Д.Анхбаяр: “Монголын эзэнт гүрний түүх” хэвлэгдэн гарсны дараа зохиогчдын багийнхныг ална гэж заналхийлсэн

МУИС-ийн Түүхийн тэнхимийн багш, түүхч, доктор Д.Анхбаяртай Монголын түүхийн шинжлэх ухааны өнөөгийн байдал, тулгамдаж буй асуудлын талаар онцлон ярилцлаа. Тэрбээр Перс, Араб, Түрэг хэлтэй бөгөөд Турк, Иран улсуудад түүхч мэргэжлээрээ суралцаж төгссөн билээ.

-ПЕРС, АРАБ, ХЯТАД, АРМЕН, ЛАТИН ЗЭРЭГ ЭХ СУРВАЛЖИЙН ХЭЛЭЭС МОНГОЛЫН ЭЗЭНТ ГҮРНИЙ ТҮҮХИЙГ БИЧСЭН АНХНЫ ЦОГЦ БҮТЭЭЛ-

-Монголын эзэнт гүрний түүх таван боть ном нээлтээ хийгээд удаагүй байна. Өмнө нь хэвлэгдсэн түүхийн бүтээлүүдээсээ юугаараа онцлогтой вэ гэдгийг тодотгооч?

-Монгол Улсын их сургуулийн Түүхийн тэнхим, МУИС-ийн Монгол судлалын хүрээлэн, “Степпе паблишинг” хамтран Монголын эзэнт гүрний түүх төслийг хэрэгжүүллээ. МУИС-ийн түүхийн тэнхим, МУИС-ийн Монгол судлалын хүрээлэн хамтран өмнө нь Хүннүгээс 12-р зууны үеийн Монгол аймгуудын түүхээр бүтээл гаргасан байдаг. Үүний үргэлжлэл бол эл таван боть ном юм. Монголын эзэнт гүрний түүхээр мэргэшсэн перс, араб, хятад, армен, латин зэрэг сурвалжийн хэлтэй түүхч судлаачид энэ төслийн багт ажилласан гэдгээрээ онцлогтой. Их Монгол Улсын түүх болон бүрэлдэхүүн дөрвөн улс болох Их Юан хэмээгдэх Их Монгол улс, Зүчийн Улс, Цагадайн Улс, Ил хаант улсуудын түүхээс эл боть номууд бүтсэн. Үзэл баримтлалын хувьд нүүдэлчдийн нийгмийг үзэх өрнө дорнын судлаачдын онолыг харгалзуулан үзсэн шинэ санаа дүгнэлт юм. Тухайлбал, хөрш зэргэлдээ томоохон гүрнүүдээс нийгмийн байгуулалт зэрэг бүх зүйлээ хуулбарладаг байсан гэсэн санал, тайлбарыг өрнийн судлаачид хийж ирсэн байдаг. Энэ удаад бид нүүдэлчдийн нийгмийн дотоод зүй тогтол, хөгжлийн явцад өөрсдийн гэсэн төр нийгмийн байгуулал соёл, эдийн засгийн тогтолцоотой болсон гэдгийг баримтаар нотлон харуулсан.  

-Боть бүр нь Монголчуудын хувьд ч, дэлхийн түүх судлалын хувьд ч чухал үүрэгтэй, далайцтай бүтээл болсон гэж үнэлэгдэж байгаа нь анзаарагдсан шүү?

-Тийм ээ. Энэхүү төслийн тэргүүн боть “Их Монгол Улс”, дэд боть “Юань гүрэн”, гутгаар боть “Зүчийн улс”, дөтгөөр боть “Цагадайн улс”, тавдугаар боть “Ил хаант улс” гэсэн таван цуврал юм. Их Монгол Улсын түүх гэгдэх тэргүүн ботид Их Монгол Улсын түүхэнд холбогдох маш олон он цаг, түүхэн газар орныг дахин нарийвчлан авч үзэж тайлбарласан. Мөн Чингис хааны дараах Өгөдэй хаан, Гүюг, Мөнх хааны үеийг тусгайлан судалж нэгтгэн дүгнэснээрээ онцлогтой. “Их Юань улс хэмээгдэх Их Монгол улс” хоёрдугаар ботид Юань Улс өөрсдийгөө Их монгол улс гэж үзэж байсныг хөшөө чулууны бичээс, тухайн үеийн албан бичиг баримтуудаар нотлон харуулсан. Маш олон Хятад сурвалжууд дахь мэдээг харьцуулан шинжлэн судалсан. Гэтэл орчин үед Хубилай хааны үеэс Юань гэдэг улс байгуулагдаж, Их Монгол Улс гэнэт байхгүй болчихсон юм шиг өрөөсгөл үзлийг, түүхчид тайлбарлаж ирсэн байдаг юм. “Зүчийн улс” буюу гуравдугаар ботид латин, перс, араб, орос хэл гэх мэт олон хэлт эх сурвалжийг өргөнөөр ашигласан. Зүчийн улс нь Оросын болон бүс нутгийн түүхэнд ямар үүрэг гүйцэтгэснийг баримтаар нотлон харуулсан байгаа. Цагадайн улс, Ил хаант улс хэмээх хоёр ботиудад анхдагч сурвалжийн мэдээг өргөнөөр ашигласнаараа онцлогтой. Их монгол улсын төр нийгмийн бүтэц, зохион байгуулалт, хууль зүйн тогтолцоо, соёл зэрэг бүх зүйлийг дундад Ази, Ойрхи дорнодод хадгалан үлдээсэн, Монгол төрийн уламжлалыг үлдээж чадсан гэдгээрээ онцлогтой юм. Энэ таван боть нь Монголын эзэнт гүрний түүхэнд холбогдох Араб, перс, латин, орос, түрэг зэрэг хэл дээр сурвалжууд болон бусад өрнө дорнын хэл дээрх судалгаа шинжилгээний зохиолуудыг нэгтгэн дүгнэж, нэгэн сэдэвт бүтээлийн хэмжээнд Монголын эзэнт гүрний түүхийг бичсэн анхны цогц бүтээл гэж хэлж болно.

-МОНГОЛЫН ТҮҮХИЙГ БИЧСЭНИЙХ НЬ ТӨЛӨӨ ДЖУВЕЙНИЙД ӨЛЗИЙТ ХААН МУЖ БҮРЭЭСЭЭ ХОЁР ТОСГОН ӨГСӨН БАЙДАГ-

-Олон хэл дээрх сурвалж бичиг ашигласан энэ бүтээлд дурдагдсан шинэ содон баримт, эх сурвалжаас дурдаж манай уншигчдад сонирхуулахгүй юу?

-Монголын ард түмэн Монголын нууц товчоог бүгд мэднэ. Үүнээс гадна Монгол хэл дээр орчуулагдсан Рашид Аддины “Судрын чуулган”-ыг шинжлэх ухааны нэрт зүтгэлтэн н.Сүрэнхорлоо гуай 2002 онд Орос хэлнээс орчуулсан байдаг. Мөн нэрт орчуулагч Го.Аким гуай “Шастирын чуулган”-ыг Англи хэлнээс орчуулсан. Тэдгээрээс Монгол хаадын явуулж байсан бодлого, өдөр тутмын амьдрал ахуйтай холбогдолтой маш олон мэдээ баримтыг уншигчид шууд олж үзэх боломжтой. Мөн Джувейний “Ертөнцийг байлдан дагуулагчийн түүх” гэдэг зохиол мөн 2006 онд орчуулагдсан байдаг. Цаашид түүх судлалыг хөгжүүлэхэд энэ мэт чухал сурвалжуудыг ашиглах нь хамгийн чухал. Монголын эзэнт гүрний түүхэнд холбогдох энэ олон хэл дээрх сурвалжуудыг цаашид үндэсний томоохон хөрөнгө оруулагчид, төр засаг нь анхаарах зайлшгүй хэрэгцээ байгаа юм. Сая дурдсан сурвалжуудыг зөвхөн монгол хэлтэй хүмүүс л олж үзэх боломжтой. Цаана нь өчнөөн олон түүхийн сурвалж олон хэл дээр бий. Тэдгээрийг олж үзэхийн тулд олон хэл сурна гэдэг мэдээж хэцүү зүйл.

-Та өмнө нь Монголын түүхтэй холбогдолтой Перс хэл дээрх эх сурвалж маш олон бий гэж ярьж байсан билээ. Энэ тухай жаахан тодруулж ярихгүй юу?  

-Монголын эзэнт гүрний түүхийн үед соёлын нэг чухал бодлого явагдаж байсан. Тодруулбал, шашин, соёл, шинжлэх ухааныг дэмжих бодлого Монгол хаадын ивээл дор явагдаж байсан түүхтэй юм билээ л дээ. Эдгээрээс шинжлэх ухааныг илүү дэмжигч нь Ил хаант улс юм. Ил хаант улсыг 1256 онд  байгуулагдаж, 1335 онд мөхсөн гэж үздэг. Тус улс байгуулагдсан цагаасаа Монголын эзэнт гүрний түүхийг бичиж үлдээх оролдлогыг төрийн бодлогоо болгон хэрэгжүүлсэн байдаг. Энэ ажлын хүрээнд хийгдсэн гол ажлуудын нэг бол Джувейний “Ертөнцийг байлдан дагуулагчийн түүх” бичигдсэн явдал юм. Джувейни бол Ираны сэхээтэн гэр бүлээс гаралтай түүхч юм. Энэ хүн Гүюг хааны сүүл үеэс Мөнх хааны үед Монголын төрд алба хааж байсан төрийн түшмэл хүн. Дараа нь Ил хаант улс байгуулагдахад Багдадын захирагчаар ажилласан. Монголын түүхийг бичиж үлдээхэд тухайн үеийн Монгол язгууртнууд онцгой дэмжлэг олгосон. Үүний үндсэн дээр “Ертөнцийг байлдан дагуулагчийн түүх” гэх маш том түүхийн бүтээл төрсөн. Эл бүтээл нь Монголын эзэнт гүрний түүхийн үндсэн сурвалжуудын нэгт зүй ёсоор ордог. Мөн нэг томоохон сурвалж нь Рашид Аддины “Судрын чуулган” зохиол юм. Үүнийг Газаан хааны үед бичиж эхлээд Өлзийт хааны үед дуусгасан байдаг. Эл зохиолыг буюу Монголын түүхийг бичиж дуусгасных нь төлөө Өлзийт хаан муж бүрээсээ хоёр тосгон өгсөн. Мөн 20 түмэн динараар шагнаж байжээ. Монголын түүх төдийгүй дэлхийн түүхийг бичих гэсэн анхны оролдлого энэ болж байсан гэж үздэг. Үүний үндсэн дээр өнөөдөр бид Монголын эзэнт гүрний түүхийг судлах хоёр том сурвалжтай болсон байна. Хэрэв энэ хоёр бүтээл бичигдээгүй байсан бол өнөөдөр Монголын эзэнт гүрний түүхийг ийм өндөр хэмжээнд бичиж чадах байсан уу гэдэг нь эргэлзээтэй.

-Таны хувьд Ил хаант улс, Цагадайн улс гэсэн хоёр ботийг бичсэн. Нэлээдгүй их цаг хугацаа, хөдөлмөр орсон гэж бодож байна. Судалгаа шинжилгээний ажилдаа нийт хичнээн жилийг зарцуулав?

-Аливаа судалгаа хийхэд тодорхой хэмжээний цаг хугацаа, хөдөлмөр шаарддаг. Миний тухайд энэ ажлыг 2004 оноос эхэлсэн гэж үзэж болно. 2004 онд түүхч мэргэжил эзэмшиж, түүхийн хүрээлэнд ажиллаж эхэлсэн. Тухайн үед Түүхийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Ч.Дашдаваа гуай надад “Ил хаант улсыг судлах хэрэгтэй” гэж хэлж, энэ чиглэлд намайг хөтөлсөн байдаг юм. Ингэхдээ эрдэм шинжилгээний ажилтан н.Ганбат бид хоёрыг дэмжиж Турк улс руу сургуульд явуулсан л даа. Ингээд 2006-2016 оны хооронд докторын ажлаа бичиж хамгаалж байлаа. Перс, Араб, Цагадай гэсэн гурван сурвалжийн хэлийг үзэж 2016 онд “Ил хаант улсын Везирийн тогтолцоо” гэдэг сэдвээр докторын зэрэг хамгаалсан. Ирээд МУИС-ын түүхийн тэнхимд багшаар ажиллаж байгаад энэ хоёр ботийг бичлээ. Ганц хоёрхон жилийн дотор бичээгүй, бүтэн арав гаруй жилийн хөдөлмөр, цаг хугацааны үр дүнд бичигдсэн гэж хэлж болно.

-ТҮҮХИЙН САЛБАР МАШ ИХ БОХИР МЭДЭЭЛЭЛТЭЙ БОЛЧИХЛОО-

-Өнөөдөр даяаршсан нийгэм гэдэг утгаараа ялангуяа залуус эх түүхээсээ холдож, мартаад байх шиг. Түүхээ сонирхож уншихгүй байх шиг санагддаг. Энэ тал дээр түүхч, багш хүний хувьд ямар үзэл бодол, ямархан эмзэглэлтэй явдаг вэ?

-Энэ бол зөвхөн манайд тулгараад байгаа асуудал биш. 21-р зууны технологи өндөр хөгжсөн нийгэмд дэлхий нийтэд тулгараад байгаа зүйл юм. Өнөөдөр мэдээлэл хэтэрхий их болчихсон байна. Энэ нь хүнийг хэтэрхий хөнгөн зүйл рүү татаж, улмаар олон хүн хуваалцсан /шэйрлэсэн/ зүйл л үнэн юм шиг харагддаг, ойлгодог болчихлоо. Ялангуяа түүх маш бохир мэдээлэлтэй болчихлоо. Судлаачид бидний мэдэхгүй, хэн хаанаас гаргаж ирсэн нь үл мэдэгдэх баримтууд хүртэл гараад ирдэг болж. /инээв.сурв/ Үүний эсрэг тэмцэх боломжгүй. Харин шинжлэх ухаан, түүхийн мэдлэгийг цахим хэлбэрээр олон нийтэд хүргэх шаардлага тулгараад байгаа юм. Интернет буюу технологийг давуу тал болгон ашиглах хэрэгтэй байна. Номын санд сууж ном, зохиол уншдаг хүмүүсийн тоо эрс цөөрсөн. Сууж ном унших нь битгий хэл хичээлтэйгээ холбоотой материал уншдаг оюутан цөөрчихлөө. Даалгавраа ном уншиж хийх биш, гүүглэ хайлтаас хайгаад бичээд ирдэг болж. Багш бидний хувьд энэ бол тулгамдсан асуудал юм.

-Цаг үеэ дагаад багш нарын хичээл заах сургалтын арга барил ч өөрчлөгдсөн. Ямар ахиц дэвшил гарч байна вэ?

-Бидний үед багш орж ирж лекц уншихад оюутнууд бичиж тэмдэглэж аваад холбогдох ном зохиолоо номын сангаас хайж олдог байлаа. Одоо бол багш нар хичээлээ проектороор хэрхэн сонирхолтой үзүүлэх вэ гэдэгт анхаардаг болж. Үүний үр дүнд багш оюутныг залж чиглүүлэх мэдээлэл биш, оюутан багшаас сонирхолтой мэдээлэл хүлээдэг болчхож. Мөн лекцээ бичиж авахын оронд утсаараа зургийг нь авчихдаг. Уг нь хэр их хөдөлмөр зарна, төдий чинээ тархинд үлддэг. Гэтэл өнөөдрийн хүүхдүүдийн сурах арга барил өөрчлөгдөөд байна. Арван жилийн сургууль болоод оюутан ангийн багш нар маань надад “мэдлэг заах нь чухал биш, мэдлэгт дуртай болгох нь чухал” гэдгийг л ойлгуулсан. Тэрнээс биш арван багшаар хичээл заалгах ёстой байсан ч, би хорин багшаас хичээл сонсоод давуу мэдлэгтэй болчихсон юм биш л дээ. Надад хичээл заасан багш нарын арга барил нь намайг номын сан, мэдлэг рүү түлхсэн.

-ГАНЦХАН НОМТОЙ ХҮН “АКАДЕМИЧ” ЦОЛ ХЭРГЭМИЙГ ЕРӨНХИЙЛӨГЧӨӨС ХҮРТСЭН-

-Монголын түүхийн шинжлэх ухааны өнөөгийн байдал ямар түвшинд байна вэ?

-Монголын түүхийн судалгааг 1990 онтой харьцуулбал өнөөдөр асар өндөр түвшинд хүрсэн. Ялангуяа археологичдыг онцолмоор байна. 1990 онд нийгэм нээлттэй болсноор гадаадын тэргүүлэх судалгааны байгууллагуудтай хамтарч ажиллах боломж археологичдод нээгдсэн. Хамтарсан судалгааны үр дүнд манай археологичид дэлхийд үнэлэгдэх хэмжээний арга зүйтэй болсон байна. Хэл устай ч болсон. Өнөөдөр монгол археологчдийн бүтээл дэлхийн нэр хүндтэй сэтгүүлүүдэд хэвлэгдэн гарч байна. Харин түүхийн шинжлэх ухаанд 2000-аад оноос хойш шинэ залуу үе гарч ирлээ. 1990 оноос өмнө түүх бичлэгийг төрийн бодлогоор маш сайн хөгжүүлсэн. Ш.Нацагдорж, Х.Пэрлээ, Н.Сэр-Оджав зэрэг хүмүүс Монголын түүхийн гол тулгуурыг тавьсан. Тэдний дэг сургуулиар 1990 он хүртэл замнасан. 1990 он гараад төрийн бодлого, дэмжлэг зогссоноор түүх бичлэг тасалдаж зогсонги байдалд орсон. Гэхдээ олон ургалч үзэлт залуу үеийнхэн гарч ирэх, гадаад дотоодоор явж хэл сурах боломж гарсан. Үүний үр дүнд 2000-аад онд түүх бичлэг шинэ шатанд гарч ирсэн. Сурвалжийн хэлтэй түүхчид бэлтгэгдэн гарч эхэлсэн явдал юм. Түүх гэхээр зөвхөн гадаадынхны бичсэнийг эшэлж авдаг байсан бол, гадаад хэл дээрх сурвалж бичиг ашиглан өөрсдөө бичдэг, өөрсдийнхөө үзэл хандлага, байр сууринаас түүхийг тайлбарладаг болсон.

-Тулгамдаж буй асуудал мэдээж байгаа байлгүй?

-Ам нээвэл уушги нээ гэгчээр залуу судлаачийн хувьд санаа зовниж, шаналж явдаг нэг асуудал бий. 1990 оноос хойш улс төр, бизнесийн салбарт тохиолддог үзэгдэл шинжлэх ухаанд ороод ирчихлээ. Өөрөөр хэлбэл, дарга нарыг зусардаж гүйх, бусдын бүтээлийг ашиглаж өөрийн мэтээр тайлбарлах бохир арга ч гарах болсон. Шинжлэх ухааны академийн түүхийн хүрээлэнгийн удирдлага болон Олон улсын Монгол судлалын холбооны удирдлага үүний тод жишээ болж байна. Улс төрийн нам, бизнесийн компани шиг асуудалд ханддаг болчихсон нь харамсалтай. Нэгэнт ярьсных Шинжлэх ухааны академийн түүхийн хүрээлэнгийн дарга С.Чулуун 2012 оноос хойш түүхийн хүрээлэнгээс эрхлэн гаргасан ихэнх бүтээл дээр захирлын хувиар өөрийнхөө нэрийг тавьж, өөрийн туурвисан бүтээл мэтээр дарга сайд нарт ойлгуулах явдал нь гаарсан. Улмаар хуурамч жагсаалт үйлдэн “академич” гэх цол хэргэм хүртэж, өнөөдөр Ерөнхийлөгчийн орон тооны бус түүхийн зөвлөх, Олон улсын Монгол судлалын холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга зэрэг цол гуншингийн эзэн гэгдээд явж байна. Бүх зохиол бүтээл дээр миний нэр байх ёстой, миний зөвшөөрлөөр хэвлэгдэх ёстой гэдэг байдлаар хандаж байна. Академик эрх чөлөөг хааж боогдуулдаг болж. Хамгийн гэгээлэг салбарыг хамгийн муухайгаар харагдуулж байгаад харамсаж байна. Тэр байтугай хувь судлаачийг заналхийлсэн асуудал удаа дараа гаргасан. Ихэнх түүхчид ёс зүйгүй үйлдлийг нь мэддэг мөртлөө төвөгшөөж дуугүй явсаар ирлээ. Шинжлэх ухааны ертөнцийг төдийгүй ерөнхийлөгчийг муухай харагдуулж байгаа. Тиймээс залуу эрдэмтэд судлаачид салбараа цэвэрлэх ёстой гэж бодож явдаг юм.

-“МОНГОЛЫН ЭЗЭНТ ГҮРНИЙ ТҮҮХ ТАВАН БОТЬ НОМ” ХЭВЛЭГДЭН ГАРСНЫ ДАРАА ЗОХИОГЧДЫН БАГИЙНХНИЙГ “АЛНА” ХЭМЭЭН ЗАНАЛХИЙЛСЭН-

-Залуу эрдэмтэд, түүхч, судлаачид академич С.Чулууны ёс зүйгүй үйлдлийн талаар цахим орчинд үзэл бодлоо илэрхийлж, эсэргүүцлийн давлагаа үүсгэсээр байгаа нь анзаарагдлаа. Цаашид хэрхэн тэмцэхээр төлөвлөж байгаа вэ?

-Шинжлэх ухааны академийн түүхийн хүрээлэнгийн дарга С.Чулуун 2018 онд “академич” цол хэргэмийг Монгол Улсын ерөнхийлөгчөөс гардаж авсан байдаг. Академич хэргэм хүртэхдээ бүрдүүлж өгсөн материал болох нэгэн сэдэвт зохиол, хамтын бүтээлийн жагсаалтаас харахад оюуны хулгай хийсэн нь нотлогддог. Өөрөөр хэлбэл, албан тушаалаараа далайлгаж бусдын бичсэн номд “эрхэлсэн, хянан нягталсан” гэдэг нэрийн дор нэрээ хавчуулах байдлаар өөрийн бүтээл мэтээр бүрдүүлж өгсөн байдаг юм. Мань хүн угтаа бол өөрөө бичсэн ганцхан номтой. Ганцхан номтой хүн академич гэх хэргэмийг үнэгүйдүүлж байна. Өмнө энэ эрхэм хүндтэй энэхүү цол хэргэмийг Х.Пэрлээ, Ш.Нацагдорж, Ж.Болдбаатар зэрэг цөөхөн хүмүүс олонд үнэлэгдэх ном бүтээлүүдээрээ хүртэж байсан. Тухайлбал, Ш.Нацагдоржийн “Монголын феодализмын үнэт замнал” гэх ном онолын хувьд хуучин формацийн онолын дагуу бичсэн хэдий ч олон сурвалжийг ашиглаж, нүүдлийн нийгмийн дотоод мөн чанар зүй тогтлыг гаргаж ирснээрээ үнэтэй. Монголчуудын нийгмийн байгууллын тухай бүтээл бичихэд Ш.Нацагдорж гуайн энэ бүтээлийг дурдахаас өөр аргагүй. Гэтэл докторын ажлын ганцхан бүтээлтэй хүн бусдын бүтээлд албан тушаалаараа далайлган өөрийнхөө нэрийг багтааж хорь гучин ном бичсэн юм шиг аашилж байгааг эргэж харах хэрэгтэй болж. Эрүүл тогтолцоотой улс оронд байж болшгүй зүйл. 2016 онд Тайваны үндэсний их сургуулийн захирал нь бусдын өгүүлэлд “хамтарч бичсэн” гээд нэрээ тавьсан ч тухайн өгүүлэлд хувь нэмрээ оруулаагүй гэдэг шалтгаанаар захирлын суудлаасаа сайн дураараа огцорч байсан тохиолдол бий. Иймд залуу судлаач, эрдэмтдийн төлөөлөл нэгдэж мэргэжлийн байгууллагуудад хандан С.Чулуун гуайн цол хэргэмийг хүчингүй болгоход анхаарахыг хүсэж байгаа. Цахим орчинд энэ эсэргүүцлийн давлагаа хүчтэй өрнөж байна.

-Монголын эзэнт гүрний түүх таван боть ном нээлтээ хийгээд удаагүй байхад номын зохиолчдын заримыг заналхийлсэн тухай мэдээлэл сонсогдсон. Мөн өнгөрөгч онд та ч бас ном хэвлүүлэн гаргасныхаа төлөө заналхийлэлд өртсөн гэсэн байх аа? 

-2018 онд Перс хэлнээс “Монголчуудын элдэв сонин” гэх сурвалжийг орчуулан хэвлүүлэх үед “Миний зөвшөөрөлгүй ном гаргалаа” хэмээн олны өмнө ална хэмээн заналхийлж над руу дайрч байсан удаатай. Үүнийг гэрчлэх хүмүүс олон бий. Мөн сая “Монголын эзэнт гүрний түүх таван боть ном” хэвлэгдэн гарсны дараа зохиогчдын багийнхныг мөн л ална хэмээн амь насанд нь заналхийлсэн үйл явдал гаргалаа. Мессеж бичиж, утсаар ярих, хүнээр дамжуулж үг дайлгах зэргээр дарамталсан. Шинжлэх ухааны ертөнц гэдэг ариун цагаан, цэвэр өрсөлдөөний талбар байх ёстой. Харин С.Чулуун эл таван ботийг шинжлэх ухаанчаар шүүмжилсэн бол бид баярлан хүлээн авч, дараа дараагийн судалгааны ажилдаа засч залруулах замаар тусгах байсан.

-ИРАН УЛС РУУ ЯВАХ ГЭЖ БАЙГАА БОЛ ӨМНӨХ ТӨСӨӨЛЛӨӨ ОР ТАС МАРТ-

-Иранд суралцаж байсан түүх тань их сонирхолтой юм билээ. Одоо Иранд суралцах гэж байгаа хүмүүст юуг зөвлөх вэ?

-2010-2012 онд Тегераны их сургуульд Перс хэл судлалын төвд суралцаж төгссөн. Иран нь Ил хаант улсын гол төв, бүс нутаг юм. Монголын түүхтэй холбоотой Перс сурвалжийн ихэнх нь Иранд байдаг. Судлаачдын хувьд үүц гэж хэлж болохуйц газар. Хэрэв Иран руу явах гэж байгаа бол өмнөх төсөөллөө ор тас март. Иран гэхээр нь аюултай, чанга хатуу, харгис догшин газар нутаг юм шигээр төсөөлөгддөг байх. Исламын бүгд найрамдах улс гэдэг утгаараа чанга хатуу хууль журам үйлчилдэг. Гэхдээ Монгол хүн очиж аялахад эрсдэлгүй. Ираны ард түмэн манай 80, 90-ээд оны үеийн ард түмэн шиг цайлган цагаан сэтгэлтэй. Аюулгүй байдал дээд зэргээр хангагдсан нийгэмтэй. Хориг арга хэмжээнээс үүдэж үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлчихсэн. Тиймээс хуучин Иран орны тухай төсөөллөө ор тас мартах хэрэгтэй. /инээв.сурв/ Бидний боддог шиг аюултай ертөнц огт биш.

-Манайд Перс, Араб, Түрэг хэлтэй судлаачид хэр олон байдаг вэ. Таны хувьд ийм олон хэлийг хэдий хугацаанд сурч амжив аа?

-Аливаа зүйлийг сонирхож байгаа тохиолдолдолд л сурна. Би өөрөө хүсэж, сонирхсон учраас сурсан. Англи хэлийг бүх нийтээр сурахыг шаардаад арван жил өнгөрсөн ч бүгд ярихгүй л байгаа шүү дээ. Би 2016 онд Анкарагийн их сургуульд докторын зэрэг хамгаалсан. Тэнд Түрэг хэл сурсан. Иранд сурч байхдаа Перс хэл сурсан. 2012-2013 онд Кувейтийн их сургуульд сурч байхдаа Араб хэл сурсан даа. Одоо Араб хэлний мэдлэгээ гүнзгийрүүлэх гээд л үзэж байна. Энэ чиглэлээр МУИС-ийн түүхийн тэнхимийн Д.Баярсайхан багш бэлтгэгдсэн. Мөн Перс хэлний зохих мэдлэгтэй хүн. Надтай цуг Турк улсад суралцсан Ганбат Араб сурвалжуудаар мэргэшсэн. Бид хэдээр судалгааг төсөөлөх боломжгүй, асар том талбар юм. Цаашид улам олуулаа болох хэрэгтэй байна.  

-Та төрж өссөн нутаг бага насныхаа тухай товчхон яриа дэлгэхгүй юу. Ингэхэд түүхийн мэргэжилтэй хэзээнээс хэрхэн холбогдож байв?

-Би Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул суманд төрж өссөн Дархад хүн. Түүхч мэргэжлийг сонгоход ЕБС-ийн багш нар маань хамгийн их нөлөөлсөн. Д.Сэсээр, Ч.Баатар багш нар миний сонирхлыг өдөөж өгсөн дөө. Мөн өвөөгөөсөө хуучин цагийн түүх намтарыг шимтэн сонсож өссөн маань энэ замнал рүү намайг хөтөлсөн гэж болно. Тиймээс аль долдугаар ангид байхаасаа л түүхч болно гээд мэргэжлээ сонгочихсон шүү. Их сургуулийн түүхийн ангид элсэн орж суралцсан. Тэнхимийн бүх багш нараа энд дурдвал цаг нар хүрэлцэхгүй нь. /инээв.сурв/ Судлаач болох замд хөтөлсөн хүн бол нэрт түүхч, профессор О.Пүрэв багш маань юм. Нэгдүгээр курсийн оюутан байхдаа амралтын өдөр гэрт нь очоод суучихдаг байсан. Тэр үед намайг нэгдүгээр курсын жаахан хүүхэд гэж гололгүй, хамаг ажлаа алдаж надтай хөөрөлддөг байсан.

П.УРНАА

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: С.БОРГИЛ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй