“Малыш” Б.Энхтүвшин: Ц.Элбэгдорж надтай уулзахаараа тэврэлдэх гээд, Э.Бат-Үүл холоос хараад зугтдаг

Ардчилсан нам хоёр хуваагдаж, нэг тал нь төв талбай дээр долоо дахь өдрөө өлсгөлөн зарлаад байна. Түүнчлэн Ерөнхийлөгчийн сонгууль дөхөж буй энэ үед “Малыш” нэрээр та бидний танил Б.Энхтүвшинтэй хэдэн хором ярилцлаа.

Тэрбээр МоАХ-ны үүсгэн байгуулагчдын нэг, Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл нартай мөр зэрэгцэн ардчилсан хувьсгалыг эхлүүлж байв. Процессыг санхүүжүүлсэн гэдгээ тэр ил хэлж ирсэн. Нагац өвөөг нь Ардын хувьсгалын партизан, нагац ах Б.Рагчааг нь НАХЯ-ны дээд сургуульд насаараа ажилласан нэгэн гэж хэвлэлүүд бичдэг. Өөрөөр хэлбэл түүнийг Ардчилсан хувьсгал өрнөх үед ЗХУ-аас явуулсан тагнуул гэж тайлбарлах хандлага байдаг.

Тэр Ардчилсан хувьсгал ялсны дараа Америкт очиж удаан хугацаанд амьдраад ирсэн байдаг. Ингээд хүүхдүүдэд англи хэл зааж, TOEFL, IELTS-ийн шалгалтад бэлтгэх болсон. Сурагчид нь үргэлж өндөр оноо авдаг. Харин Ардчилсан хувьсгалын тухай “Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл бүгд миний цэргүүд байсан”, “С.Зоригийн хэрэг илэрсний дараа би улс төрд орно. АН надад намаа аваад яваач гэж мөнгө амлаж байсан” зэргээр ярьдаг нэгэн.

-УРВАЧИХЛАА ГЭЖ С.ЗОРИГ БИД ХОЁР МЭДЭЭД ӨЛСГӨЛӨНД ОРООГҮЙ-

-Төв талбай дээр АН-ын гишүүд өлсгөлөн зарласаар л байна. Та үүнийг хэрхэн харж суугаа бол?

-Ардчилсан нам анх яг Монгол ардын намын бүтцээр, ЗХУ-ын нөлөөгөөр байгуулагдсан гэж би ярьдаг. Энэ өлсгөлөн бол хуурамч. Зүгээр л "эзэн” хаалтын ажиллагаагаа хийж байна. Анхны өлсгөлөн ч хуурамч байсан. Монголчууд бүгд Ардчилсан хувьсгал яллаа гэж хууртагдсан.

-Ардчилсан намыг тойроод өрнөж буй үйл явдлыг та “Урвагчдаар дүүрсэн түүх өлсгөлөнгөөр эхэлж, түүгээр төгсөж байна” гэж нэрийдсэн байх юм. Тэд яагаад урвагч юм, хэнд урвасан юм бэ?

-1990 онд ЗХУ хүчтэй хэвээр байсан. Тэр үед ардчилал байгуулагдана гэдэгт итгэнэ гэдэг бол том төөрөгдөл юм. Бидний хувьд ч үүнийг жагсаал цуглаанаар, нэг тийм энхийн байдлаар бүтчихнэ гэж ер төсөөлөөгүй. Эхний төсөөлөл бол зэвсэгт мөргөлдөөн болно, үүгээр амиа алдах нь тодорхой, Оросоос шууд баривчлах баг орж ирнэ гэдэг дээр байв. Буу барьж орж ирж Ж.Батмөнхөд тулгаад л, баригдаад л, буудалцаад л, тэгээд л дуусна гэсэн төсөөлөлтэй байсан. Сөргөлдөөнгүй Ардчилал хаана ч болдоггүй. Харин манайд хулганы хамраас ч цус гаргалгүй яаж ардчилал бий болчихов гэхээр урвалт. Энэ ажиллагааг хийсэн Зөвлөлтийн тагнуулын газар хүчтэй байлаа. Эндэх толгойлогч нь Ж.Бямбасүрэн байсан. Ингээд Э.Бат-Үүлийг Ардчилсан намын дарга болгосон. Ямар ч сонгууль болоогүй. Намын анхны хуралд ганцхан намайг битгий оруул гэж үүрэг өгсөн байсан. Үүдний жижүүр дээр ирээд асуусан, “Үүрэг өгсөн үү?” гэсэн, тийм. “Мөнгө өгсөн үү?”, өгсөн. Ингээд бод доо.

-Багагүй хугацаанд тэмцэж, уриалж, өлсгөлөн хүртэл зарлаж байж хүрсэн процесс биз дээ?

-Ер нь Орост явагддаг системийг ойлгож байж Монголыг ойлгоно. Тэнд улс төрийг нэг л нам авч яваад байгаа биз. Үүний зэрэгцээ хүлээн зөвшөөрөгдсөн сөрөг нам гэж бий. Мөн огт улс төрд оруулдаггүй, бүртгэж авдаггүй намууд байгаа. Үүний адил загвараар, Монгол ардын нам бол үргэлж засаглах тохироотой нам. Харин хүлээн зөвшөөрөгдсөн сөрөг намд нь Ардчилсан намаас эхлээд бусад бүгд нам орно.  Харин огт улс төрд оруулахгүй хорьдог нам манайд байхгүй. Би ганцаараа хар жагсаалтад явдаг. Малыш орж ирвэл Монгол Улс хөгжинө гээд оруулдаггүй.

Тэгэхээр Ардчилсан нам гэдэг бол Зөвлөлтийн тагнуулаас жагсаалтыг нь гаргаж ирсэн хэсэг хүмүүс л гэсэн үг. Олонх гишүүд, дэмжигчид нь энэ тухай мэдэх ч үгүй. Уг нь яг бодит байдал дээр монголчууд хавтгай ардчиллыг дэмждэг. Гэвч хакердаад л Монгол ардын намыг гаргана. Энэ бүхнийг бас Москва мэдэхгүй ээ. Ердөө хошууч, дэд хурандаагийн хэмжээний дөрөвхөн хүн л Монголоор хувийн компани шигээ тоглодог.

За, ингээд өлсгөлөн болсон. Гурав хоног үргэлжилнэ гэдгийг ч бид мэдэж байсан. С.Зориг бид хоёр ярьж байлаа, “Эд биднээр тоглочихлоо” гэж. Өлссөн хүмүүс нь дотогш ороод, зөвшилцөлд суух юм байна гэж. Ингээд бид хоёр ороогүй.

-Өлсгөлөнд үү?

-Тийм. Бусад нь бүгд баатар болох гээд л өлссөн болсон. Ингээд гурав хоногийн дараа яг дуудагдаад л, Э.Бат-Үүл намын дарга болсон. Ц.Элбэгдоржид бол микрофоныг гарамгай ашиглах үүрэг өгсөн. Өөрөө ч түүнийгээ ил бичдэг. Энэ үүргээ гайхамшигтай гүйцэтгэсэн. Гол нь С.Зориг бид нар МАХН-ыг хуулиар хорих төсөл гаргасан байсан юм. Үүнийг гаргаж ирэхэд л Зөвлөлтөд их сандарсан. Ингээд дараагийн ажиллагаандаа орж, өлсгөлөнд гурван өдөр худлаа суулгаад л асуудлыг шийдчихсэн. Тэгээд 31 жил. Ер өөрчлөгддөггүй, монгол хохироод л байдаг. 31 жил хөгждөггүй улс гэж энэ ертөнц дээр байхгүй.

-БҮХ ЗҮЙЛ ХУЙВАЛДААН-

-Анх МоАХ яг цэвэр үзэл санаан дээр нэгдээд, үйл ажиллагаа явуулж байхад нь Зөвлөлтийн тагнуул орж ирж хувиргасан гэсэн үг үү?

-Үгүй ээ, өмнө нь угаас Ж.Батмөнхийг унагах операци яваад эхэлчихсэн байсан. Түүнийг толгойлсон хүн нь Ж.Бямбасүрэн. Миний яриад буй зүйл бол Кремлиэс өөр групп орж ирсэн тухай хэрэг. Ингээд бид энэ хоёр группийг сөргөлдүүлж байж дунд нь гарч ирэх төлөвлөгөө боловсруулсан байсан, амжих ч байсан. Гэвч болоогүй. Яах вэ, харамсаж байгаа зүйл нь бид их удаан хугацаанд хөгжихгүй байгаад байна.

-Тэр ардчилал ирсэн учраас энэ 31 жилд эдгээр бүх хөгжил явагдсан гэж Э.Бат-Үүл нар бахархдаг. Хөгжил гэдгийг та юугаар хэмжих үү?

-Хөгжил гэдэг бол хандлагаа олсон бүтцийн зохион байгуулалт. Гэтэл хандлага нь олдохгүй байна шүү дээ. Хандлагыг хэн булаагаад байна гэхээр Оросын тагнуулууд. “Оюу толгойг хаа, ураны олборлолтоос француудыг хөөж гарга” гээд л. Өнөөдөр ОХУ руу бараа гаргая гэхэд гаалийн 76 хувийн татвартай. АНУ, БНХАУ хоёрын хооронд гаалийн татвар 10 болоход худалдааны дайн эхэллээ гэж байна шүү дээ. Миний яриаг сонсож байгаа эрүүл саруул хүн байвал бодно доо. Ерөөс нам гэдэг гаднын тагнуулын нөлөөний уурхай болчихоод байна. Манайд намын хэрэг ер байхгүй.

Оросуудтай би сүүлийн хоёр жил их дотно ярьж байгаа. “Үүнийг Москва удирддаггүй юм байна, тагнуулын дөрвөн албан тушаалтан Монголоор хувийн компани шигээ тоглодог юм байна” гэх байдлаар. Ер нь аймхай, шуналтай хүн улсыг удирдахаар юу ч бүтэхгүй шүү дээ. С.Эрдэнэ, У.Хүрэлсүх хоёр хоёул ажил хийгээгүй байж баяжчихсан хүмүүс. Хоёуланг нь оросууд дэмжиж байгаа. Хэнийг нь дэмжих вэ гэдэг асуудал л бий. Удахгүй хоёуланг нь дэмжихгүй. Дэлхий дээр сонгуулийн дүнг хакерддаг Оросоос өөр улс байхгүй. Тэгэхээр Орос юу гэж шийднэ түүгээр л болно.

-Өнөөдөр ч Монголын улс төр ОХУ-ын шууд нөлөөн дор байна гэж та ярьж байгаа юм байна. Тэгвэл энэ хугацаанд Оросоос даалгавар аваагүй нэг ч болтугай хүн улс төрд орсон болов уу?

-Энэ хэд чинь Оросын тагнуулуудтай хаалттай гэрээ хийдэг юм. “Малыш” Б.Энхтүвшинтэй уулзаж болохгүй, тэгвэл цалинг чинь өгөхгүй гэх мэт.

-Тэр гэрээнд таны нэрийг ийн онцгойлон дурдсан байдаг гэж үү?

-Тэгнэ. Би ганцаараа “Улс төрд хэрхэвч оруулж болохгүй нам” болчихоод байна шүү дээ. Монголд эргээд ирэхэд Ардчилсан нам хадаг бариад надтай уулзсан. Мөнгө өгье, намаа аваад яваач гэсэн. Нарийндаа оросуудын өгсөн мөнгийг дундаас нь хэд гурвыг завшчихаад, үлдсэнийг нь надад өгөх гэж байсан хэрэг. Би мэдээд шууд татгалзсан.

-Таны яриа бүх зүйлийг шууд “Хуйвалдааны онол” маягаар тайлбарлаад байгаа мэт харагдах байх?

-Бүх зүйл хуйвалдаан шүү дээ. Хоёр хүн нийлбэл тэгээд л хуйвалдаан. Эрхэм ээ, та одоо хэдэн настай вэ. 10 хүний найм нь хутган үймүүлэгч байдаг, тэгж төрдөг. Хоёр нь лидер байдаг. Би 23-р сургуульд төгссөн, өдөр бүр зодоонтой. Атаманууд хоорондоо зодолддоггүй. Атаман болох гэсэн чадваргүй хүмүүс л бүлэг болдог. Хэн санаачилга гаргана, зоригтой байна тэр нь дийлдэг. Хүний энэ авир хэзээ ч өөрчлөгддөггүй. Монголд бол хуйвалдааныг уран хийнэ, бүгд хийнэ.

-“С.Зориг агсан бид хоёр энэ бүхнийг урвалт гэж мэдэж байсан” гэж та ярьсан. Гэвч тэр улс төрд орсон шүү дээ. Тань шиг яагаад татгалзаж болоогүй юм?

-Орохгүй гээд яах вэ дээ. Би бол анх орохдоо явна гэдгээ хэлчихсэн байсан. Хаячихаад явсан хэрэг биш. Бас бүгдээр нь гарын үсэг зуруулсан. Тангараг өргүүлж. Гадаадын тагнуул орж ирнэ шүү, битгий шившгээ тарьчихаарай гэж.

-Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл нартай та одоо уулздаг уу. “Тэд миний цэрэг явсан” гэдэг юм билээ?

-Ц.Элбэгдорж уулзаж тэврэлдэх гээд л байдаг. Э.Бат-Үүл холоос хараад зугтана.   

Ярилцлага үүнээс хойш цаг үеийн агуулгаа барилгүй, бүгд ОХУ-наас удирдаж буй, өөрийн зохиолтой үйл ажиллагаа гэх хэлбэр лүү нэгэнт холбирсон тул энэ хүрээд зогсоов. Ярилцах хугацаа ч богино байв. Өнөөдөрхөн түүний нэг сурагч TOEFL-ийн шалгалтад 100+ оноо авсан тухай өгүүлж байна. Цаашид сургууль байгуулах, боловсролын салбарт илүү хөдөлмөрлөх амбицтай байгаа тухайгаа ярилаа. Харин “Улс төрд орохгүй” гэж хэлсэнгүй.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй