Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, профессор Ж.Баянсан: Хэлээр ганц ертөнцийн агуулгыг нээдэг биш цоо шинэ ертөнцийг бий болгодог

Монгол хүн эх хэлээрээ бүрэн дүүрэн ярьж чадах нь бидний оюун санаанд буй бүхнийг илэрхийлэх хэрэглүүрийн нэг хэлбэр юм уу, өнөөг хэр бидний сэтгэлгээний онцлогт шингэсэн тэр л ахуй бидний хэлэнд шингэж, түүнийгээ бид илэрхийлсээр ирсэн үү гэх сонирхолтой ойлголтын талаар бодож эргэцүүлэхэд хүрэв. Үгийн цаадах утга чанар буюу хүний ертөнцийг үзэх үзлийг бид хэрхэн ойлгон таних юм. Хэлний илэрхийллээр үү эсвэл бидний тархины сэтгэлгээгээр үү. Энэ олон асуултуудад хариулт олохоор Монгол Улсын гавьяат багш, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор, профессор Журын Баянсантай ярилцлаа.

"Монгол бахархлын өдөр"-т тань зориулан монгол хэл гэдэг ерөнхий ойлголтын мөн чанар руу улам гүн нэвтрээсэй хэмээн хүсч Eguur News агентлаг бэлтгэв.

-Та Москвагийн Улсын Их сургуулийг Хэлний сэтгэл судлалаар аспирантураар төгссөн юм билээ. Хэлний сэтгэл судлал гэдэг энэ ойлголт өөрөө их сонирхолтой тодорхойлолт юм?

-Уг нь би сэтгэл судлалын чиглэлээр суралцахаар, элсэж очсон юм. Би монгол хэл, утга зохиолын ангийг төгссөн хүн чинь цоо шинэ мэргэжлээр шинээр сурах болчихов. Хэлний сэтгэл судлалаар нэг зүйл хийх юмсан гэдэг бодол байсан ч тухайн үед тийм хуваарь ирээгүй. Тухайн үеийн Гэгээрлийн яам дээр очтол сайд нарын зөвлөлөөс гаргасан хуваарь, шийдвэрийг өөрчлөх боломжгүй гээд, цаг үе нь ч тийм байж.

Удирдагч олоод уулзаж, зөвлөгөө чиглэл авбал болох юм ярилаа. Хэлний сэтгэл судлал гэдэг чиглэлийг ОХУ-д үүсгэж, дэлхийн дэг болгосон Алексей Алексеевич Леонидов гэдэг хүнийг Москвагийн Улсын Их сургууль дээр лекцтэй байхад нь хичээлийн цагийг нь тааруулж очоод, анаж байгаад хүсэл зоригоо хэлсэн. Тэгсэн зөвшөөрөөд надад гарын үсэг хийж өгснөөр би Хэлний сэтгэл судлалаар сурах боломж нээгдсэн л дээ. Ингэж би энэ хүний шавь болов. Багшийн маань аав Алексей Николаевич Леонидов бол сэтгэл зүйн шинжлэх ухааны дэлхийн дэгийг ОХУ-д үүсгэсэн хүн юм. Харин миний багш хэл шинжлэл болон сэтгэл судлал гэсэн хоёр чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан.

Хэлний сэтгэл судлал гэж их сонирхолтой сонсогдож байна гэж та хэллээ. Оросоор бол психолингвистика буюу психологи сэтгэл судлал, лингвистик хэл шинжлэл гэсэн хоёр өөр салбар чиглэл. Монголоор би Хэлний сэтгэл судлал гэж орчуулах болсон нь хэл шинжлэл, сэтгэл судлал хоёрыг нийлүүлчихсэн юм биш. Багшийн маань тайлбарлсанчлан, хэлний үзэгдэл баримтыг сэтгэл судлалын ухааны аргаар судлан тайлбарлаж буй гэснийг бодохоор энэ нэршил оновчтой юм.

- Тэгэхээр хэлийг шинжлэн судлаж чадвал хүний сэтгэлгээний онцлогийг ойлгон таньж чадах нь ээ?

-Энэ тухай ярихын өмнө би хүн гээчийн тухай нэгэн зүйл ярья л даа. Хүн бол амьтнаас гоц ялгардаг амьтан. Сонсохоор ч тэгэлгүй яах билээ гэж бодогдоно. Гэхдээ рефлекс, төрөлхийн зарим шинжээрээ ч гэх үү хүнээс илүү мэдрэмжтэй. Нохой, муур гэхэд л газар хөдлөхийг эртнээс мэдчихдэг байхад хүн бол үүнийг хэлэхээс нааш мэдэх боломжгүй. Хүний сонсох чадамж гэхэд л 16 gHz давтамж л сонсож чаддаг буюу түүнээс дээш доош болоод ирэхэд сонсохгүй бол зарим амьтад сонсож чаддаг. Амьтад үнэрийг хүртэл кодлоод авч чаддаг байх жишээтэй. Үүгээрээ би юуг хэлэх гэсэн бэ гэвэл амьтдын байгалийн зарим мэдрэмж хүнээс дээр байхад хүн гэдэг амьтнаас гоц ялгаатай нь бид хийсвэрлэн сэтгэх чадамжтай.

Хийсвэрлэн сэтгэх чадамжийг бид хэл яриагаараа илэрхийлж чаддаг. Хүний өөр нэг чадамж нь хийж бүтээх, мөн хийсэн бүтээснийг үнэлж, цэгнэх чадвартай. Хүн гэдэг бүхэл бүтэн ертөнц бүтээж чаддаг шүү. Хүний амьтнаас илүү энэ чадамжийг цааш лавшруулан харахаар хийсвэрлэн сэтгэж, төсөөлөн бодож чаддаг.

Бодот ертөнц буюу 5 мэдрэхүйд хүртэж чаддаг бүхэн, боломжит ертөнц гэх урьд байгаагүй, одоо байхгүй боловч хүн өөрийн олж мэдсэн, мэдэрсэн туршлага дээр тулгуурлан байж болох биш үү хэмээх бидний хэлдгээр бүтээлч сэтгэхүй, байгаагаар төсөөлөх ертөнц буюу fictive гэж англиар хэлдэг уран сайхны сэтгэмж гэсэн 4 гол зүйл бий. Амьтад дуу чимээ, авиа гаргах зэргээр тусгай долгионоор өөрсдийгөө илэрхийлэх чадамжтай байдаг ч энэ нь цөөхөн мэдээллийг дамжуулдаг. Харин хүний хэл ийм байдлаар үүсээгүй гэж үздэг.

Нэн эртний, анхны хомосапиэнсийн үед мэдээж дуу авиа гаргадаг байсан байж болох ч одоогийн хүний хэлний хэрэглэгдэхүүнтэй харьцуулшгүй л дээ. Ингээд харахаар хэл гэж ер юу юм гэдгийг судлах шаардлага гарна.

-Хэл гэдэг ерөнхий ойлголтоос дотогшилж, та нэг удаа эрдэм шинжилгээний илтгэл хэлэлцүүлж байхдаа "Үндэсний хэл бол үндэсний сэтгэлгээг илэрхийлэх арга хэрэглүүр" гэж хэлж байсан. Бид магадгүй эх хэлнийхээ энэ гүн мөн чанарыг өнөөдөр ойлгон таньж, үндэсний сэтгэлгээгээ хадгалж буй юу?

-8 тэрбум гаруй хүнтэй энэ дэлхийд 7000 гаруй хэл бий гэдэг. Зарим хэлээр 100, заримаар нь 1000 хүн ярьдаг нь ч бий. Монгол хэлээр нийтдээ 10 гаруй сая хүн ярьж байна. Эх хэл гэдэг бол монгол хүн төрж өссөн улс орондоо ярьж буй тухайн хэл. Энэ л 1.5 сая км газар нутагт бид хэдэн зуун жил ч юм амьдарч иржээ.

Би түрүүн хүн бүтээх чадвартай гэж хэлсэнчлэн монгол үндэстний бүтээж ирсэн зүйл гэж зөвхөн энэ л улс оронд бий. Монголд л ургадаг ургамал мод, цэцэг жимс, урсдаг ус, амьдардаг амьтан гээд ерөөс зөвхөн монгол үндэстний газар нутгийн өөрөө бүтээсэн байгалийн бүтээл гэж байна. Жилийн 4 улирал өөрчлөгдөн солигддог, түүнээ дагасан байгалийн бүтээсэн тогтоц, үзэгдэл зэрэг нь зөвхөн монгол хүний л мэдэх тэр сэтгэхүйн онцлог, сэтгэлгээний мөн чанарыг бий болгодог.

Яагаад хэлний тухай ярьж байснаа уул ус, ургамал амьтан болоод эхлэв гэж гайхаж магадгүй. Хэл гэдэг ойлголт дангаар юуг ч илэрхийлэхгүй бөгөөд хэлний цаадах мөн чанар нь юу вэ гэдэг ухагдахууныг л хоёулаа гаргах гээд байгаа хэрэг шүү. Учир нь тухайн улс, үндэстний хэлний онцлог байдал төрж, өсөж, амьдарсаар ирсэн газар нутаг, байгаль, ахуйгаас төгөлдөршин бий болдог зүйл гэдгийг л би хэлж буй юм.

Иймд, энэ байгалийн зүй тогтол, монгол үндэсний газар нутгийн онцлог бүхнийг хэдэн үеэр, хэдэн зуу, мянган жил ажиглан харж, түүнийгээ өвлүүлэн тээж ирсний хувьд энэ бүх туулсан, мэдсэн, туршлага бүхэн хэлээр дамжин баяжигдаж, улмаар бидний сэтгэлгээний онцлогт шингэж, энэ бүхэнд өөрийнхөө биеийг хамгийн оновчтойгоор уялдуулж, хамгийн зохистой, дөт аргаар энэ бүгдийг эзэмшээд ирэхээр үндэстний сэтгэлгээ гэдэг ойлголт бий болж ирнэ. Халуун оронд өвөл болохгүй учраас тухайн орны хүн тэр л цаг уур, байгаль орчин, амьдрал ахуйгаас сэтгэлгээний онцлог нь тогтоно шүү дээ. Байгалийн энэ зүй тогтлын дунд оршин амьдрах тусмаа хүнд мэдлэг хуримтлагдана.

Үндэстний байгалийн бүтээсэн зүйл хийгээд үндэстний хүний бүтээсэн зүйл гэж бас гарч ирнэ. Малын хороогоо барих, малыг ачлага уналгад хэрэглэх тоног хэрэгсэл, малаас гарах ашиг шимээ яаж боловсруулах, хэдийд нь цагаан идээгээ боловсруулж, хэдийд нь улаан идээгээ нөөцлөх зэргээр байгалийн бүтээсэн зүйлсийн мэдлэг дээрээ нэмэгдээд хүн яаж зохирон амьдардаг юм бэ гэдэг онцлог нь тэр. Энэ бүгд нийлж байж үндэсний сэтгэлгээ бий болдог.

-Таны ярианаас шууд л төсөөлөгдөж байна л даа. Ялангуяа ахуйд, байгальтайгаа зохицон амьдрах арга ухаан нь өөрөө яалт ч үгүй монгол хүний сэтгэлгээний онцлог байдлыг харуулдаг. Гэр гэдэг сууцаа чиг ярихад л шүү дээ?

-Өрхний оосор салхинд дэрвэхэд л түүнийг нэг сонссон хүн заавал гарч бөхөлдөг. Тэгэхээр энэ үйлдэл, онцлог өөрөө бидний амьдралын өнөөг хүртэлх олж авсан мэдлэг, туршлага. Үндэсний сэтгэлгээ бий болохдоо энэ газар нутагт аж төрж амьдран байхдаа бид юманд яаж хандаж ирсэн хийгээд үйл ажлын хамгийн зохистой бөгөөд хамгийн шалгарсан арга буюу тэр хүний оюун санаа, ухамсарт тасралтгүй эргэлдэж байдагтай холбоотой юм.

Хүн бүр энэ бүхнийг ойлгон таних, харах нүд өөр учир эдгээрийг ухамсарлан мэдэж байгаа хүн болгоны дотор өөр ертөнц бий. Өөрөөр хэлбэл бид нэг улсад амьдарч, нэг хэлээр ярьж байгаа атлаа л байгалийн зохирол, нийгмийн үйл хэрэг гээд эргэн тойрноосоо хүртэж буй бүхнийг өөр өөрийнхөөрөө л ойлгодог биз. Юмыг таньж мэдэх аргууд нь өөр гэсэн үг. Түүнчлэн бид энэ ахуй, байгаль зэрэг өнөөг хүртэл туулж ирсэн бүх мэдлэгийн хуримтлалаа хэлэндээ шингээж өгдөг. Нэг жишээ хэлье л дээ.
Атан тэмээ ачаа даадаг
Арвайн гурил ус даадаг
Аавын хүү үг даадаг гэдэг зүйр үгийг бид задлаад бодохоор атан тэмээ гэхээр хөнгөлсөн юм байна. Ачаа гэхээр хүнд эд зүйл юм байна. Арвайн гурил ус даадаг гээд бодонгуут юу билээ гэж бодно. Арвайн гурил, ус, ус даах гэдгээ мэдээд байдаг. Гэтэл үүний цаана арвайн гурилын болцыг жигд болгоод, хурааж авсны дараа зөв хадгалаад, зөв хуурч боловсруулахаар ус сайн даадаг байх нь. Ингээд харахаар бид амьдрал ахуйдаа туршин хэрэгжүүлж ирсэн бүхнээ эх хэлээрээ хэрхэн илэрхийлж, зүйрлэн хэлэх вэ гэдгээ ойлгон хэрэглэсээр ирсэн байдаг.

Нүүдлийн соёл иргэншилтэй, таван хошуу малыг амьдралынхаа нэг хэсэг болгож ирсэн олон зуун жилийн ухаан мэдлэг, юманд хандах, үйлэнд хандах, үйлийг хийх үндэсний мэдлэг ухаан нь өөрөө хүний биед шингэсэн байх нь мөн л бидний үндэсний сэтгэлгээ мөн.

-Ярилцах тусмаа ойлголцдог гэдэг үг санаанд бууж байна л даа. Бид юмсыг нэг л шинжээр нь харах атлаа түүнээс бидэнд ирж буй ойлголт, мэдээлэл нь хүн бүрт өөр гэж үзвэл миний бодож буй таныхтай яв цав уу гэдгийг мэдэхийн тулд бид ярилцаж, хэлийг баялаг хэрэглэгдэхүүн болгох ёстой юмаа даа?

-Тэгэлгүй яахав. Хүн үндэснийхээ хэлээр баялаг ярьж байна гэдэг тэр хүний аливаад хандах хандлага ямар байгааг, ертөнцийг үзэх үзэл, ертөнцийг хэрхэн таньсан байдал, юмс үзэгдлийн хооронд бий болж байгаа харьцаа хамаарлыг хүн тархиндаа ямар харьцаа хамаарлаар загварчилж аваад түүнийгээ өөрийнхөө хэлээр буюу хэлний тэмдгээр илэрхийлж байгаагаас харж болно. Энэ бол тогтсон хэв шинж, загварыг бий болгож юманд хандах арга, юмыг хийх аргыг бий болгоод хүний биед оршдог. Ёстой нөгөө судсаар гүйнэ гэдэг нь тэр. Хэл ингэж илэрхийлэгддэг байх нь.

Бид хүүхдэдээ "айргаа зогсоочих оо" гээд хэлбэл тэр хүүхэд юуг болиулчих гэж хэлж байгааг ойлгодог. Машинаа зогсоочих гэж ярьдаг атал айргаа зогсоочих гэж юу гэсэн үг вэ гэж бодогдоно. Энэ хоёр үйл явцын дунд ямар ч ижил төсөөтэй зүйл байхгүй атлаа бид хоёр өөр үйлдлийг хэлний нэг ижил тэмдгээр хэлээд байна. Энэ "айргаа бүлэхээ больчих" гэсэн утгыг хэлээд байгааг ойлгочихож байгаа нь нэг юмыг хэлдэг аргыг шилжүүлээд өөр үйлд хэрэглэчихэж байгаа хэрэг. Үгийн утгыг шилжүүлж хэрэглэдэг энэ ойлголт нь хүртэл бидний амьдрал ахуй, өнөөг хэр тогтсон ойлголт, мэдлэгээс бий болж байгаа зүйл.

-Зүйр үгнээс монголчуудын сэтгэлгээний онцлог, хэлний онцлог, таны хэлж буй өнөөг хэр бидэнд тогтож ирсэн арга ухаан, мэдлэгийн илэрхийлэл харагддаг шүү дээ?

-Яг тийм. Монгол хэлэнд 10 мянга гаруй зүйр үг бий гэдэг. Түрүүн хэлсэн зүйр үгний ус даах, үг даах гэдэг хоёр хэлцийг харвал хэлэхийн хувьд ч, агуулгын хувьд ч өөр шүү дээ. Гэхдээ энэ зүйрлүүлэн хэлж байгаагийн цаад бүтэц сэтгэцийн оньс нь бол нэг төрлийн. Оньсого хүртэл хүний сэтгэлгээний онцлогийг бас харуулж байдаг. Өвөрмонголоос гаралтай байж магадгүй нэг оньсого би хэлье л дээ.

Шавар гэрийн өрх дээр

Шалдан хүн чарлана гэдгийг би тухайлбал анх юу гэж буйг нь ойлгон таньж, таах гээд чадаагүй. Тэгсэн тарвага дошин дээрээ хошгирох байсан. Тарвага чинь нүхэнд амьдардаг, нүх нь тарваганы гэр, тэгэхээр тарваганы өрх гэж хэлж. Монголчуудын газрын өрх гэж ярьдаг ойлголт энд бас харагдаж байгаа биз. Хүн ч бас урьд нүхэнд амьдарч байсан шүү дээ. Ингээд харвал бидний тэр урьд цагаас он цагт хуримтлагдан ирсэн энэ мэдээлэл, мэдлэг нь хэлц, зүйр үг, үг ярианд хүртэл илрэн харагддаг байх нь. Яагаад ийн зүйрлэв гээд гадаад хүн ч юм уу асуувал бид мэдэхгүй цаанаасаа ингээд л хэлээд сурчихсан, дадчихсан гэдэг нь нэг ёсондоо аль хэдийнээ энэ ойлголтууд бидний ухамсарт томъёологдчихсон гэсэн үг. Хэлц үг, зүйр үг өөрөө ерөөс ганц уран зохиолд л хэрэглэгддэг эд биш. Яг тэр л зүйр үгийг хэлэхгүй бол санаагаа бүрэн гүйцэд ойлгуулж чадахгүй юм шиг болтол бидэнд суучихсан зүйл. Хэдийгээр ингэж хэлээд заншчихсан юм гэж яриад байдаг ч учиртай заншсан байдаг.

-Гэхдээ хэлний цаадах энэ гүн ойлголт үнэхээр бидний дотоод мөн чанарт нэвт шингэсэн зүйл юм гэж бодвол бид заримдаа их маруухан ярих нь ч бий?

-Хүн ерөөс эргэн тойрон болоод өнөөг хэр хуримтлагдсан мэдлэгээс өөрийнхөө савны хэмжээгээр хэр хутган авсан юм бэ гэдэг нь заримдаа харагддаг. Сайн боловсролыг эзэмшин сайн ярьдаг байлаа гэхэд тэр хүний ертөнцийг таньж, ойлгож авсан байдал нь хэр вэ гэдгийг бас цааш ухан бодох ёстой. Дунд ангийн боловсролтой мөртлөө их сайн, баялаг агуулгаар ярьж чаддаг хүмүүс ч бий шүү дээ. Энэ яаж байна гэхээр тэр хүний амьдралынхаа туршид олж харсан, туулсан, туршлагаасаа суралцсан байдлаас тухайн хүн хэл яриаг өндөр эзэмшиж, илэрхийлж чадахуйж болсон байж болно. Хэл хэдийгээр харилцааны хэрэглүүр гэгддэг ч харилцаагаар барахгүй тухайн хүнийхээ ертөнцийг илэрхийлдэг. Тэр хүнийхээ толь нь болж байдаг. Заримдаа бид хүн төрөлх хэлээрээ яриад яахаараа ойлголцдоггүй юм гэж хэлж болох ч тухайн хүмүүсийн өөрсдийн амьдралын зан үйл, харж, үзэж туулж ирсэн зүйлс нь хүний тархи сэтгэхүй, хэлний сэтгэлгээнд яаж тусаж ирсэн болоод түүнийгээ илэрхийлэх нь өөр байж болно. Эсвэл илэрхийлэх нь ижил төстэй мэт боловч цаана аа хүний туулж ирсэн бүхэн нь өөр байх жишээтэй.

Үгийг мэднэ гэдэг заримдаа тийм ч ойлгомжтой, хангалттай зүйл биш. Үгийн цаадах утгыг танина гэдэг чухал юм. Хэлээр ганц ертөнцийн агуулгыг нээдэг биш цоо шинэ ертөнцийг бий болгодог байх нь. Тэгэхээр үндэсний хэл гэдэг ямар гайхалтай вэ.

-Аливаа агуулгаар бид ойлголцон нэвтрэлцэхгүй зүйл гэж бараг л үгүй болов уу. Монгол хүмүүс л хоорондоо ярилцахад, бүр дэлгэрүүлэн ярилцаагүй байсан ч ойлголцож чаддаг зүйлс их бий?

-Хэл хэдий харилцааны хэрэглүүр боловч тухайн угсаатны бүлэг, үндэстний дундын ертөнц болдог. Монгол хүний дундын ертөнц бол тэр ахуй соёл, уламжлалыг ойлгож байгаа тэр сэтгэлгээ юм. Үндэсний хэлний тухай ярина гэдэг тухайн хэлийг төрөлх хэлээ болгосон улс үндэстний өдийг хүртэл ертөнцийг яаж таньж ирсэн арга ухаан энэ арга ухаанаас хүний бодгаль яаж өөртөө савлаж, хэрэглэж байгаа юм гэдгийг нээнэ гэсэн үг.

Бид үгийг нь мэдээд байгаа юм уу, үгээр дамжуулан цаад мөн чанарыг нь нээгээд юм уу гэдэг ойлголт өөрөө их чухал.

"Ээжийгээ санахаар сэтгэл уймраад байдаг юм" гэдэг үгийг хүн хэллээ гэж бодоход уймрах гэдэг үгний илүү гүн утгыг мэддэг, ойлгон таньсан хүн ч бий. "Ээжийгээ санахаар сэтгэл үйрээд" гэж хэлбэл энэ цаад гүнзгий утгыг мэдрүүлээд байна аа даа. Ээжийгээ санахаар л сэтгэл эмтрээд л, эмтрээд л, эмтрэн эмтэрсээр үйрэн унаж байна гэхээр илүү хүрч байгаа биз. Тэгэхээр зарим хүнд сэтгэл нь уймарч байхад заримд нь үйрч байдаг гэдэг ойлголтыг хүн илэрхийлэхдээ хэлний энэ баялаг байдлыг хэрэглэдэг байх нь.

Гэтэл бид заримдаа сэтгэл мэдрэмжийг олон янзаар илэрхийлсэн ч нөгөө хүн нь ойлгохгүй байх тохиолдол бий шүү дээ. Яагаад гэхээр тэр хүний хувьд уймрах гэж ойлголт байхгүй байж болно. Энд тэр тухайн зүйлийн талаар хоёр хүний таньж мэддэг, бий болгосон ертөнцийн агуулга нь давхцах нь уу үгүй юу. Ямар талбайгаараа нийлээд, ямар талбайгаараа огт нийлэхгүй юм гэдгээс хэлээр дамжин илэрхийлэгдэж байгаа харилцаа шийдвэрлэгдэж байна шүү дээ. Ерөөс тэр хоёр хүний таньж мэдсэн ертөнцийг агуулга хоорондоо ижил төсөөтэй биш бол маш бага талбайгаар харилцан огтлолцоод л таардаг байх нь.

-Аль ч утгаараа бид өөрсдийн үндэсний хэлийг хайрлах, түгээмэл тодорхойлолт буюу "хэлний дархлаа"-г хамгаалах шаардлага нь таны тайлбарласан олон учир шалтгаанаар бүр ч илүү нотлогдож байх шиг?

-Монгол хэлээр бид ярьдгийн хувьд энэ хэл бол бидний дундын хэрэглүүр, өмч. Монгол хүний хувьд бид ямар ч насны ямар ч хүн байлаа гэсэн бидэнд дундаа ойлгодог зүйлс гэж бий. Энэ дундын ойлголтоор бид хоорондоо ямар ч үг ашигласан бай, ямар ч утга санааг илэрхийлсэн бай цаад агуулгын мөн чанарыг нь ойлгочихдог. Энэ дундын харилцааны ойлголтоо бид тэгш хэрэглэж, ашиглаж ирсэн гэсэн үг л дээ. Тийм учраас төвөггүй ойлголцож болоод ирсэн.

Харин үүнээс хувь байдал руу буюу хүнийг таних гэдэг ойлголт руу ороод ирэхээр илүү өөр болно. Адилхан ямаачин хүмүүс байлаа гэхэд ямааг маллах гэдэг дундын ойлголт нь нэг байлаа гэхэд ямааг ашиглаж үр шимийг нь хүртэх хоёр ямаачны арга барил, үзэл хандлага хоорондоо өөр байх жишээтэй. Ингэхээр бид эх хэлээ хэдий чинээ өндөр түвшинд эзэмшиж чадна төдий чинээ энэ ялгаа заагийг олж харж, дундын тойргоо томруулах боломжтой гэсэн үг.

Монгол хэлийг дэлхийн бусад хэлтэй ижил монгол хүний л танин мэдэхүйн үйл ажиллагааг хэлнийх нь баримтаар нотлох зайлшгүй шаардлага бий.

Түрүүн ярьсан зүйр цэцэн үг, өвөрмөц хэллэг, оньсого таавар, хэлц зэрэг дүрслэх ур маягийн бүх төрлийг авч үзэх, монгол хэлний эдгээр үзэгдэл баримтыг энэ арга зүйгээр судлан таньж, түүнийгээ хэлний сургалтад төдийгүй орчуулгад шинэчлэн тусгаж байж бид хэлний дархлаа гээчээ хадгалж чадах нэг арга.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй