас чадвараараа тэнцэж, урлагийн салбарынхан сарьнаж, наймаа худалдаа хөөсөн он жилүүдэд их урлагтаа үнэнчээр зүтгэж, “Түмэн эх” чуулгын төдийгүй монголын ардын урлагийн нүүр царай болж явсан тэрбээр өнөөдөр бидний дунд байхгүй ч бүтээл туурвилаараа мөнхрөн үлджээ.

Түүний 50 насны ойг тохиолдуулан Хөөмэйч, магтаалчдын анхдугаар наадмыг зохион байгуулах гэж байна. Тус наадмын талаар найруулагч, эвэр бүрээч Б.Анх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Таны аав ховорхон тохиох авьяастай хүн байжээ. Эхлээд аавынхаа талаар тодорхой мэдээлэл өгөөч?  

-Миний аав Лхагвын Бямбахишиг Баянхонгор аймгийн Хүрээмарал сумын харъяат. Арван хүүхэдтэй өнөр өтгөн айлын бага нь. Аав есдүгээр ангийн сурагч байхдаа Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнгийн дэргэдэх “Үлгэрийн гэрт” шалгалт өгч морин хуурч, туульчаар тэнцэж уран бүтээлийн гараагаа эхэлсэн. Дараа нь Монголын ардын армийн дуу бүжгийн чуулгад хөгжимчнөөр ажиллахын зэрэгцээ СУИС-ийг морин хуурч мэргэжлээр төгсжээ. 1997 оноос эхлэн үндэсний дуу бүжгийн “Түмэн эх” чуулгад морин хуурч, туульч, хөөмийчөөр 19 жил ажилласан байдаг. Миний аавыг ардын урлагийнхан ахмад, дунд үеийнхэн бүгд мэддэг. Би сая аавынхаа 50 насны ойд зориулаад нэвтрүүлэг хийж явахдаа урлагийн алдартай хүмүүстэй уулзлаа. Хүн болгон аавын тухай өөр өөр сайхан зүйлсийг, өөр өөр авьяас мэдрэмжийн тухай ярьж байсан нь энэ хүний төрөл бүрийн авьяасыг төгс эзэмшжээ гэж ойлгосон. Ааваараа их бахархсан.

-Тэгээд аавынхаа нэрэмжит уралдааныг зохион байгуулахаар шийдэв үү?

-Миний аав амьд сэрүүн байсан бол энэ жил 50 настай, идэр ирмэг үедээ явах хүн байлаа. Даанч 39-хэн насандаа өвчнөөр өөд болсон. Би тэр үед зургаадугаар ангийн жаахан хүү байсан ч аавынхаа гараас атгаад хажууд нь сууж байсан. Өөрөө биеэ муудаад байна, аав дээрээ хүрээд ир гээд ярьсан л даа. Аав өөд болохоосоо хэдхэн жилийн өмнө намайг хөгжимчин болгоно гээд Монголын улсын консерваторид өөрөө хөтөлж аваачиж эвэр бүрээний ангид оруулж байсан.

Өнгөрсөн он жилүүдэд аавынхаа тухай бодох бүр би аавынхаа төлөө юу ч хийж чадаагүй харж байгаад явуулсан, харин одоо тэр их сэтгэлийн өрөө хэрхэн нимгэлэх вэ гэж бодож ирлээ. Тэгээд 50 насных нь ой дээр авьяас чадвар, бүтээлийг эргэн сэргээе, олонд хүргэе гэж шийдсэн. Миний аав чинь ах дүүс олуулаа. Авга ах, эгч нар маань ч гэсэн бага дүүгийнхээ өмнө ямар нэгэн зүйл хийж бүтээж сэтгэлээ тайвшруулья гэж зорьсон. Ингэхдээ бид нар ганц нэвтрүүлэг хийгээд бүтээлүүдийг нь цомноод өнгөрөөе гэж бодсонгүй. Аавын морин хуурын тоглолт, ерөөл магтаал, хөөмэйн донж маяг хэлбэрийг залуу үед таниулах зорилгоор МУСТА, ерөөлч магтаалч, хөөмэйч, морин хуурч Лхагвын Бямбахишигийн нэрэмжит хөөмэйч, магтаалчдын анхдугаар нээлттэй их наадмыг төрсөн нутаг Баянхонгор аймагт нь зохион байгуулах гэж байна. Аав соёлын биет бус өвийн томоохон төлөөлөгч байсан, ерөөл магтаал, хөөмэй, морин хуурыг зэрэг маш чадварлаг эзэмшсэн. Тэр ч утгаараа дэлхийн 50 гаруй оронд очиж монгол язгуур урлагаа сурталчилсан байдаг. Нөгөө талаас аавын бүтээлүүдийг олон нийтээрээ эзэмшин тоглож байгаа. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр зохиогчийн автор байдаггүй, аавын нэрийг дурсдаггүй, дурьдахгүй бүтээлүүдийг нь тоглож байдаг. Нэг талаас мэддэггүй ч тал бий л байх. Тэгэхээр би энэ жил бүх бүтээлийг дахин шинээр таниулья, сурталчилья, өвлүүлье гэсэн зорилготой ажиллаж байгаа юм. Аавын зөвхан магтаалын төрөл дээр л гэхэд Далай ламын магтаал, Морин цэргийн магтаал, Хавт Хасарын магтаал, Xөөрхөн зээрд морины магтаал, Богд Дүнжингаравын магтаал гээд зөндөө бүтээл бий. За дээрээс нь магтаалын хамтарсан бүтээлүүд, хөөмэйн, морин хуурын тоглолт гээд богинохон насалсан ч хангалттай сайн бүтээл туурвисан хүн юм. Өөрөө зөвхөн морин хуураар мэргэжлийн сургуульд сурсан. Бусад төрлүүдийг яг өөрийнхөө унаган өгөгдөл, авьяасаар хөгжүүлсэн.

-Уралдааны талаар тодорхой мэдээлэл өгөөч?

-Уралдаан хоёр шаттай. Нэгдүгээр шатыг онлайнаар зохион байгуулах бөгөөд оролцогч дурын магтаал, хуурын татлага, хөөмэйн нэгээр бүтээлээ ирүүлнэ. Хоёрдугаар шатнаас цааш бол морин хуурч, хөөмэйч, магтаалч Лхагвын Бямбахишиг агсны бүтээлээр оролцоно. Оролцогчид тавдугаар сарын 1-10 хооронд Морин хуурч, хөөмэйч, магтаалч Л.Бямбахишиг агсан гэсэн Facebook page хуудас руу бүтээлээ илгээнэ. Энэдээс мэргэжлийн уран бүтээлчдээс бүрдсэн шүүгчдийн бүрэлдэхүүн дүгнэж шалгарсан бүтээлийг тавдугаар сарын 12-нд оролцогчдод цахим шуудан болон утсаар мэдэгдэнэ. Үүний дараа тавдугаар сарын 14-ний Баянхонгор аймагт С.Лувсанвандангийн нэрэмжит Хөгжимт драмын театрт сугалаа хэлбэрээр зохион байгуулна. Морин хуурч, хөөмэйч, магтаалч Л.Бямбахишигийн “Боржигон нутаг” цомгоос шалгарсан оролцогч бүтээлээ өөрөө сонгон тавдугаар сарын 15-ны 09:00 цагаас тус театрын концертын танхимд шалгаруулалт эхэлнэ. Эцсийн шалгаруулалтын дүнг тавдугаар сарын 16-нд зарлаж, шалгарсан нийт таван оролцогчийн шагналыг аавын төрсөн газар Хүрээмарал сумын Соёлын төвд шагнал гардуулах ёслол болно. Цаашдаа ардын язгуур урлагийг өвлөн уламжлуулах, дээдлэн хөгжүүлэх, сурталчлан таниулах түгээх зорилго бүхий энэ наадам дөрвөн жил тутам уламжлал болон зохион байгуулаад явна.

-Таны зүрх сэтгэлд хэрхэн үлдсэн бэ. Танд ямар дурсамжууд байдаг вэ?

-Аав минь 39 настай, би 17 настай байхад хагацал ирсэн. Хөдөө киноны натурт гарчихсан явж байсан чинь залгаад, аавынх нь бие муудаад байна хүрээд ир гэсэн. Тэгээд яараад ирэхэд хэдийгээр тэр үед хүүхэд байсан ч их л тамирдсан ядарсан шинжтэй болсныг нь санадаг. Аав надтай юм яриад л би гарыг нь атгаад сууж байсан маань бидний хамт байсан сүүлчийн мөч. Аав надад нэлээд мөнгө өгөөд миний хүү аавынхаа эм тариаг аваарай, бас өөрөө хэрэглээрэй гэсэн. Тэр харц одоо ч надад харагддаг. Миний аав, ээж хоёр залуудаа хоёр тийшээ болчихсон учраас би аавтайгаа цаг үргэлж хамт байгаагүй ч хүүгээ хэзээ ч орхиогүй. Байнга л уулзана, үргэлж дагуулж явна, хичээл номд анхаарч сургуулиар байнга ирнэ. Багш нарт орж захина. Хүүгээ хүүхэд гэж голохгүй санаа бодол, амьдрал ахуй бүхий л зүйлээ ярина. Бид хоёр амьдралын амин холбоос байснаас би хүүхэд болохоор тэр бүр уран бүтээлийг нь мэддэггүй байсан юм билээ. Аавынхаа төлөө юу ч хийж чадаагүй, гараас нь атгаж сууж байгаад өнгөрүүлсэн тэр мөч миний амьдралын хамгийн том харуусал байдаг. Хэдийгээр хүүхэд байсан юмчинь дээ гээд өөрийгөө уучилья гэвч өөрөө аав болсноос хойш тэр хөндүүр улам бүр нэмэгдсэн. Тэгээд за би аавынхаа төлөө ямар нэгэн юм хийж байж л жаахан ч гэсэн тайвшрах юм байна гэдгээ ойлгосон. Тийм ч учраас ардын язгуур урлагийн анхдугаар наадмыг хийх гэж байна. Миний аав түмэн олонтой эвтэй, найз нөхөд ихтэй, өгөөмөр, өглөгч бүхий л талаараа олны хайрыг татсан хүн байсан юм билээ. Одоо аавынхаа бүтээлүүдийг таниулж, өвлүүлж, сурталчлах нь ганц хүүгийнх нь хувьд  зорилго болоод байна. Энэ дашрамд дурьдахад миний өвөө Лхагва гэдэг хүн уртын дуу сайхан дуулдаг хүн байсан. Өвөө тээврийн тэрэг барьдаг, аав алс замд аавыгаа дагаж уртын дууны аялгуунд өссөн хүн юм билээ.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Б.БАЯРТ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй