Дуучин Л.Баяр-Эрдэнэ: МҮИС багш нарын цагийг өдөрт гурав бүртгэж, долоон удаа зургаа явуулахыг шаарддаг

МУСТА, Монголын уртын дууны холбооны удирдах зөвлөлийн гишүүн, уртын дуучин, дуулах ур зүйн багш Л.Баяр-Эрдэнэ Монголын Үндэсний Их сургуулийн салбар  Урлагийн сургуулийн захирлаар ажиллаж байгаад, 2023 оны гуравдугаар сарын 15-ны өдөр гэнэт ажлаасаа халагдсан байна. Бид энэ талаар ярилцсан юм.

Тэрбээр 2019-2020 оны хичээлийн шинэ жилд Монголын Үндэсний Их Сургуулийн Олон улсын харилцааны сургуулийн олон улсын харилцааны тэнхимд дуулах ур зүйн багшаар ажилд орсон. 2021 онд МҮИС-ийн бүрэлдэхүүн Урлагийн сургуулийг үүсгэн байгуулж захирлаар нь ажиллаж байжээ.

-Чухам ямар үндэслэлээр та ажлаасаа халагдахад хүрсэн бэ?

-Үнэндээ бол ажлаас халах хэмжээнд гэрээ, дүрэм, хууль зөрчөөгүй гэж бодож байгаа.Тухайн сургууль дотор үргэлжилж буй засаглалын хямрал, багш оюутнуудын эрх ашиг хохирч байгаад сэтгэл эмзэглэж, мөн багш нар маань хамтарч үүнд гарц гаргалгаа хайсан.  Ингээд холбогдох хүмүүсээс зөвлөгөө авч явсаар, үйлдвэрчний эвлэл хороог байгуулах нь хамгийн зөв шийдэл болохыг ойлгож, багш нартаа энэ талаар зөвлөгөө өгөх уулзалт хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, МҮЭ-ийн холбооны боловсрол шинжлэх ухаан хариуцсан хорооны дарга З.Цогтгэрэлийг хуульчийн хамт урьж гуравдугаар сарын 15-нд  11 цагт зөвлөгөө авч, 12 цагт ҮЭХ байгуулж, 16 цагт ажлаас халагдсан.

-Багш, оюутнуудын эрх зөрчигдсөн учир гэлээ. Энэ талаар тодорхой мэдээлэл өгч болох уу?

-Хэд хэдэн асуудал байгаа. Энэ сургуулиас халагдсан багш нар амралтын мөнгө, тухайн сарын цалингаа авч чаддаггүй, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөгдөөгүй гэх мэтээр маш ихээр хохирдог тухай яриа байнга сонсогддог. Ер нь халж явуулаад бүр сурчихсан юм шиг байгаа юм. Гэтэл багш нар хэчнээн хохирсон ч зарим нь хуулийн мэдлэг дутуугаасаа, зарим нь ганцаардаад төвөгшөөгөөд хаяж, сүүлд нь өөрөө л хохирох нь ойлгомжтой. Мөн багш нарыг Бямба гарагт ажиллуулдаг ч илүү цагийн мөнгө олгодоггүй. Хэрэв ирэхгүй бол нэг өдрийн цалин хасчихдаг. Өдөрт багш нар гурван удаа нүүр царайгаа таниулах төхөөрөмжид уншуулж цаг бүртгүүлдэг. Уншуулахгүй бол эзгүй байсан гээд цалин хасна. Гэтэл хуулиараа та энэ төхөөрөмжөөр цагаа бүртгүүлэхийг зөвшөөрөх үү гэж ажилтнаас асууж бичгээр зөвшөөрөл авч байж шийдэх ёстой юм гэнэ. Үүний хажуугаар сургалтын алба өдөр тутмын үйл ажиллагаанд байнгын хяналт тавьдаг. Энэ бол зүй ёсны тэдний хийх ажил. Гэтэл сүүлийн үед ТУЗ-ийн дарга Л.Мөнхбатын шийдвэрээр багш нар цаг тутам юу хийж байгаагаа зургаар баталгаажуулж  явуул гэдэг болсон. Энэ нь үнэхээрийн их дарамттай байсан. Энэ мэт таагүй зүйлс нь багш нарын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд дарамт, төвөг учруулж улмаар оюутнуудын сурах мэдэх эрхэнд нөлөөлж эхэлсэн. Би энэ Урлагийн сургуулийг үүсгэн байгуулж, мэргэжлийн урлагийн байгууллага болон урлагийн боловсролын салбарт он удаан жил үр бүтээлтэй ажилласан шилдэг багш нараар багаа бүрдүүлж, тал нутгийн жинхэнэ  авьяастай хүүхдүүдийг олж оюутнуудаа цуглуулсан учраас тэр бүхнийхээ өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлага гэж маш чухал зүйл байх нь ойлгомжтой. Тэр утгаараа л ажилласан. Хөдөлмөрийн харилцаагаар мэргэшсэн, хуулийн өндөр мэдлэг чадвартай хүмүүст  хандаж зөвлөгөө нилээн авсан.Тэд танайх хөдөлмөрийн хууль их зөрчдөг юм шиг харагдаад байна, ийм тохиолдолд үйлдвэрчний эвлэлийг байгуулах хамгийн зөв зөөлөн арга гэж зөвлөсөн юм. Энэ бүхнийг би МҮИС-ийг муу муухай харагдуулах гэж хийгээгүй, багш оюутнуудын өдөр тутмын үйл ажиллагааг хуулийн дагуу, эрүүл орчинд явуулах л гарц хайсан хүн шүү дээ.

-Таныг халсан шалтгаан нь...?

-Гуравдугаар сарын 14-ний орой гүйцэтгэх захирлын нарийн бичиг залгаад “захирал дуудаж байна” гэсэн. Гадуур ажилтай яваагаа хэлэхэд өөрөө залгаад “Та үйлдвэрчний эвлэл энэ тэр гэж гарын үсэг цуглуулаад юу хийгээд яваа юм бэ. Би таныг ажилд авсан биз дээ. Яахаараа надад хэлж болдоггүй юм” гэсэн. Монголын Үйлдвэрчний эвлэлээс зөвлөгөө авахад ажил олгогчоосоо асуух шаардлагагүй, багш, албан хаагчдын сайн дурын үндсэн дээр байгуулдаг. Харин хэн нэгнийг элс гэж албадаж болохгүй шүү гэсэн болохоор би мэдэгдээгүй юм. Ингээд ажлаас халагддаг 15-нд 16 цагийн орчим хүний нөөцийн албаны дарга О.Энхзул гэнэтхэн хүмүүс дагуулж орж ирээд та ТУЗ-ийн даргын шийдвэрээр ажлаас халагдлаа. Энэ хүмүүс ажил хүлээлцэх комисс та өөрийнхөө юмнуудыг ав , түлхүүрээ өг гээд өрөөнөөс гардаггүй.Энэ О.Энхзул гэж хүн тэр өдөр нэг л сонин. Байж байгаад л надруу яваад ирнэ, өрөөнд ороод ирнэ. Элдэв болох болохгүй юм асууна хэрүүл өдөж үзнэ.Ингээд хуульч руу залгаад асуухад тушаалаа авсны дараа эд зүйлсээ хүлээлгэн өгөх ёстой гэсэн. Тэгж байснаа 17 цаг 55 минутын орчим тушаал барисаар орж ирсэн. Дахиад л нөгөө шаарлагаа тавьж эхэлсэн. Тушаалыг нь хүлээн зөшөөрөхгүй гээд гарын үсэг зураалд буцаагаад өгсөн. Гарахгүй болохоор нь цагдаагийн 102-т дуудлага өг гэж хуульч зөвлөсөн учраас дуудлага өгөөд тэр хооронд гараад явсан. Миний ажлын цаг дууссан учир өрөөгөө лацдаад явсан. Гэтэл тэр оройгоо миний өрөөг эвдээд орчихсон байсан. Хэдийгээр энэ нь сургуулийн өмч ч гэсэн хувь хүний ажлаа явуулж байгаа орчин учраас хуулиараа бас л буруудах юм байна. Тэгээд 16-нд өрөөний лац нэгэнт хөдөлсөн учир хэрхэх тухай хуульчаас асуухад “Та өөрөө хаалгыг нь эвдсэн өрөө рүү орвол хэрэгт орно шүү, Дуудлага өг” гэсний дагуу цагдаа дуудахад оруулаагүй. Харин дараа нь миний гаргасан гомдлын дагуу 10 гаран хоногийн дараа мөрдөгч ирж үзлэг хийсэн. Би амихандаа бүх зүйлийг хууль, журмын дагуу л хийгээд яваа юм. Гуравдугаар сарын 17-ноос эхлээд намайг сургууль руу оруулаагүй, хамгаалалт гаргасан. Би өөрөө тэр сургуулийг байгуулсан, өрөө тасалгаагаа ч гэсэн хувийн эд зүйлсээр тохижуулсан учраас надад тийшээ орох шалтгаан байдаг юм.

-Дууны мэргэжлийн багш гэдэг сольж болдоггүй, насаараа эцэг, эхийнх нь нэртэй хамт явдаг онцлогтой-

-Ажлаас халагдсан үндэслэл нь?

-Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 80.1.4 дэх заалт л байна лээ. Энэ нь сахилгын зөрчлийг хоёр ба түүнээс дээш зөрчсөн гэсэн агуулгатай. Би сахилга бат алдах байтугай сануулга ч авч үзээгүй багш. Тэгэхээр үндэслэлгүйгээр халчихлаа гэсэн үг. Энэ чинь давхар би чинь уртын дууны дуулах ур зүйн багш учраас  оюутнуудын эрх ашиг шууд  хохирчихож байгаа юм.

-Тухайлбал...?

-Ер нь дууны мэргэжлийн багш гэдэг чинь хамаагүй сольж болдоггүй, насан туршдаа эцэг эхийнх нь нэртэй нь хамт явж тухайн мэргэжлийг шууд олгодог онцгой онцлогтой юм шүү дээ. Дээр нь оюутан багш аа сонгох эрх гэж нэг чухал юм бий. Оюутнууд тэрийгээ мэддэг учраас намайг солихгүй багшаараа хичээлээ заалгана гэдэг. Гэтэл сургууль нь намайг оруулдаггүй. Над дээр мэргэжлийн зургаан хүүхэд бий. Тэд нар маань одоо энэ сургуулиас шилжинэ гээд БШУЯ руу асуудлаа хүргүүлсэн байна лээ.   

-Та сургууль дээрээ үйлдвэрчний хороо байгуулах гэж байгаад хууль бусаар үндэслэлгүйгээр ажлаасаа халагдсан гэлээ. Хуулийн байгууллагад хандсан уу?

-Хуулийн хүмүүсээс зөвлөгөө аваад явж байхдаа үнэхээр энэ сургуульд болж бүтэхгүй зүйлс олон байгааг мэдсэн. Тэр ч утгаараа өргөдөл, гомдол, хүсэлтээ зохих ёсны газруудад өгсөн. Хүний эрхийн байгууллага, БШУЯ, иргэнийхээ асуудлаар дүүргийн цагдаагийн газар хандсан. Би хууль зөрчдөг хүн биш, харин хууль ёсны дагуу яваа хүн учраас буруудахгүй гэдэгтээ итгэлтэй байгаа. Багш нарын эрхэнд шууд халддаг, засаглалын хямрал нүүрлэсэн, ТУЗ-ийн дарга нь өдөр тутмын үйл ажиллагаанд оролцдог, хүний нөөцийн ажилтан нь сургуулийн гүйцэтгэх захирлаасаа давсан эрх мэдэлтэй. Энэ бүхнийг чимээгүй хараад л суух арга үнэндээ байгаагүй. Би тэгээд хувиа бодоод сууж байсан бол магадгүй багш нар маань надаас түрүүлээд өргөдлөө өгөөд яваад өгөх байсан байх.

-Тэнд байгаа багш нар яагаад чимээгүй байдаг юм бол?

-Зарим нь ганцаарддаг, зарим нь учраа олдоггүй байх. Энэ хаврыг авчихвал явья гэсэн хүмүүс тэнд олон бий. Өмнө нь бас багш нар Үйлдвэрчний эвлэл байгуулах гэж яваад ажлаасаа халагдсан гэдэг яриа би сонссон. Багш нар нэгдээд ямар асуудал тавьсныг нь би мэдэхгүй. Намайг энэ сургуульд орохоос өмнө нэг багшийг бүр бичгийн хэвээр нь хөөж таниад халсан гэсэн яриа ч бас чих дэлсэж л байсан. Яг би хараагүй болохоор баталж бол мэдээж чадахгүй шүү дээ. Би эхэндээ чимээгүй явья гэж бодсон. Гэвч нэг газар ороод л асуудлаа танилцуулж ярихад л сургууль өөрөө хууль зөрчиж байгааг алхам бүр ойлгосон. Манай багш нар ч, оюутнууд ч бид хуулиа мэддэггүй юм байна. Тэгэхээр цаашдаа багш нартаа ч, оюутнууддаа ч хэрэгтэй. Мөн холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд ч анхааралдаа аваасай гэсэндээ хэвлэл мэдээлэлд ярилцлага өгч байна. Бүх зүйл хууль дүрмээрээ явдаг байгаасай. Өмнө нь ажлаас халагдсан гомдолтой хүмүүс нилээн байдаг юм билээ. Тэд бас магадгүй надаас илүү ихийг ярих байх. Бусдаар би уран бүтээлч хүн нэг их иймэрхүү зүйлээр хэвлэл энэ тэрээр гарахдаа их дургүй. Уг нь МҮИС үндэсний хэмжээний сайхан сургууль шүү дээ. Зөв удирдаад, засаглалын менежментээ өөрчлөөд явах цаг нь иржээ гэж л надад харагдаад байна.

-Эцэст нь та юуг хэлмээр байна вэ?

-Би Монголын уртын дууны холбооны гүйцэтгэх захирлаар 20 жил ажиллаад энэ жил залуу үедээ хүлээлгэн өгч, одоо удирдах зөвлөлд нь байгаа. МУГЖ Ц.Дэлгэрийн шавь. Бидний үеийнхэн алтан үеийн гайхамшигтай багш нараасаа уртын дууны дуулах урыг, өвлүүлэх үүрэгтэй нь хамт хүлээж авсан хүмүүс. Учиргүй шинэчилдэггүй юмаа гэхэд дордуулахгүй хүлээлгэж өгөх учиртай. Тийм ч учраас тал нутгаас сонгож шилж авчирсан тэр сайхан авьяастай шавь нарынхаа төлөө хуулийн хүрээнд боломжтой бүхнийг хийх болно.

Л.Баяр-Эрдэнэ багш яриандаа МҮИС маш олон багш нарыг энэ мэтээр хохироосон гэж хэлсэн. Бид тэдгээр багш нарын төлөөлөлтэй холбогдож, бодит байдлыг тодруулсан юм.

Халагдсан багш: МҮИС-ийн хичээлийн хуваарь, журнал нь хүртэл зохиомол

Миний хувьд өнгөрсөн онд ажлаас гарсан. Нөхцөл байдал эвлэрч ажиллахад төвөгтэй байсан учраас ажлаас гарья гэдгээ хэлэхэд хуулийн хугацаанд хэлээгүй гэх үндэслэлээр цалин, амралтын мөнгө өгөөгүй. Энэ сургууль дотоод журмаараа халагдсан болон ажлаас гарсан багшид амралтын мөнгө, цалин олгодоггүй. Мөн зөвхөн 9-6 сар хүртэл түр, гэрээт ажилтаны гэрээ хийдэг. Бид нарын нийгмийн даатгал төлөгддөг гэсэн бүртгэлтэй ч яг мөнгөө хийгээд явдаггүй юм билээ. Тэрийг багш нар ямар нэг зээл хөөцөлдөх, гадагшаа явах үедээ мэддэг. Ер нь яриад хэлээд шалгуулаад явбал энэ сургуулиас маш их асуудал гарна. 256 мэргэжлээр элсэлт авдаг ч тэр чиглэлийн багш боловсон хүчин байхгүй. Байгаа хэдэн багш нартаа нөгөө өөрийнх нь мэргэжлээс огт өөр мэргэжлийн хичээлүүдийг нэмээд өгчихдөг. Тэгсэн хэрнээ унших материал гарын авлага байхгүй. Маш олон багш нар энэ сургуульд ажилд орж, гардаг. Тэр болгоны бичиг баримтыг ашиглаж яам болон бусад мэргэжлийн байгууллагуудын шалгалтыг аргалдаг. Хуурамч журнал хөтөлж, хуурамж хичээлийн хуваарь зохиодог. Гаднаас шалгалт ирээд харахад үнэхээр элсэлт авсан дагуу үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэж харагдахаар. Болохгүй, бүтэхгүй байгааг хэлсэн багшийг шууд ажлаас нь халангуутаа тухайн сарын цалин, тухайн жилийн амралтын мөнгийг өгөхгүй. Нийгмийн даатгалыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр бодож тооцдог гэх мэтээр яривал маш их асуудал бий. Ямартай ч нийгмийн хариуцлага байхгүй, багш нар байгууллагадаа итгээд түшээд явах ямар ч боломжгүй газар даа.

Халагдсан багш: МҮИС оюутнууд амрахаар багш нарын нийгмийн даатгалыг доод хэмжээгээр боддог

Би МҮИС-д хоёр жил гаруй ажилласан. Тэгээд ажлаас гарахад амралтын мөнгө бодож өгөөгүй. Ер нь намар хичээл эхлэхэд ажлаасаа гарсан багш нарыг хэдэн ч жил ажилласан амралтын мөнгийг нь өгдөггүй. Би бол асуудлаа орхисон. Гэхдээ маш олон багш энэ мэтээр хохирч байгаа. Өвлийн амралтаар бүх сургууль багш нараа ажиллуулаад нийгмийн даатгалын шимтгэлээ хэвийн төлөөд явдаг байхад МҮИС хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр бөглүүлдэг. Багш нар нь зээл авч чаддаггүй. Өнөөдөр би ингэж яриад асуудлаа шийдүүлж мөнгөө авахдаа гол биш. Энэ сургуулийг холбогдох газрууд анхааралдаа авч шалгаад үзэхэд үнэхээр буруудахгүй.

Б.БАЯРТ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй