Н.Өнөржаргал: Цаг үеэ гэрчилж үлдээх, нийгмийн зохирлыг чухалчлах нь "Ритм" паблишингийн зорилго

Цоо шинэхэн "Ритм" хэвлэлийн газрын хамтран үүсгэн байгуулагч, ерөнхий редактор Н.Өнөржаргалтай ярилцлаа. Түүнийг Фэйсбүүк дэх Book and Movieholics хуудсын админ, Ёко Оговагийн "Төгс тоо" романы орчуулагчаар нь уран зохиол, кино сонирхогчид сайн мэднэ.

"Ритм" хэвлэлийн газраас саяхан "Тэдний хэлэх гэсэн бүхэн" ази өгүүллэгийн түүвэр, Рик Рубиний "Бүтээлч үйл: Оршихуйн ухаан" зохиолыг тус тус эрхлэн гаргаад байна.

Урлаг, уран зохиолд шимтдэг ч статистикч мэргэжилтэй залуу үеийн төлөөлөл нэгэн шинэ хэвлэлийн газар байгуулаад буй нь анхаарал татаж байгаа юм.

---

Хүн бүрийн өдөр тутмын амьдрал өөрөө бүтээлч үйл

-“Бүтээлч үйл: Оршихуйн ухаан”-д яагаад өмнөтгөл бичээгүй юм бэ?

-Албаар л. Редакцын санаа, номын уур амьсгалын тухай тойм мэдээлэл өмнөтгөлд шингэдэг талтай. Харин Рик Рубинд өмнөтгөл төдийлөн шаардлагагүй санагдсан. Харин дараагийн номууд дээрээ сайн өмнөтгөл бичнэ гэж бодож, төлөвлөсөн байгаа.

-Уран бүтээлч амьдралыг сонгох талаар бодолцож байгаагүй, эгэл хүмүүс уншаад өөрт ямар хэрэгтэйг гайхах магадлалтай ч юм шиг. Энгийн уншигчдад өмнөтгөлөөр ойлголт өгөх тухайд хэрхэн харсан юм бол?

-Ном өөрөө “Хүн бүр бүтээлч” хэмээн эхэлдэг шүү дээ. Ерөөс гол санаа нь, бүтээлч чанар гэдэг зөвхөн урлагийн хүмүүст хамаатай зүйл биш. Хүн бүрийн өдөр тутмын амьдрал өөрөө бүтээлч үйл юм. Эхлэл нь өөрөө тийн тодорхой бичигдсэн учир нэмж редакцаас өмнөтгөл өгөх нь илүүц санагдсан гэх үү дээ. Угтаа зөвхөн уран бүтээлч хүмүүст зориулагдсан ном биш юм. Рик Рубин өөрийн олон артистуудад продюсерээр ажилласан туршлагадаа үндэслэн бичсэн учир уур амьсгал нь уран бүтээлчдэд зориулсан мэт санагдах байх аа.

Би өөрөө уран бүтээлч бас биш. Гэтэл өдөр тутмын амьдралд маань энэ номын агуулга ихээхэн хэрэгцээ болсон. Хамгийн гол мессеж нь: Бүтээлч байдал, бүтээмжтэй байдал хоёрыг ялгах тухай болов уу. Хувь хүний хөгжлийн номууд ихэвчлэн бүтээмжид төвлөрдөг. Хэдий хугацаанд юу бүтээж амжих вэ гэсэн асуултад хариулахыг хичээдэг. Харин бүтээлч байдал нь ямар нэг зүйлийг цоо шинээр үүтгэн бүтээх гэсэн үг шүү дээ.

-“Ритм” паблишингд ямар статустай байгаа вэ?

-Ерөнхий редактор.

-Үүсгэн байгуулагчдын нэг гэж ойлгож болох уу?

-Болно оо. Байгууллагын албан тушаалаар мөн ерөнхий менежер гэж явж байгаа.

-Паблишингууд өдгөө хүмүүст юу уншуулах гэж буйгаа тодорхойлдог болж, шинэ түвшинд алхаж байна. Өөрийн паблишингийн асар дэлгэж, номын баярт оролцоход ямар сэтгэгдэл төрж байх юм, залуу хүний хувьд?

-Номын баяр баяр шиг санагддаггүй гэх үү дээ. Илүүтэй үзэсгэлэн худалдаа, яармаг гэж нэрлэхэд тохиромжтой мэт. Уншигч төвтэй. Харин асарт сууж буй хүмүүсийн үүднээс харахад баярын шинжтэй үйл явдал биш. Уран бүтээлээ дөнгөж өлгийдөн аваад буй хүмүүсийн дотор нэг тийм оч асаж байх учиртай. Энэ нь төдийлөн мэдрэгддэггүй.

Тухайн номын баярт ямар шинэ номууд худалдаалагдаж байгааг мэдээллийн сайтууд л онцолдог. Харин зохион байгуулагчдын зүгээс энэ чиглэлд анхаардаггүй. Энэ үүднээсээ дуртай зохиолч нь шинэ номоо гаргасан бол хаана, яаж очиж авахаа дөт мэдэхэд хүндрэлтэй. Тэр талаасаа зохион байгуулалт сул, яармаг худалдааны шинжтэй санагддаг юм.

-Одоогоор паблишинг гэдэг бизнес талаасаа хэр санагдаж байна вэ. Танай номууд бас их үнэтэй санагдсан?

-Хэвлэлийн зардал өссөөр буй. Харин номны үнэ өсдөггүй. Уг нь алив хүний нэг жилийн оюуны хөдөлмөрийг өдрийн хоолны л мөнгөөр үнэлэх нь харамсалтай санагддаг юм. Рик Рубиний номыг англи хэл дээр нь анхлан 60 ам.доллараар авсан. Харин одоо 48 мянган төгрөгөөр зарж байна. Ер 15 мянган төгрөгөөр авч болох бусад бараа бүтээгдэхүүнтэй харьцуулахад номын үнэлэмж тун бага шүү дээ.

Санхүү талаас нь харвал ашиг бүр бага. Дараагийн номын эргэлтийг дөнгөж босгохуйц. Өөрөөр хэлбэл, цааш өргөжиж хөгжих боломж тун хумигдмал. Нэг номоос нөгөө номын хооронд л эргэлдэхүйц бизнес модель юм даа.

-Өмнө нь 2-3 паблишинг л сонгож уншдаг байлаа. Одоо ийн олшрох хэрээр өрсөлдөөн үүсэх, улмаар чанаржих учиртай. Харин уншигчид нь бэлэн үү?

-Номыг нь уншиж үзээгүй ч хүлээн зөвшөөрөгдчихсөн байдаг, олны танил зохиолчдын бүтээлийг эрхлэн гаргах нэг өөр. Харин шинэ зохиол оруулж ирж, шинэ автор таниулах бас өөр. Энэ хэрээр паблишинг өөрөө уншигчдаа бэлдээд явдаг шиг. Шинэ уншигчдын хүрээлэл бэлтгэгддэг.

Рик Рубиний "Бүтээлч үйл: Оршихуйн ухаан" бол хувь хүний хөгжлийн ном гэдэг ангилалдаа орчихно. Гэхдээ одоо хэвлэгдэж байгаа хувь хүний хөгжлийн номуудаас онхи өөр. Барууны артистуудтай ажиллаж, хип хоп урсгалыг дэлхийд таниулахад гар бие оролцсон продюсер хүн хэдий ч зохиол нь дорнын ухаантай ч авцалдаж буй. Ямар нэг байдлаар зөвлөгөө өгсөн, тулгасан зүйл бага. Үүгээр хувь хүний хөгжлийн номыг арай өөрөөр харж эхлэх сэдэл санааг өгөх болов уу гэж харж байна.

Аль хэдийн бий болсон уншигчдад зориулж ном хэвлэхийн тулд “Ритм” байгуулагдаагүй. Манай хамт олон их залуу. Бүрэн хүлээн зөвшөөрөгдсөн зохиол, бүтээл оруулж ирэхгүй ч байж магадгүй. Өөрсдийнхөө хувьд шилмэл гэснийг сонгон хэвлэж, уншигчидтайгаа хамт хөгжөөд явах нь бэлэн уншигчдад зориулахаас хавьгүй илүү үнэ цэн юм.

-Ямар нэг тус дэм хэрэгтэй санагдаж байна уу. Бодлогоор гэвэл хэвлэлийн байгууллагыг НӨАТ-аас чөлөөлдөг ч юм уу. Салбар дотроо гэвэл паблишингууд нэг нэгнээ дэмжиж, өрсөлдөөний зарчимдаа шударга ханддаг болох ч юм уу?

-"Ийм тус нэмэр байсан сан бол" гэж санагдсан зүйл яг одоогоор алга аа. Хэцүү юмс гэвэл олон л доо. Тэдгээрийг өөрсдөө л туулна, туулж чадна гэж бодож буй. Зарим асуудал нь илүүтэй цаг хугацаанаас болон туршлагаас хамаарч байна.

Санхүү талаас нь харж яривал, бусад паблишингууд ижил төрлийн, ижил хэмжээний номыг илүү хямдаар худалддаг явдал. Байгууллагын бодлогоор бид орлого олох ёстой. Зах зээл учраас, ижил зардалтай номыг илүү хямдаар өөр хэвлэлийн газар борлуулах нь төвөгтэй нөхцөл байдал үүсгэдэг гэх үү дээ.

Хэлэхийг хүссэнээ хэлж болох сонирхолтой хувилбар бол орчуулга

-“Ритм”-ийн алсын харааг юу гэж ойлгох вэ. Бүр томорч, хөгжих үү. Хүрээлэлдээ л номоо хэвлээд явах уу?

-Ритм гэдэг нь хэмнэл гэсэн үг шүү дээ. Харин манай хамгийн гол зорилго бол хэвлэмэл биш аудио ном юм. Монголд буй аудио номууд нэг хүн хүүрнэж, урнаар уншдаг онцлогтой. Харин бусад орнуудад яг орчинд нь оччихсон юм шиг сонсогдохоор бүтээдэг. "Шерлок Холмс"-ын аудио номыг BBC маш гоё хийсэн. Харагдахгүй л болохоос кино шиг л сонсогддог. Тийм учраас "Шерлок Холмс"-ыг уншихаасаа сонсох дуртай.

Бид бүрэн хөгжмийн найруулга, саунд дизайнтай аудио ном хийхийг гол зорилгоо болгосон. Эхний ээлжид өөрсдийгөө агуулга талаас нь танилцуулахын тулд хэвлэмэл номууд эрхлэн гаргаж байна.

Алсын хараа гэхээр, биднийг нэгтгэж буй үзэл санаа хүн уншихад юм уу сонсоход абстракт санагдаж магадгүй л дээ. Бид амьдарч буй цаг хугацаагаа гэрчилж үлдээхийг хүсдэг. “Тэдний хэлэх гэсэн бүхэн” өгүүллэгийн түүвэртээ энэ санаагаа шингээхийг зорьсон. 1960-аад онд Иранд Цагаан хувьсгал болчихсон байлаа. Зохиолчид нь хамгийн хүнд сурталтай, авлигатай тэр цаг үеэ уран зохиолоор дамжуулж, хошин өгүүллэг болгон үлдээсэн байна. Энэ мэт, Азийн долоон улсын долоон өөр арванд хамаарах өгүүллэгийг түүвэрлэсэн.

Бид бас сайн чанартай бүтээл уншсаар муу зан сурчихсан ч юм шиг. Ази өгүүллэг гэвэл Хятад, Японыг л илүүтэй уншина. Гэтэл тэд олон зуун жилийн баялаг уран зохиолын түүхтэй, өрсөлдөөн ихтэй орон. Харин Камбожийн хүн амын тал нь бичиг үсэггүй. Тийм орчинд уран зохиол хөгжинө, хөгжүүлнэ гэдэг тэдний хувьд амаргүй. Өдгөө хэрхэн хөгжиж явааг нь Камбожийн зохиолчийн “Миний эгч” өгүүллэг харуулж чадах болов уу. Чансаа талаасаа үнэхээр сайн өгүүллэг үү гэвэл биш. Гол нь ази уран зохиолын талаарх төсөөллийг тэлэх учиртай. Цаг хугацааг гэрчлэх зорилгод маань ийм утгаараа нийцэж буй.

-Ер нь яагаад номтой амьдралаа холбох болчхов оо. Дур сонирхлын хүрээнд бус, ажил хөдөлмөр эрхлэх талбартаа шүү дээ?

-Анх “Төгс тоо”-г орчуулж, орчуулгын хөдөлмөрт хөл тавьсан. Тэр үеэс хойш ном орчуулахын чухлыг ойлгосон гэх үү дээ.

Хүн бүрд хэлэхийг хүссэн зүйл бий. Харин яаж илэрхийлэхээ мэддэггүй. Орчуулга надад хэлэхийг хүссэн зүйлээ хэлж, бүр үлдээж болох сонирхолтой хувилбар шиг санагдсан. "Өрөөл бусдын бичсэн зүйлээр дамжуулж, өөрийн санааг илэрхийлэхийг оролдоно гэж байх уу" хэмээн гайхах байх. Тийм биш. Орчуулга гэдэг үгээс үгийн хооронд хийдэг ажил биш гэдгийг маш сайн ойлгосон.

Орчуулах явцад агуулгыг хүлээж авах, ухамсарлах, ажиглах гэдэг үйлст илүү төвлөрдөг. Яагаад ажиглах гэж. Өгүүлбэрүүд дэх хүмүүсийн үйл хөдлөл, зан заншил, цаашлаад түүхийн суурь дэвсгэр нөхцөлийг өргөн хүрээнд нь ажиглаж байж, нэг ширхэг үгийн язгуур луу өнгийх хэрэгтэй болдог. Тухайн үйл явдал өрнөж буй түүхэн цаг хугацааг авч үзэх, дүрүүдийн сэтгэл зүйн байр байдлыг ажиглах жишээтэй. Тэгээд ирэхээр бодит амьдрал дээрээ аливааг ажиглахтай агаар нэг болчихдог. Тийм болохоор бодож буй, хэлэхийг хүссэн зүйлээ сонгож, үлдээж болох сонирхолтой хувилбар гэж бодогдсон.

-Өөр ажил хийж байна уу?

-Өмнө нь орчуулгын зэрэгцээ үндсэн ажлаа хийдэг байсан. Корпорэйт компанид ажилладаг байсан. Одоо яг “Ритм” дээрээ бүрэн төвлөрсөн байгаа.

-Математикт гарамгай гэж сонсоод гайхаж байлаа. Хаана төгссөн бэ?

-Москвагийн Олон улсын харилцааны их сургуулийг Статистикч мэргэжлээр төгссөн. Ер нь математикийн хүн гэж болно. 2020 онд төгссөн.

-Дотор хүн нь өөр зүйл хүсэж байгаа ч эдийн засгийн юм уу хуулийн хатуу мэргэжил сонгочих нь олонтой. Урлагийн тэмүүлэл нь математикаар суралцах үед хоорондоо тэрсэлдэх тохиолдол гарсан уу, ийм зүйл тохиолдож байсан уу?

-Энэ мэргэжлээ сонгоход болон сонгоод суралцаж байхад ямар нэг эргэлзээ, зөрчил, харамсал байгаагүй. Оюутан байхдаа ном унших, кино үзэх дуртай, тэмдэглэл бичээд хуваалцдаг нэгэн байсан. Харин үндсэн мэргэжилдээ тэрсэж, харамссан удаа байгаагүй. Монголд ирээд “Ритм”-ийг байгуулах хүртэл төгссөн мэргэжлээрээ ажиллаж байсан, мөн харамсаагүй.

Математик, статистик гэхээр урлагаас хол зүйл огт биш л дээ. Математик ялангуяа. Юу гэмээр юм дээ, би математикийг нэг өөрөөр, киног нэг өөрөөр хүлээж авдаггүй. Аль аль нь романтик санагддаг. Тухайн зүйлдээ чин сэтгэлээр хандаж байна уу, үгүй юу гэдгээс л энэ асуудал шалтгаалдаг байх. Хоорондоо айхавтар өөр зүйлс ч бас биш. Шинжлэх ухаан, урлаг хоёр үргэлж нэг нэгэндээ "багталцаж" байдаг.

-Уран бүтээлчид амьдралын замбараагүй хэмнэлээ онцлог гэж зөвтгөх, улмаар үүндээ бүр автчих гээд байдаг талтай. Харин орчин үед энгийн, тогтвортой амьдралын хэмнэлээс ч уран бүтээл төрж болдог гэдгийг харуулсаар байх шиг. Баланс барьж уран бүтээл хийх боломжтой юу?

-Зарчимч, дэг журамтай байдал урлагт зайлшгүй байх ёстой зүйл. Ингмар Бергманы номыг орчуулж байхдаа үүнийг бүр сайн мэдэрсэн.

Тэр театрын захирал, кино ч жүжиг ч найруулдаг, бас олон эхнэртэй хүн байж. Жилд хоёр жүжиг тавиад, хоёр кино хийчихдэг хүн байсан байгаа байхгүй юу. И.Бергманы уран бүтээлүүдийн ард зарчимч, дэг журамтай зан чанар байсан байна. "Миний дотор 57 настай өвгөн, долоон настай хүүхэд зэрэгцэн оршдог шиг санагддаг. Аль нь дийлнэ, түүнээс шалтгаалж уран бүтээлийн өнгө аяс өөрчлөгддөг" гэж ярьжээ.

Ер хүн бүрийн дотор хүүхэд, том хүн хоёр бий гэж боддог оо. Харин энэ хоёрыг тэнцвэржүүлэх зүйл нь дэг журам, ажлаа ажил гэж харах хандлага юм болов уу.

Миний ч хувьд ижил. “Ритм”-ийн ажлыг хийх үедээ нас биед хүрсэн хүнээ гаргаж ирэх дуртай. Харин орчуулгын ард суухаар яг л жаахан хүүхэд шиг болчихдог. Өгүүлбэр бүрд баясаж, жаргаж орчуулгаа хийнэ. Харин тэр хүүхдийг зөнд нь тавьчихвал нэг өгүүлбэрт гайхширснаас үүдэж хам хүрээний мэдээлэл судлаад, хадуураад явчих, цаг хугацаандаа ажлаа дуусгаж чадахгүй байх талтай.

Үлгэр жишээ болгосон дуу хоолой үргэлж зөв, үнэн байна гэсэн үг биш

-Аль ч салбарт өмнөх үеийн нөлөө, залгамж халаа чухал зүйл юм байна. Монголд харин "Үе тасарсан" гэж ярих нь бий. Энэ салбарт ажиллахад туршлагаа хуваалцаж, зөвлөгөө авах дээд үеийн орон зай хэр байгаа вэ?

-Би бол байхгүй гэж хэлэх эрхгүй хүн байх аа. Хамгийн анх итгэл хүлээлгэж, бүрэн хэмжээний орчуулгын ажлыг өгсөн нь Ж.Тэгшзаяа эгч. Дараа нь Ингмар Бергманы номыг орчуулах санал тавьсан нь Б.Баясгалан эгч гэх мэт. Тийм учраас байхгүй гэж хэлэх эрхгүй. Харин зөвлөх, чиглүүлэх талаас нь яривал хомс харагдах тал бий. Нийт дүр зургаар нь харвал шүү дээ. Илүү бие даасан хэлбэрээр л суралцаж байна. Багш шавийн барилдлага мэт гүн бат харилцаа ер нь байхгүй л дээ.

-Нөгөө талаас, тийм зүйл байх хэрэгтэй юу. Шаардлагагүй ч байж мэдэх юм уу?

-Зөвлөгөө бол хэрэгтэй. Яагаад гэхээр, энэ бүхэн цоо шинэ зүйл ер биш шүү дээ. Орчуулгын тухайд л гэхэд монгол гэдэг нэг л хэл дээр бид ажиллаж байна.

Харин зөвлөгөө өгч буй улс шинэ залуу хүмүүсийн дуу хоолойг боомилохгүйгээр зааж сургах нь чухал байх аа. Нөлөөлөх, нөлөөлөхгүйн хооронд зааг ялгаа бүдэгхэн л дээ. Нөгөө талаас, зөвлөж буй хүндээ ч хэт авчих нь бий. Зохиолчид болон тэдний шавь нарын харилцаанаас үүнийг олж хардаг гэмээр. Багш шигээ бичээд явчих тохиолдол олон. Тэгэхээр өөрийнх нь төрөлх дуу хоолойг боомилохгүйгээр зөвлөнө, чиглүүлнэ гэдэг илүүтэй чухал гэж бодож байна.

-Салбар дотроо алив нэг хүрээлэлд багтах хэр чухал вэ?

-Би өөрөө тодорхой хүрээлэлд багтах, харъяалагдах тийм ч дуртай хүн биш бололтой. Харин хааяа уран зохиолын талаар, шинээр уншсан, сонссон зүйлсийнхээ талаар ярилцаж суух дуртай. Гэхдээ нэг хүрээлэл болж “хэлхэлдэх” хүртлээ явах хэрэггүй, тэгвэл автчих юм шиг санагддаг. Дээрээс нь салбарын хөгжил явцуу болох юм шиг.

Хамгийн мундаг яруу найраг хөгжсөн газар, бүх л яруу найрагчид нь нэг алдартай пабдаа сууж л шүлгүүдээ бичсэн байдаг шүү дээ. Үүнийг хүрээлэл гэж нэрлэх үү. Эсвэл уран бүтээлийнхээ онгодыг хамтдаа хөглөж ирсэн хэрэг гэх үү.

Би ямар нэгэн байдлаар хүрээллээс гадна байх хэрэгтэй гэж боддог. Гэхдээ энэ нь тэрсэлдээд ч юм уу дайсагнаад байна гэсэн үг биш л дээ.

-Хүрээлэл гэснээс, энэ салбарт өөрийгөө чагнах биш хайрцагт орж, бараг л хоёр гурав хуваагдан талцах мэт үзэгдэл харах боллоо.

-Туршлагагатай хүний дуу хоолой чанга. Мөн сонсохыг хүсэж, өөртөө онцолсон хүний дуу хоолой өөрт чанга сонсогдоно. Гэтэл тэр дуу хоолой үргэлжид үнэн, зөв байна гэсэн үг биш. Өөрийн цензур ямагт л хэрэгтэй. Би үүн дээр алдаа гаргаж байсан болохоор яг юу гэх гэж байгааг чинь ойлгож байна.

Бидэнд үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө бий

-“Цаг хугацааг гэрчлэх зорилготой” гэсэн яриа руу эргэж очъё. “Тэдний хэлэх гэсэн бүхэн” түүврийн төгсгөлд монгол өгүүллэг бий. Зохиолчийн өмнөөс яриулах зохимжгүй ч сэдэв маань ингэж таарч байна л даа. Манай залуус айхавтар коммунист улсад амьдраад л, бүх эрх чөлөөгөө боомилуулж, үг хэлэнгүүт намын аппаратаас хаачхаад байгаа юм шиг ярьж, бичицгээдэг талтай. Уг түүвэрт багтсан өгүүллэг ийм үзэл санааны захаас барьсан юм шиг санагдсан. Ер нь Монголыг хэр эрх чөлөөтэй орон гэж боддог вэ?

-Эрх чөлөө гэдэг абсолют утгаараа хэзээ ч биелэхгүй юм шиг санагддаг, бусад хүмүүстэй амьдарч байгаа тохиолдолд. Харин тогтолцооны хувьд ярих юм бол өөр улстай харьцуулах шаардлагатай болчихно. Би их сургууль дүүргэсэн ОХУ болон амьдарч байсан бусад улсуудтайгаа харьцуулахад, Монголыг эрх чөлөөтэй гэж боддог шүү. Ялангуяа эмэгтэй хүний хувьд. Ажлын байран дээр наад зах нь жендерийн ялгаа гараад байдаггүй.

Үг хэлэх эрх чөлөөг байгаа л гэж боддог. Харин энэ эрх чөлөөгөө хэрхэн, яаж ашиглахаа л мэддэггүй юм болов уу.

Бид тэмцэл гэж ярих дуртай, тэмцье л гэдэг. Харин тэмцэнэ гэдэг нь яг юу вэ. Үлгэр жишээ тэмцлийн түүх бидэнд байгаа юу гэвэл бодууштай. 1990-ээд оны хувьсгалын алдаа оноог бид өдгөө сайтар шүүн хэлэлцэж чадаагүй. Ном зохиол яагаад ч юм бага бичигдэн үлджээ. Харамсалтай санагддаг. Талбай дээр жагсахыг, лоозон барихыг, сошиал ертөнцөд бичихийг тэмцэл гэж боддог байж магадгүй. Харин мөн чанартаа бол тэмцэл гэдэг хамтын үзэл санаан дээр босож ирдэг зүйл шиг байгаа юм.

Асуултад нь товчоор хариулахад, үг хэлэх, үзэл санаагаа илэрхийлэх эрх чөлөө бидэнд байгаа. Харин ашиглах, илэрхийлэх арга замаа эрж хайсаар буй байх.

-Гэрчилнэ гэхээр яаж, ямар өнцгөөс гэрчлэх вэ гэдэг вэ асуудал тавигдах байх л даа. Бид бүгд нэгэн цаг үед амьдарч, нэг нүдээр харж байгаа. Гэвчиг тэрхүү монгол өгүүллэгийг орчуулан хэвлэлээ гэхэд гадаад орчинд Монгол намын хүнд системтэй, коммниуст улс гэж ойлгогдохоор санагдсан. Энэ жишээ нь үнэн гэрчлэлт болох болов уу л гэж.

-Тэр өгүүллэгийн хамгийн эхний уншигч нь би болсон л доо. “Ху нам, Ху Ху!” гэж орилдог хэсгийг уншаад эргэлзсэн талтай. Долдугаар сарын 1-ний бичлэгүүдийг эргэж үзтэл яг тэгж орилсон байх юм. Үнэхээр ийм явдал болсон юм чинь үүгээр нь оруулъя гэж шийдсэн. Тийм үйл явдал болсон нь үнэн учир эргэлзээгүй.

Асуултын гол нь, гадаад орчинд хэрхэн харагдах вэ гэж байна. Үнэндээ шууд төсөөлөл алга л даа. Камбожийн зохиолч манай улсыг ингэж бодох вий дээ гэж санаа зовж лав "Миний эгч"-ээ бичээгүй байх. Өөрийн олж анзаарсан дүр зургийг, цаг үеэ л гэрчилж үлдээсэн. Зохиолч өөрөө юуг үнэн, бодитой гэж харсан байна, түүнийгээ бичсэнийг бид хүлээн авч, уншдаг. Тэд үнэнийг эрж л яваа юу гэхээс туйлын үнэнд хүрчхээгүй гэдгийг энэ өгүүллэгүүдээс ч харж болох байх.

-Аль болох өгүүллэгээс "гарч" ярилцвал зүгээр байх аа. Асуултаа ойлгомжтой болгохын тулд л монгол зохиолчийн өгүүллэг дээр дөрөөлсөн юм. Товчхондоо, амьдарч буй цаг хугацаагаа гэрчлэхдээ ямар жанжин шугам барих вэ. Үргэлж эерэгээр харуулна, эсвэл үргэлжил шүүмжилнэ гэвэл биш болчихно шүү дээ?

-Би яг одоо ярилцаад сууж буй энэ нөхцөл байдалдаа тулгуурлаж, ямар нэг зүйл бичээд үлдээх боломжтой, тийм үү. Магадгүй энэ газар байхгүй болсны дараа миний бичсэнийг хэн нэгэн уншаад, тэр үед тийм газар байж гэж мэднэ. Харин энэ миний хүмүүст үлдээхийг хүсэж буй зүйл биш юм.

Одоо би өмнөх үеэсээ юу хүсдэг вэ. "Тийм зүйл үлдээсэн байсан бол түүнээс нь суралцах байсан сан" гэж чухам юуны талаар боддог вэ. Тэр зүйлээ өөрөө, өдгөө л үлдээе. Олон жилийн дараа, яг одоогийн Өнөржаргал шиг мөрөөдөн хүсэж суух залууст тэр маань нэмэр тус болбол энэ бидний зорилго юм.

Бид дэргэдэх зүйлсээ анзаардаггүй

-Монголчууд бидний хамгийн гол өлгөж авах, ярьж хэлэлцэж, өнгөрсөн рүүгээ харж унших ёстой сэдвүүд юу вэ?

-Орчин үеийн монгол уран зохиол, киног хараад байх нь ээ, бид эргэн тойрон дахь, ердөө дэргэдээ буй асуудлыг тоохгүй байх шиг санагддаг.

Нэг бол философийн, хувь хүний эргэцүүллийн, оршихуйн талын сэдэв хөндөж байгаа. Эсвэл нүүдэлчин амьдрал, олон зуун жилийн өмнөх түүхийг илэрхийлэхийг хичээдэг. Харин яг дэргэдэх, бодит амьдралынхаа талаар бүтээл хийх нь ховор.

Бидэнд одоо буй цаг үеэ өрөөл бусдын анзаарснаар дахин нэг анзаарах нь чухал болоод байгаа. Каннын кино наадамд өрсөлдөж буй “Баавгай болох сон” кино яг л бодит, Улаанбаатарын утаатай амьдралыг хөндсөн нь үүгээрээ түлхэц болсон болов уу.

Жишээ нь, яагаад гадаа гараад л тааралддаг түгжрэл уран бүтээлийн сэдэв болж болохгүй гэж. Эргэн тойрноо бүтээлчээр харж, бүтээл болгох тал дээр дутмаг санагддаг гэсэн маань энэ л дээ. Нүүдэлчин ахуйг харуулна гэж төсөв батална, бодлого баримтална. Яагаад заавал эхэнд нь гадаад хүмүүст л монгол киног таниулах бодлого боловсруулдгийг ойлгодоггүй. Эхлээд монголчуудын кино боловсролыг дээшлүүлье, кино урлагийн салбарыг дээшлүүлье гэж зорих учиртай шиг. Зүгээр л сайн кино хийгээд гадаадад заръя л гэсэн бодлого юм болов уу гэж боддог.

Яг жагсаалт гаргаад асуудал тоочно гэвэл, боломжгүй байх аа. Бид битүү сэдэв дунд амьдарч байна шүү дээ.

-Бие даасан, өөрийн оюун санаанд түшиглэсэн уран бүтээлийн ажил руу орно гэж боддог уу. Кино ч юм уу?

-Бэлэн болсон цагтаа л. Санаа сэдэл байлаа гэхэд, би өөрөө эхлээд үүнийг үнэхээр бүтээл болгохуйц чухал эсэхийг тодорхойлох ёстой юм шиг санагддаг. Хүмүүст хэлэхийг хүссэн зүйлс байгаа ч, тэдгээрийг яг бүтээл болгох шаардлагатай юу гэвэл үгүй ч юм шиг санагдах нь бий. Тэгэхээр бүтээл болгож болох юм гэсэн сэдэл санаагаа олсон цагтаа л хийнэ гэж бодож байгаа. Кино хийх хүсэл нь биш санаа нь эхэнд байх ёстой.

-Бүтээлч амьдралын замналыг сонгоход чухам юунаас урам, түлхэц авдаг вэ. Салбар дотроо өөрийгөө харуулъя, эсвэл хүмүүст өөрийгөө хуваалцъя, сурсан дуулснаа өгье хэмээн зорих нь бий. Гэтэл эргээд өөрөө бас кайф авах ёстой. Гол түлхэц нь юу вэ?

-Киноны нэг бүтэн шүүмж бичихийн тулд өөрөө олон олон кино үзсэн байх хэрэгтэй байдаг. Нэг сэдвийн талаар бичихэд асар олон дэвсгэр нөхцөл, түүхийг зэрэгцүүлэн судлах ёстой болчихдог. Орчуулга яг ижил. Тухайн үгийн гарал үүслийг хөөхөөс л эхэлнэ. Тэгэхээр миний ажлын бүтээлч тал нь судлах, ажиглах болоод явчихдаг. Энэ чиглэлд цаг зарцуулах нь ээ, асар том бүхэл зүйлийн нэг жижигхэн хэсэг гэдгээ мэдэрдэг, энэ л кайфтай санагддаг. Бид нэгэн бүхэл зүйлийн нэг л хэсэг. Мөртлөө бидний дотор тэр бүхэл нь эргээд агуулагдаж байдаг.

Нийгэм бол зэрэгцэн оршиход суралцах орчин

-“Ритм”-ээс хүлээлт үүсгэсэн уншигчдадаа хандаж юу хэлэх вэ?

-Зорилго гэж хэлэхэд абстракт сонсогдож магадгүй ч, оюун санааны зорилго тээж яваа улс учир тодорхойлоход болохгүй юмгүй байх.

Хамтрагчидтайгаа ярилцдаг гол зүйл маань, Social harmony буюу нийгмийн зохирол юм.

И.Бергман дээд хүчнээс их айдаг байж. Үхэл ч юм уу, таньж мэдээгүй, хянан зохицуулахын аргагүй зүйлсээс. Харин том болсон хойноо бүх зүйл газар дэлхий дээр л өрнөдөг, бид бүгдээс л бүх зүйл шалтгаалдгийг мэдэрч л дээ. Номон дээр нь “Бид бие бие рүүгээ асгав ч бие бие рүүгээ цутгадаг” хэмээх гоё үг бий. Энэ үг нийгмийн зохирол гэдэг зүйлийг сайтар тодорхойлж чадах юм шиг санагддаг.

Нийгэм бол материаллаг хөгжил гэхээсээ зэрэгцэн оршиход суралцах ёстой орчин. Хот, суурин гэдэг бидний хамтын дурсамжийн орон зай. Тэгэхээр хувь хүний бодгальч үзлийг дэмжихээс илүү хамтдаа яаж илүү найрсал зохиролтойгоор амьдрах вэ гэдэг талаас ухаж төнхсөн номуудыг “Ритм”-ээс хүлээж болох болов уу.

-Өөрийгөө таних, төлөвших процесс уншихаас салшгүй холбоотой байдаг. Уншаагүй мөртлөө дагнасан нэг салбарын мэдлэгтэй хүмүүс өөрөөсөө хол, хатуу хүйтэн хүмүүс болж хувирдаг ч юм шиг. Өөрийг чинь хөндлөнгөөс тодорхойлох гээд байгаад уучлаарай, гэхдээ ийм хэмжээнд төлөвшихөд нь ном ямар оролцоотой байсан бэ?

-“Нэг айлын гурван хүүхдийн ганц нь л уншдаг” гэж ярьдаг даа. Би эхээс гурвуулаа мөртлөө ганцаараа ном уншдаг нь. Гэрт аавын номууд байдаг л байсан. Харин би ганцаараа уншсан. Ном уншсан нь яаж нөлөөлдгөөс илүү, эхлээд ном унших сэдэл хаанаас төрдгийг гайхдаг гэх үү дээ. Нэг нь л тавиур дээрх ном руу зүтгэнэ гэдэг сонирхолтой шүү.

Хамгийн анх Л.Түдэв гуайн “Хорвоотой танилцсан түүх”-ийг сэтгэлээрээ хүлээн авч уншиж байсан. Танилцсан түүх бүрийг нь одоо нэг бүрчлэн санадаг. “Намайг өмссөн цамц ч үгүй гар хоосон төрөхөд хорвоо яндашгүй баян байлаа” гэдэг шүү дээ. Одоо л чухал өгүүлбэр байж гэдгийг ойлгож байгаа боловч тухайн үед ухамсаргүйгээр хүлээн авч. Улмаар сониучирхах сэтгэлгээ бий болсон шиг.

Номон дотор бидний нүдэнд үзэгдэж буйгаас цаад, чинадын ертөнц бий. Тийм учир унших хэрээр сониуч болдог. Аливаад чин сэтгэлээсээ сониучирхах сэтгэлгээ нээгддэг шиг. Математикийг тоо үсэг холилдсон уйтгартай хичээл байсан юм шиг ярьцгаах нь бий. Гэвч үүний цаана яг юу байгааг сониучирхаж асуусан хүүхэд хэр олон байсныг бодоод үзвэл. Чин сэтгэлээсээ сониурхсан, асуусан удаа бий бил үү.

Ном надад сониуч занг нээж өгсөн. Энэ нь математикийг ч чин сэтгэлээсээ хүлээн авахын үүтгэл болсон. Ерөөс шнжлэх ухаан, урлаг хоёр яг ижилхэн зүйл шиг санагддаг.

Уран зохиол, урлагт харь гарагийн амьтдын дүрслэл их. Гэхдээ яаж ч задгай сэтгэсэн бай тэр амьтад бүгд тэгш хэмтэй дүрслэгддэг. Энэ шинжлэх ухаантай эргээд холбогддог. Хүндийн хүч биеийн төв рүү үйлчилдэг тул тэгш хэмтэй ургах нь хууль юм. Бүх амьтан урагш чиглэж хөдөлдөг тул гадаад эрхтнүүд урагшаа хөгждөг байх жишээтэй. Шинжлэх ухааны тэгш хэм гэдэг ойлголтод урлагийн уран зөгнөлт сэтгэлгээ ч багтаж байна шүү дээ. Хөгжим математиктай маш адилхан. Анхны тоонууд хөгжмийн үндсэн нотуудтай ижил. Зохиомол тоонууд өөр сонсогдох жишээтэй. Математикийг ер сонсож болох мэт санагддаг.

Эдгээрийг олж харна гэдэг нь гоц гойд хэрэг биш, зүгээр л чин сэтгэлийн сониуч зан мэт санагддаг даа.