Дараагийн акц уу: Д.Амарбаясгалан гурил үйлдвэрлэгч Х.Баттулга, Х.Болорчулуун, П.Цэнгүүн, Ц.Баатарсайхан ба түүний дүү нарыг "Мөлжигч" гэжээ

Агуулгын товчлол: Гурилын үнэ өссөн энэ цаг үед Засгийн газар үнийг хязгаарлахын тулд гурилыг импортын татвараас чөлөөлж байгааг мэдэгдсэн. Олон жил яригдаж байгаа сэдэв ч гэсэн сонгууль дөхсөн үед ярьж байгаа нь улс төрийн зориудын өнгө аяс байна уу даа гэсэн хардлагийг ард иргэдэд төрүүлээд буй.

МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан гурил үйлдвэрлэгчид бодит ханшаар зарахгүй байгаа учраас Засгийн газрын зүгээс гурил, будааны импортын гаалийн татварыг тэглэх болсон талаар тэрбээр жиргэж байсан. Тэгвэл өчигдөр /2024.03.12/ шадар сайд С.Амарсайхан цаг үеийн мэдээлэл хийж байх үеэрээ "Засгийн газар импортын гурилын татварыг чөлөөлөх гэж байна. Үндэсний үйлдвэрлэгчид зохих хэмжээний үнээр нийлүүлж чадахгүй бол бид импортын сувгаа нээж, тэнцвэржүүлэх ёстой" гэж нийтэд мэдээлсэн юм.

-Хэрэг эрхлэх газрын дарга Д.Амарбаясгалан гурил үйлдвэрлэгчдийг мөлжигчид гэв-

Тэдний байр суурийг хүргэвэл, Тэрбээр бүх үе шат бүртээ хөнгөлөлт, дэмжлэг, хөнгөлөлттэй зээл авч эцсийн бүтээгдэхүүн болсон танай дээд гурил 1кг 2300 орчим. Гэтэл адилхан бүх үе шатаа дамжсан, хэдэн мянган км тээврийн зардал шингээсэн импортын дээд гурил 1500₮-1800₮ (1кг) болж байгааг тайлбарлана уу?

Тэрбээр "...1 кг улаан буудайг 700₮ авдаг. Гурилын үнийн 90% нь улаан буудайн үнэ. Бүхий л салбарт энэ үйлчилж байна. Тэдний дүр нь сайхан эх орончид! Сайн бодох хэрэгтэй!" хэмээн цахим хуудсанаа бичжээ. 

Нэг кг гурилаа 2800₮ болгож зардаг. Дөрөв нугалсан бизнес хийдэг мөлжигчид нийгэмд төрийн эрх мэдлээ ашиглаж өрсөлдөөнөө үгүй хийдэг нь үнэн. Импортын татвар тавьж, квот тогтоодог. Квотоор орох гурилын хэмжээ хугацааг мэддэг, тааруулаад үйлдвэрлэлээ багасгадаг. Энэ бол луйвар. Ингэж бизнес хийдгээ хамгаалах гэж олон ч хүн хөлсөлнө, олон ч хүнийг гүтгэнэ" гэж импортын гурилын татварыг тэг болгоно гэх үеэрээ дурдсан юм.

Шадар сайд, УОК-ын дарга С.Амарсайхан: "Үндэсний үйлдвэрлэгчид зохих хэмжээний үнээр нийлүүлж чадахгүй бол бид импортын сувгаа нээж, тэнцвэржүүлэх ёстой. Иргэд гурил тэжээлээ өндөр үнээс нь үүдэн авч чадахгүй байгаа бол тохиргоо хийх ёстой. Үнэ, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх учиртай. Ингэж байж айл өрхийн зардлыг багасгаж, улс орныхоо инфляцтай тэмцэнэ" хэмээв.

Дээрх шийдвэр нийтэд ил болсноор тариаланчид болон дотоодын гурилын үйлдвэрийн дарга нар эсрэг байр сууриа нийгмийн сүлжээнд илэрхийлж байлаа.

-Засгийн газар гурилын импортыг чөлөөлж болно. Асуудалгүй. Бид намар хүртэл үйлдвэрлэлээ зогсоочихно. Бас асуудалгүй-

“Алтан тариа” компанийн захирал П.Цэнгүүн "Импортоор орж ирж байгаа гурилыг тэгэлж болно. Гэхдээ бид намар хүртэл үйлдвэрээ зогсоочихно" хэмээн уг шийдвэрийн эсрэг байр суурьтай байгаагаа твиттерт жиргэсэн. Мөн цаашлаад гуравдугаар сарын 2-ны өдөр “Мөнгө ба инфляц” сэдвээр олон нийтэд нээлттэй лекц тавихдаа, "ШӨХТГ торголоо" гээд үнээ нэмчихсэн.

Мөн аливаа үйлдвэрлэлийн орц түүхий эд бидний хувьд улаан буудай. Намар бүр тариаланчид сонгогчдыг дэмжиж төрөөс үнэ тогтоож худалдан авалт хийдэг. Энэ үнэ Оросын зар зээлээс 2,5 дахин өндөр буюу өнгөрсөн намар дахин өсгөж 1-1,2сая төгрөг болгосон. Үүнийг үйлдвэрүүд тээрэмдээд гурил хивэг болгож нийлүүлж буудайн дундаж үнийн 1,6 сая төгрөг болж борлуулдаг. Үүнд бүхий л зардал, татвар, элэгдэл, ашиг ордог. Нэг үгээр 1 тн буудайн дээр бүх юм ороод ердөө 60% нэмэгддэг гэсэн үг. Та бүхэн гурил элдэв аргаар хилээр оруулахыг чөлөөлж болно. Асуудалгүй. Бид намар хүртэл үйлдвэрлэлээ зогсоочихно. Бас асуудалгүй.

Аливаа үйлдвэрлэлийн орц түүхий эд бидний хувьд улаан буудай. Намар бүр тариаланчид сонгогчдыг дэмжиж төрөөс үнэ тогтоож худалдан авалт хийдэг. Энэ үнэ Оросын зар зээлээс 2,5 дахин өндөр буюу өнгөрсөн намар дахин өсгөж 1-1,2сая төгрөг болгосон. Үүнийг үйлдвэрүүд тээрэмдээд гурил хивэг болгож нийлүүлж буудайн дундаж үнийн 1,6 сая төгрөг болж борлуулдаг. Үүнд бүхий л зардал, татвар, элэгдэл, ашиг ордог. Нэг үгээр 1 тн буудайн дээр бүх юм ороод ердөө 60% нэмэгддэг гэсэн үг. Та бүхэн гурил элдэв аргаар хилээр оруулахыг чөлөөлж болно. Асуудалгүй. Бид намар хүртэл үйлдвэрлэлээ зогсоочихно. Бас асуудалгүй" хэмээн хэвлэлд ярилцлага өгсөн байгаа юм.

Гурилын үнэ гуравдугаар сарын 11-ний байдлаар,

• “Алтан тариа” савалгаанаасаа шалтгаалаад кг тутамдаа 2310-4015 төгрөгийн хооронд
• "Хурх" савалгаанаасаа шалтгаалаад кг тутамдаа 2320- 3730 төгрөгийн хооронд
• "Улаанбаатар" савалгаанаасаа шалтгаалаад кг тутамдаа 2548-3128 төгрөгийн хооронд сүлжээ дэлгүүрүүд болон худалдааны төвүүдээр худалдаалагдаж байна.

Гурилын үнийг авч үзвэл энэ оны нэгдүгээр сараас хойш дээдийн дээд гурилын үнэ таван удаа нэмэгдэж нэг килограмм гурил тутамд 630 төгрөг, дээд гурилын үнэ 9 удаа нэмэгдэж 405 төгрөг, нэгдүгээр гурилын үнийг 9 удаа нэмж 267 төгрөгөөр тус тус үнэ өсчээ. Мөн л хоёрдугаар гурил 154 төгрөгөөр нэмэгдсэн гэх дүн мэдээ бий.

Гурилын үнэ үндэслэлгүй өссөн гэж үзсэн гол шалтгааныг гурил үйлдвэрлэгчид 2021 онд улаан буудайг тонн тутамд дунджаар 698.8 мянган төгрөгөөр худалдан авч байсан бол 2022 онд тонн тутамд дунджаар 883.6 мянган төгрөгөөр худалдан авсантай холбож тайлбарлаж байгаа юм. Улаан буудайн үнийн өсөлт 26.4 хувь байна гэж тооцоолсон байна. Гэтэл гурил үйлдвэрлэгчид үнийн өсөлтөө дунджаар 52.3 хувиар нэмсэн. Өөрөөр хэлбэл, гурил үйлдвэрлэгчдийн гол түүхий эд болох улаан буудайн үнэ 26.4 хувиар өссөн байхад нэг кг тутам дахь гурилын үнэ 52.3 хувиар нэмэгдсэн нь үйлдвэрлэгчид үнээ үндэслэлгүй нэмсэн дүгнэхэд хүргэсэн байна.

Тэгвэл жил ирэх тусам үнээ 3-5 дахин нэмж буй гурилын монопол компаниудын эздийг танилцуулж байна.

"Алтан тариа" компанийн захирал П.Цэнгүүн- Түүний хувьд либертари үзлийг тууштай дэмжигч, энэ чиглэлийн орчуулга ч хийсэн, олон ч номыг ивээн тэтгэсэн тэргүүлэх сэхээтнүүдийн нэг. П.Цэнгүүний гэргий “МSM” компанийг үүсгэн байгуулагч С.Болормаагийн төрсөн дүү юм. Тэгэхээр П.Цэнгүүн эрхэм нам улстөрийн нэрт зүтгэлтэн н.Сүрэн даргын хүргэн гэсэн үг юм.

“Улаанбаатар гурил” ХХК-ийн захирал Ц.Баатарсайхан- 2021 онд Хөдөлмөрийн баатар цолоор энгэрээ мялаасан бөгөөд анх 1995 онд Монголын хамгийн өндөр оргил уулсаа бэлгэдсэн Таван Богд компанийг үүсгэн байгуулж, Японы "FUJIFILM" корпорацийн гэрэл зураг боловсруулах лабораторийг нээн, 10 хүрэхгүй ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа эхлүүлж байсан гэдэг. Харин өнөөдөр 11 мянга гаруй ажилтантай, 19 охин компани, дөрвөн хөрөнгө оруулалттай компанитай гэх.

Од групп” ХХК-ийн захирал Ц.Отгонбаатар- Тэрбээр “Глобал бридж” ХХК, “Глобал финанс” ХХК, “Од групп” ХХК, “Глобал бридж констракшн” ХХК, “Глобал моторс” ХХК, “Глобал бридж групп” ХХК, “Монгол Технологи Инвестмент” ХХК, “ИЭСОМ” ХХК, “Глобал иннова сургууль” БСБ, “Глобал монтессори цэцэрлэг” БСБ, “Глобалбевериж” ХХК-ийг эзэмшдэг ажээ. Тэрбээр “Таванбогд” группийн захирал Цагаачийн Баатарсайханы төрсөн дүү юм. Хүмүүсийн сайн мэдэхээр “Ургац” гурилын үйлдвэрийн эзэн Ц.Отгонбаатар гэсэн үг. Тэрбээр Ховд аймгийн Булган сумын уугуул, 2020 оны УИХ-ын сонгуульд Ардчилсан намаас Сэлэнгэ аймагт нэр дэвшихээр яригдаж байсан аж.

“Дорнод гурил”-ийн Х.Болорчулуун- Сайдын үүсгэн байгуулсан “Дорнод гурил” ХХК нь 2017-2017 оны хооронд нийт 22 удаа төрийн худалдан авах үйл ажиллагааны тендерт оролцсон. Үүнээс 9-д нь шалгарч, 1.04 тэрбум төгрөгийн бараа, бүтээгдэхүүн нийлүүлж байсан аж.

“Милхаус” ХХК Х.Баттулга- "Милл Хаус” ХХК нь 2017 онд Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас 2.2 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авч, ямар ч сонгон шалгаруулалтгүйгээр үрийн буудай нийлүүлсэн байдаг. "Милл хаус" ХХК-ийг 2007 онд байгуулахад Х.Баттулгын төрсөн дүү НИТХ-ын төлөөлөгч Х.Баттуулын санаачилгаар байгуулсан гэдэг танилцуулга өмнө нь "Милл хаус" ХХК-д байсан. Энэ компанийг Х.Баттуулын эхнэр Наранцэцэгийн Алтанцэцэг гэгчийг үүсгэн байгуулагчаар нь бүртгэсэн байдаг. Мөн 2017 оны ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр Говь-Алтайд сонгогчдын саналыг худалдаж авахаар 1,8 тэрбум төгрөгийг бэлнээр ачиж явсан “жийп” автомашин нь Милл хаус ХХК-ийн эзэмшлийнх байсан гэдгийг тухайн үед ЦЕГ-аас мэдээлж байв.

Тариалан эрхлэгч Л.Цандэлэг 2022 онд манай агентлагт ярилцлага өгөхдөө, "Гурил үйлдвэрлэгчид сүүлийн хоёр жилд улаан буудайг 500 төгрөгөөс илүү үнээр худалдаж аваагүй шүү, дотоодын зах зээлээс. Гэтэл 500 төгрөгөөр авчхаад, гурилаа 2000 төгрөгөөр зарж байна. Дөрөв нугардаг ийм бизнес өөр байна уу. Үүнийг ер тавхан гэр бүл хийж байгаа. П.Цэнгүүний “Алтан тариа”, Ц.Баатарсайханы “Улаанбаатар гурил”, Ц.Баатарсайханы дүү Ц.Отгонбаатарын“Ургац”, Х.Баттулгын “Милхаус” зэрэг таван гэр бүлийн компани л монололь" хэмээн мэдэгдсэн байдаг.

---

Нэг талаараа импортын татвараас чөлөөлөх нь олон нугалж зараад байгаа гурилын үнийг буулгах ч гэсэн дотоодын зах зээлд энэ нь хэр хүнд тусах бол.Иргэд дотоодын үнэтэй гурил худалдаж авахаас илүүтэй импортын хямдыг нь сонгох нь дамжиггүй. Эргээд дотоодод эргэлддэг төгрөг гадагшаа валютаар солигдохын хэрээр газар тариалан эрхлэгч, гурил үйлдвэрлэгчид маш том алдагдалд ч орох эрсдэл үүсээд буй. Энэ асуудалд Монголын үнэт цаасны арилжаа эрхлэгчдийн холбооны удирдах зөвлөлийн дарга, Эдийн засагч, “Ард капитал” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Өлзийбаяр дараах байр суурийг илэрхийллээ.

-Ямар нэгэн юмыг дэмжье гэсэн уриалгын ард дандаа өөрсдийнхөө бизнесийг дэмжүүлэх гэсэн улстөрчид байдаг-

-Импортын гурилын татварыг тэглэх талаар өнөөдөр шадар сайд С.Амарсайхан мэдэгдлээ. Энэ үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд ямар нөлөө үзүүлэх вэ?

-Эх орны үйлдвэрлэлийг дэмжих тусам үгсэн хуйвалдаж үнээ нэмээд байдаг. Энэ нь ямар нэгэн байдлаар өрсөлдөөн бага болгочихдог. Засгийн газар, ард иргэд дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжсээр л байсан. Жишээлбэл, Өвөлдөө тариаланчдыг янз бүрийн сангаар дэмжээд л бараг хүүгүй шахуу зээл өгдөг. Тэглээ гээд бидний амьдрал сайжирч байна уу, барааны үнэ тогтвортой байна уу. Үгүй шүү дээ.

Гурилын үнэ харин ч гаднаас хамааралгүй байх ёстой. Жишээлбэл чихэр, боорцгийг савлаад хийж байгаа ч зарим нэгэн бүтээгдэхүүнийг импортоор оруулж ирж байгаа юм чинь ханшны эрсдэлийн тухай ярьдаг. Гэтэл үр тариан дээр ямар юмных нь ханшны эрсдэл байх вэ дээ. Түүхий эд нь дотоодоосоо хамааралтай гурилын үнэ яагаад нэмэгдээд байдаг юм. Хамгийн инээдтэй нь гурилын үнэ 20-30 хувь нэмэгдэж байгаа бол яаая гэхсэн. Гэтэл үйлдвэрлэгчид хэд дахин нэмээд байгаа нь сонин.

Үйлдвэрчийн хувьд хэрэглэгч хамгийн чухал. Хамгийн гол нь “Гурилын үйлдвэрийг дэмжье” гэдэг ч юм уу ямар нэгэн юмыг дэмжье гэсэн уриалгын ард дандаа өөрсдийнхөө бизнесийг дэмжүүлэх гэсэн улстөрчид байгаад байна. “Импортыг татвартай болгоё” л гэж байгаа бол цаана нь өөрийнхөө үйлдвэрийн жижигхэн хувийн эрх ашгийг харж байдаг. Тийм болохоор бидний хувьд инфляцын түвшин бага барих, хэрэглэгчдээ хүртээмж чанартай хямдхан бүтээгдэхүүн чухал.

-Үүнээс болж бизнес эрхлэгчид хямрах уу, яг ямар нөхцөлд очих вэ?

-Бизнес эрхлэгчид чинь Оросын гурилтай холбож тайлбарлаад байгаа байхгүй юу. Орос өөрөө дайнтай яая гэж байж манайх руу гурил экспортлох мантай байгаа шүү дээ. Үр тариа байхгүй шүү дээ Орост. Улаан буудай экспортолдог Орос, Украин хоёулаа улаан буудайны хомстолд орж байхад яаж Монгол руу гурил нийлүүлэх вэ дээ.

Тэр ч утгаараа бизнес эрхлэгчид юунд хямрах вэ. Гурилын хэрэглээ нь байгаа л биз дээ. Ямар ч шалтгаангүй үнээ нэмээд байвал хэцүү биз дээ. Эцсийн дүндээ ард түмэн “Чанартай бүтээгдэхүүн боломжийн үнээр худалдаж авах” нь л чухал. Түүнээс биш Монгол шиг жижигхэн зах зээлтэй, хэдэн улс төрчид нь эсвэл нөлөө бүхий бизнес эрхлэгчид үгсэн хуйвалдаад Монголын зах зээлийг атгачхаад ард түмнээрээ мөнгө хийгээд байж болохгүй. Дотоодоосоо түүхий эд нь 100 хувь хамааралтай бүтээгдэхүүний үнэ яагаад 5-6 дахин нэмэгдээд байгаа юм бэ. Бид үүн дээр валютын ханшны эрсдэл ярихгүй. Ямар нэгэн бараа бүтээгдэхүүн импортлоод байгаа биш.

Эдгээр бизнес эрхлэгчдийн гаргаж ирж байгаа нэг яриа нь “Оростой хутгаад л, Оросоос гурил оруулж ирэх гэж байгаа” гэх. Хэн ч ийм үлгэрт итгэхгүй.

-Энэ асуудалд зах зээлийн шударга зарчим мөн үү?

-Үнээ тэд бууруулахгүй бол бид импортын гурил авъя л даа. Европоос ч оруулж ирнэ. Европ хямдхан гурил байж л байна. Зах зээлд өрсөлдөөнийг л бий болгох хэрэгтэй. Тэрнээс биш хэдхэн үйлдвэрүүд улс төртэй холбогдоод ард иргэдээ шулахаа больчихмоор байна. Х.Болорчулуун сайд хүртэл гурилын үйлдвэртэй холбоотой биз дээ. Би бол либерал зах зээлийг дэмждэг. Үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжих нэрийдлээр хэдхэн бизнесээ татвар төлөгчдийн мөнгөөр дэмжихээ л больчихмоор байна.

Бизнес эрхлэгч, тариаланчдад засгийн газраас хүүгүй шахуу зээл олгож байгаа. Засгийн газрын зээл бол татвар төлөгчдийн л мөнгө шүү дээ. Төсвийн мөнгө гэж байхгүй, төрийн мөнгө гэж байхгүй зөвхөн татвар төлөгчдийн мөнгө гэж байдаг. Бидний шүүсийг шахаж авсан татварын мөнгөөр “Энэ салбарыг дэмжих гэж байна” гэж хүүгүй шахам зээл өгч байхад иргэд бид нарт юу наалдаж байгаа юм.