“Цаазын ялыг сэргээе” гэж уулгалахын өмнө бодох хэдэн өнцөг

“Цаазын ялыг сэргээе” хэмээн нийгмийн зарим хэсэг уриалж буй нь анх удаагийнх биш.

Аливаа сэтгэл сэртхийлгэм гэмт хэрэг мэдээлэгдэх бүрийн ард “Цаазал”, “Дүүжил” хэмээн сошиалд бичигчид сүүлийн жилүүдэд олширсон гэж болно. Барагтай таалагдаагүй хүн, хүний үйлдэл бүрдээ энэ үгийг ашиглахаас буцахгүй хэмжээний соёл, сэтгэлгээ рүү гулсаж байна.

Гэхдээ ч бас “Нүдийг нүдээр, шүдийг шүдээр” гэдэг хуулийн анхдагч философийн үүднээс авч үзэх юм бол хүний амь хороосон хэрэгтний өөрийнх нь амийг авна. Хэдий энэ сонгодог ч эрт балар цагийн үзэл болж хоцорчээ. Хууль гэдэг юм нэн тэргүүнд олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээтэй уялдах ёстойг Б.Чимид гуай нэгэнтээ тэмдэглэн хэлж байжээ.

Гадаад ертөнцөөс тасарсан цаг үедээ монголчууд малтай нөхөцсөн хүнийг малд тооцож, хүзүүнд нь пайз зүүлгэн, хүний биш малын тооллогод хамруулдаг хуультай байв. Социализм байгуулахын өмнөхөн үеийн хэрэг шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл цаг үе, олон улсын сэтгэлгээний хэр хэмжээнээс хоцорвол л ийм хууль баталж, үүнийгээ “Нүдийг нүдээр” хэмээгч өгөө авааг тэнцүүлэх гэсэн сонгодог хуулийн философи гэж тайлбарлах вий.

Дорноговь аймагт 12 настай охин бусдын гарт амиа алдсан хэрэг нийгмийг донсолгосны араас урьдынхаараа “Цаазын ялыг сэргээе” гэцгээх боллоо.

Ер нь монголчууд аливаа асуудал одоо дотоод, гадаад хоёр хүчин зүйлийг бодолцсоны үндсэн дээр хэлэлцэгдэх ёстойг ойлгох учиртай байна. Харин яг энэ цаг үед гадаад хүчин зүйл Монгол Улсад илүү чухал. Геополитикийн шинэ нөхцөл байдалд хүний эрх, эрх чөлөө, эрх зүйн хэм хэмжээг маш ухаалгаар удирдан залах нь эргээд дотоод асуудалд эерэг нөлөөгөө тусгах юм.

Нэг, Ц.Элбэгдорж энэрэнгүйдээ цаазын ялыг халсан уу

Яг нарийндаа Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж энэрэнгүй нигүүлсэнгүй үйлстэн болохоор цаазын ялыг халсан уу гэвэл үгүй. Бид НҮБ-ын өмнө цаазаар авах ялыг халах үүрэг хүлээсэн байв. Учир нь Иргэний болон эрх зүйн пактын нэмэлт хоёрдугаар протоколд нэгдэн орсон, ингэснээр бусад улсуудын жишигтэй хөл нийлүүлэн алхах алхам тавигдсан байсан.

Тийм болохоор Эрүүгийн хуулийг шинэчлэн батлахдаа цаазаар авах ялыг хасахаас өөр арга байгаагүй. Энэ бол 2015 он юм.

Үүгээр юуг тайлбарлах гэсэн бэ гэхээр, цаазаар авах ялыг халах нь дэлхий нийтийн хүрэхээр тэмүүлж буй нэг өндөрлөг. Түүнд дөрөө харшуулах нь манай улсын гадаад имижэд эерэг нөлөөтэйгөөс гадна (хүнлэг энэрэнгүйгээ байя гэхэд) эргээд элдэв төсөл, хөтөлбөрт хамрагдах боломж нэмэгдэх ахуйн гэмээр давуу талтай.

Хоёр, одоо цаазын ялыг сэргээе гэвэл?

Найман жилийн дараа, одоо дахиад цаазын ялыг сэргээе гэвэл Эрүүгийн хуулиа өөрчилнө. Ялын дээд хэмжээ өөрчлөгдөхөөр уялдаад бусдад нь ч гэсэн харьцуулсан өөрчлөлт орох шаардлага үүснэ.

Үүнийг дотооддоо хийх боломжтой гэхэд гадаад ертөнцдөө дээр дурдсан Иргэний болон эрх зүйн пактын нэмэлт хоёрдугаар протоколд нэгдэн орсон бусад улсуудаас зөвшөөрөл авах ёстой болно. Тус протоколд өдгөө 54 орон байна.

54 орон бүгд нэгэн дуугаар зөвшөөрөхгүй нь ойлгомжтой. Үнэхээр хүсээд, хүсээд урт хугацааны үйл явцыг давж, тэднээр зөвшөөрүүллээ гэхэд НҮБ-ын өмнө хүлээсэн үүргээсээ няцах тул хориг арга хэмжээнд орох болно.

Дайн дэгдээсэн ОХУ-тай хил залгаа оршдогийн хувьд энэ мэдээ гадаад талдаа огт сайнаар тусахгүй.

Гурав, тэгээд үр дүн гарах уу?

Нөгөө талаар, ер нь цаазаар авах ял байх нь ямар үр дүнтэй вэ гэдэг асуултыг тавих хэрэгтэй болно.

Уг үндсээс нь эхлээд яривал аливаа цаазын ял дайн, дажингийн үеийн устгал, хэлмэгдүүлэлттэй холбогдож ирдэг. Манай улсын хувьд ч их хэлмэгдүүлэлтийн он жилүүд дэх буудан алах ял явсаар цааз болж хуульд туссан. Түүнээс өмнө монголчууд өөрсдийн хуульдаа яг алах ял тусгаж, мөрдөж байсан уу гэхэд “Тийм” гэж баталгаа, нотолгоотой хариулах боломж бага юм билээ.

Их засаг хуульд л гэхэд “Цаазална” гэсэн үг бий нь начиртаа алах биш, “Шийтгэнэ” л гэсэн үг байж хэмээн тайлсныг Б.Чимид гуайнхаар дахин эшилье.

Өчиггүй буудах нь тухайн хүнийг бүр мөсөн газрын хөрснөөс арчих шаардлага буйнх. Ийм шаардлага ихэнхдээ улс төрийн зорилго дор үүсдэг. Харин энх цагт хэрэг үйлдсэн хүнд өөрт нь тохирсон ял эдлүүлье гэдэг бол нөгөө орчин үеийн эрх зүйн хандлага юм.

Мөн цаазын ялыг хэрэгжүүлснээр гэмт хэргийн гаралт багасдаг гэсэн баталгаа, нотолгоо байхгүй. 2015 оноос өмнө л гэхэд бид иргэдээ цаазаар авдаг л байсан. Айхавтар гэмт хэргүүд бас гардаг л байсан.

Өөрөөр хэлбэл, тэгэн тэгэн цаазын ялыг сэргээвэл үр дүнд хүрнэ гэж батлах бололцоо бага.

Дөрөв, хууль яаж үйлчлэх учиртай вэ?

Уг нь хууль юу юугүй цаазлахдаа гол биш. Хэрэг үйлдэгдэх болсон эгзэгтэй нөхцөл байдлыг харгалзаж үзэхээс аргагүйг хууль эрх зүйн салбарын урт хугацааны хөгжил олж нээжээ.

Тухайлбал, хүн төрөхөөсөө гэмт хэрэгтэн байдаггүй. Хүүхэд насны хүмүүжил, гадаад ертөнцийн нөлөө бий. Зарим хэрэг огт санамсаргүй нөхцөлд үйлдэгдчихдэг. “Аргагүй хамгаалалт” гэдэг нэр томъёо ч бий. Аль ч мөрдөгч, прокурор, шүүгч хэрэг үйлдэгдэх үед цаг хугацааг ухраагаад буцаж очих боломжгүй учраас 100 хувийн буруутан гэдэг ойлголтод их мэдрэг, болгоомжтой ханддаг байна.

Хүмүүнлэг талаасаа. Нөгөө талаас хэлмэгдвэл яах вэ гэдэг асуудал үүснэ. Нэгэнт цаазаар авсан бол ялыг буцаах боломжгүй. Хүн хэлмэгдүүлж цаазаар авсан байж таарвал энэ нэгэнт засаж залруулах аргагүй алдаанд тооцогдоно. Ийм эрсдэлийг тооцдог.

“Хууль яаж үйлчлэх ёстой вэ?”. Иргэний төлөө буюу хүний л төлөө. Ф.Достоевскийн “Гэм зэм” романыг яагаад одоо хүртэл хуульчид уншдаг вэ. Сайны төлөө хяналтаа алдсан Раскольников мөнгө хүүлэгч эмгэнийг сүхдэн алсан нь цаазаар авах ял хүлээх үйлдэл мөн.  Гэвчиг Раскольников муу хүн байгаагүй. Зохиолч түүний дотоод сэтгэлийн зөрчлийг сайтар илэрхийлсэн байдаг. Тийм үйлдэл хийхэд хүрсэн шалтгаан нь ямар ч гэрчийн мэдүүлэгт дурдагдахын аргагүй дотоод, эмзэг, хувийн шинжтэй байж болохыг үүгээр харуулдаг. Шүүх эцэст нь цаазлах ялыг хөнгөрүүлж, Раскольниковыг цөллөгт явуулдаг.

Тэмдэглэл:

Чингээд бусад улсуудад энэ практик хэрхэн хэрэгжиж буйг өнгийж харвал эргээд сонирхолтой дүр зураг харагдана.

Дотооддоо бослого тэмцэл ихтэй, шашны бөгөөд зэвсэгт мөргөлдөөн их гардаг улс орнууд цаазаар авах ялыг мөрдсөөр байна. Мэдээж буурай хөгжилтэйд тооцогдох нь дийлэнх байна, тийм орнууд.

Дээр дурдсанчлан улс төрийн зорилго давамгайлах талтай. Эрүүдэн шүүж, хэрэг тохож байгаад зорилтот хүнээ цаазалчихдаг байвал энэ аюул л даа. Монголд ч тэр, бодолцохгүй байхын аргагүй өнцөг.

Тэгээд ч хэрэг дагасан сэтгэл зүйгээр уулгалан өөрчлөх боломж бага. НҮБ-ын хоригт орон орон хийх энэ өөрчлөлт багадаа  1-2 жилийг шаардана, дагаад Эрүүгийн хуулиа өөрчилнө гэвэл мөн урт хугацааны ажил болно. Сонгуулийн жил таарна. Ийм хэмжээний ажил бол Монголчуудын ирээдүйн хүсэл зоригийг илэрхийлэхүйц жинтэй.

Бидэнд шүүх хараат бусаар, шударга ажилладаг байгаасай гэж хүсэх нь л ардчилсан нийгмийн нэгэн эд эс болж яваагийн  утга учир болно гэлтэй. Үүнийг бол шахаж шаардах хэрэгтэй. Харин сүүлийн жилүүдэд гадаад ертөнцөд монголчуудын эзэлж эхэлж буй шинэ байр суурь, ололт амжилтуудыг зүлгэх биш хойш татах ийм алхмын талаар их л ул үндэстэй бодох хэрэгтэй юм даг. Мөн “Хүүхэд” гэдэг агуулгаар нь харин хуулиа эргэж харах шаардлага бийг ерөнхий дүр зураг нь харуулж байна.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй