Сурвалжилга: Уулын оройд, дан гэрт амьдардаг 87 настай З.Чулуун цахилгаан халаагуураар өвлийг давна

Баянгол дүүрэг, гэр хорооллын нэгэн гудамжаар өгслөө. Замд таван литрийн усны сав хоёр гартаа барьсан жаахан бор хүү зөрж, дэргэдүүр өнгөрөв. Энэ хэцүү замаар хаа хүрэх гэж явааг нь сонирхож, хорооны ажилтнаас асуувал,

"Эмээтэйгээ амьдардаг хүү усандаа явж байгаа юм аа. Ээж нь дүүг нь айлд өргүүлээд, өөрөө хүнтэй суучихсан" гэв. Тэрхэн зуурт өнөөх хүү ч гүйгээд өнгөрлөө.

Ингэж алхсаар гудамжны дээд үзүүрт, уулын оройд ганцаараа амьдардаг 87 настай З.Чулуун гуайн гадаа очлоо. Хотын дээгүүр нимгэн утаа тогтжээ. Цаг агаар сэрүүсэж, галлагааны улирал эхэлсэн нь илт. Дотогш орвол өрхөө битүүлсэн, гадаахаас ч сэрүүн, харанхуй орчин угтав. Гэрийн эзэн дээшээ суухыг хүсэж, хоймор өөд заах ч хүн багтаж суух зай бараг л үгүй. Тэр харин энэ байдалдаа дасжээ. Ганцаараа хүн гэдэг хоосон орон зайгаа амьгүйд хүртэл тавьж өгдөг шиг санагдав.

З.Чулуун гуай энэ хашаанд 20 гаруй жил ганцаараа амьдарч байгаа. Өвлийн цагт шахмал түлш түлдэггүй, хаа нэг түлээ түлдэг. Ихэнх өдрийг жижиг цахилгаан халаагуураар л давдаг хэмээн ярьж байна.

-Дааруулахгүй өвөл гэж юу байх вэ-

-Та унаган Улаанбаатарын хүн үү?

-Би 1973 оноос 1996 он хүртэл 23 жил Дорнод аймгийн Халхголын сангийн аж ахуйд ажилласан. Тухайн үед дарга нарын тэргийг барьдаг жолооч байлаа. Сангийн аж ахуй шинээр байгуулагдаж байсан учир хоёр нарны хооронд, чөлөө завгүй л давхидаг байж. Ингэж олон жил идэвх, зүтгэлтэй ажилласныхаа хүчинд л одоо тэтгэвэр авч байна.

-Одоо хотод ганцаараа амьдарч байна, залуудаа гэр бүл зохиосон уу?

-Гэр бүл зохиож, тогтож амьдарч чадаагүй ээ. Хоёр хүүтэй. Хадмууд л өсгөсөн дөө. Эхнэр маань хүн бүл муутай айлын хүүхэд учир аав ээждээ хань бараа болохоос аргагүй. Би гэж шөнийн бор хоногтой очно. Гэхдээ очиж чадахгүй нь олон. Ажилтай давхиж л явдаг тийм хүн байсан. Ингэсээр байгаад гэр бүл тогтвортой болоогүй, хань маань аль дээр өөд болсон л доо.

-Хот руу хамтдаа ирж болоогүй юм уу?

-Нутагтаа үлдээхээс өөр аргагүй байсан юм аа. Хүү намайг дагаж ирнэ гээд. Би харин ээжийг нь бодоод хүүгээ орхиод л ирсэн дээ. Одоо тэндээ айл орон болцгоосон, дажгүй сайхан амьдарч байгаа гэнэ лээ. Нутгийн хүмүүс ирж, хааяа хэл ам авалцана аа.

-Танд хот руу ирэх чухал шалтгаан байв уу?

-Нийгэм солигдож ажилгүй болоод л наашаа зүтгэсэн дээ. Цахилгаан станц ажилгүй болсон. Адуун чулууны нүүрсний уурхайгаас нүүрсээ татаж чадахгүй болсон гээд бүх юм зогсож, малгүй хүн амьдрахад хэцүү болсон. Тэгээд хот оръё гэж шийдээд, ирж байлаа. Эхний 2, 3 жил нутгаа хачин их санасан шүү, шөнө хүртэл нойргүй. Тэр сайхан нутагтаа байгаад л баймаар. Одоо бас их бодогдох юм аа.

-Одоо өдөр хоног хэрхэн өнгөрч байна?

-Одоо гандангийн тэнд мэргэ хийдэг. Надад ирж үзүүлж, харуулдаг хүн олон бий. Баярлалаа гээд хүрээд ирдэг, өөрийнхөөс илүү санагдах залуучууд надад байгаа. Үеийн хөгшчүүл ч байдаг. Гандан руу очихоор өдөр хурдан өнгөрнө.

-Хол санагдаж байна?

-Зүгээр ээ, одоо дасчихсан. Өглөө ийшээ уруудаад мянгын унаанд сууж, хороолол орно. Хорооллоосоо дамжиж автобусанд суугаад, гандан дээр бууна. Орой мөн адил. Замаараа сүү, боов ч юм уу аваад гэртээ 19 цагийн үед ирдэг дээ.

-Өвлийн цагт хэцүү юм биш үү?

-Махан хоол бараг иддэггүй орой ирээд хийх юм байхгүй. Өвлийн цагт л хааяа нэг махан хоол хийж иддэг. Бусад үед цагаан идээхнээр болоод байдаг.

-Түлээ, нүүрсээ яаж болгож байна?

-Гэр маань давхаргагүй. Тэр шахмал түлш гэдэг эдийг би түлдэггүй юм. Угаартчихвал гэж бодоод байдаг, би чадахгүй байх. Хааяа нэг түлээ түлнэ. Ихэнхдээ энэ муу жижиг цахилгаан халаагуураараа л болгодог доо.

-Өвлийн хүйтэнд халах уу, энэ жижиг халаагуураар?

-Болоод л байдаг. Даарахгүй өвөл гэж юу байх вэ.

-Ганцаараа амьдраад дасчихсан гэлээ ч танд ганцаардах үе мэдээж гарч л байгаа байх. Ихэвчлэн ямар үеүдэд мэдэрч байна ?

-Өө, ядрахаараа л мэдэрнэ. Сайхан цай уугаад, идэх юм байсан ч энийгээ хуваагаад идэх юм сан. Тэр минь ирээсэй, энэ минь ирээсэй гэдэг хүний мөрөөсөл бий шүү дээ.

Цаг агаар хүйтэрч, дөрвөн улирлын хамгийн зутруу үе хаяанд ирж буй тул гэр хорооллын айлуудын нөхцөл байдал, ахуй амьдрал ямар байгааг сурвалжилгадаа бодитоор тусгахыг зорилоо. Бидний очсон дараагийн айл бол П.Цогзолмаа гуайнх. Тэр 69 настай. Ганц хүү нь одоогоос 11 жилийн өмнө хүнд өвчнөөр нас баржээ. Түүний хүү хот орж амьдаръя гэсэн учраас 2001 онд хотод ирж, 24 дэх жилдээ амьдарч байгаа нь энэ.

-Тэтгэврийн зээлтэй, ганцаараа амьдардаг болохоор ажил хийхээс өөр аргагүй-

Тэрбээр, "Би нутагтаа ахуй үйлчилгээний мастер хийдэг байлаа. Харин хотод ирээд оёдлын үйлдвэрт мастер хийсэн. Сүүлдээ нас жаахан яваад ирэхээр “Оргил” дэлгүүрт долоон жил ажилласан.

Тэтгэвэртээ суусан ч өвдөгний үе солиулах хагалгаанд орох зайлшгүй шаардлагатай болж, тэтгэврийн зээл 24 сараар авсан юм. Ганцаараа амьдарна, дээр нь зээлтэй учир ажил хийхээс өөр аргагүй болж, хуучин дэлгүүртээ ажиллаж байна. Нэмээд ойрын хугацаанд нөгөө хөлийнхөө өвдөгний үеийг мөн солиулах шаардлагатай гэсэн ч 14 сая төгрөг төлөх юм байна. Ингээд аргагүй байдалтайгаа нүүр тулж, доголоод ч хамаагүй ажилдаа явж л таарах юм. Хөдөлгөөн хоригдох хэцүү. Хүйтрэхээс өмнө гадаа хийх ажил өчнөөн ч санаанаас цаашгүй л сууна. Ажилдаа явахдаа ойрхон хүнд дайгдана. Орой таксинд суухаас өөр аргагүй, хөл сайн гишгэхгүй.

Орой ажлаа тарж ирээд галаа түлээд, хоолоо хийж идэж байтал унтах болно. Гэр хорооллынхны амьдрал хэцүү л байна. Одоогоор түлш нь тараагдаж эхлээгүй. Өмнө жилийнхээ үлдэгдлээр л болгож байгаа.

Төрсөн ганц хүүгээ алдахаас өмнө бүх зүйл болоод л байсан санагддаг. Харин сүүлийн 11 жил амьдрал ямар хатуу гэдгийг энэ мэтээр мэдэрч л байна. Үхмээр санагдах үе олон байдаг ч амь тусдаа болохоор яаж ч чаддаггүй юм билээ. Бас ач хүү минь байгаа болохоор амьдрах хүч минь болдог. Ач хүүдээ чадах бүхнээ хийж өгөхийг хүсдэг. Аавынхаа хүрээгүйд хүрээсэй гэж залбирдаг" гэв.

Сэтгүүлчийн тэмдэглэл: Саарал ордон дахь улс төрчдийн хэрүүл, талцал ойрын хэд хоног хэрээс хэтэрч байна. Нэг нь гүтгэсэн, нөгөө нь гүтгээгүй гэдэг. Асуудал ингэж даамжирснаараа тэдэнд улсын биш хувийн, намын эрх ашиг чухал байгааг илтгэж байна. Харин ордны гадна улсынхаа төв талбайд багш, эмч нар цалингаа нэмүүлэхийг шаардаж жагссан ч, үр дүнд хүрэлгүй олон хонож байгаа.

Нөгөө талаас манай улсын хамгийн хэцүү, арилдаггүй зовлон болох утааны улирал айсуй. Гадаа өглөө оройдоо хасах градус зааж, хүйтэрч эхэлсэн учир иргэд аль хэдий нь галлагаагаа эхэлжээ. Гэсэн ч шахмал түлшний хомсдол үүсэж, энэ жил шинээр хэрэглээнд нэвтрүүлж буй хагас кокс нүүрс заасан хугацаандаа түгээгдэж эхлээгүй байна. Иймд иргэд өмнө жилийн үлдэгдэл түлш болон, өөр түлж болох зүйлүүдээ түлэхээс өөр аргагүй байгаа гэдгээ учирлалаа.

Мөн гэр хороололд хүн бүрийн мэдэхгүй амьдралын хэцүү дүр зураг олон байна. Ялангуяа тэтгэвэр нь хүрэлцэхгүй, ажилгүйн улмаас амьдралын хүндэд дарагдсан ахмадууд их байгаа юм.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй