Сайдын яриа | Н.Учрал: Ураны төслөөс төрийн эзэмшлийн 34 хувийг АМНАТ-өөр орлуулна

"Сайдын яриа" контентын эхний дугаартаа ЗГХЭГ-ын дарга Н.Учралтай ураны төслийн талаар ярилцсанаа хүргэж байна.

-Манай улс ураны нөөцөөрөө дэлхийд аравт орж байна. Бидэнтэй нэг гараанаас гарсан Казахстан улс уран олборлолтоороо тэргүүлчихлээ-

-Ураны төслөө урагшлуулах "Цөмийн энергийн тухай хууль"-иа УИХ-аар оруулж ирлээ. Та чуулганы үеэр 27 жил гацсан ураны төслийг УИХ-ын гишүүн С.Цэнгүүний настай харьцуулан жишээлж ярьсан нь хатуу боловч үнэн ёжлол боллоо?

-"Орано групп" анх 1997 онд төлөөлөгчийн газраа Монгол Улсад нээж байсан түүхтэй. Үүнээс хойш 27 жилийн хугацаа өнгөрсөн байна. Бидэнтэй нэг гараанаас гарсан Казахстан улс өнөөдөр уран олборлолтоороо дэлхийд тэргүүлчихлээ. Нийлүүлэлтийн бараг 43 хувийг эзэлж байгаа. Саяхан "Атомын цахилгаан станцтай болох уу" гэдэг ард нийтийн санал асуулга явуулж, дэмжигдсэн.

Эрчим хүчний салбарыг солонгоруулах, эдийн засгаа төрөлжүүлэх чиглэлээр дэлхийн улс гүрнүүд томоохон сорилтуудыг давж ажиллаж байна.

Бид олон улсад Парис, Киото, Класковын хэлэлцээрт "Хүлэмжийн хийг 2030 он гэхэд 22 хувиар бууруулна" гэдэг амлалт өгсөн. Үүргээ биелүүлэхгүйгээр цаашаа яаж алхах вэ. Бид үйлдэл хийх ёстой.

Дэлхийн улсууд нүүрстөрөгчөөс татгалзаж байна. 2015 онд Францын санхүүжилтээр V цахилгаан станц барих ажил ахицтай явж байгаад зогссон. Шалтгаан нь, Франц улс нүүрстөрөгчөөс татгалзаж байгаагаа илэрхийлснээс үүдэлтэй. Иймд бид эрчим хүчний салбарт шинэчлэл хийхийн тулд алхам хийж эхлэх хэрэгтэй. Энэ ч утгаараа цөмийн эрчим хүч ашиглах, хөгжлийн шинэ чиг хандлагаас хоцорч болохгүй.

2009 онд батлагдсан Цөмийн энергийн хуулийг 15 жилийн дараа өөрчлөх гэж байна. Үнэ нь тасралтгүй өсөж байгаа стратегийн бүтээгдэхүүн, томоохон салбарын асуудлыг зохицуулах эрх зүйн чадамжгүй болчихжээ. Эрх зүйн орчныг сайжруулъя гэж зорьсон юм. Энэ удаагийн хуулиар хэдхэн гол асуудлыг хөндөж байна.

-Тодорхой хэлбэл?

-Ураны үнэ тасралтгүй өсөж байна. 2025 он гэхэд дэлхийд нийт 120 мянган тонн ураны эрэлт үүснэ. Гэтэл 80 мянган тонныг л олборлох төлөвтэй. Эрэлт өндөр байгаа тул дагаад үнэ өснө.

2007 онд 10 орчим ам.доллар байсан бол өнөөдрийн байдлаар 81 ам.долларт хүрсэн байна. Найм дахин өссөн үзүүлэлт. Үнэ нь өсөн нэмэгдэж буй стратегийн бүтээгдэхүүний зах зээлээс бид хоцорч болохгүй. Манай улс ураны нөөцөөрөө дэлхийд аравт орж байна. Зөвхөн тогтоогдсон нөөцөөрөө шүү дээ. Илүү их нөөц бидэнд бий. Тиймээс 27 жил гацсан төслийг урагшлуулах нь эдийн засгаа тэлэх боломжийг бүрдүүлнэ.

Мөн эдийн засгийн мега төслүүдийн үр шимийг иргэд ямар хэлбэрээр хүртэх юм бэ гэдгийг Үндэсний баялгийн сангийн хуулиар зохицуулсан. Өнгөрсөн парламентаар "Цөмийн энергийн хууль"-иас урьтаж, "Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль"-иа оруулж ирсэн.

Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль өнөөдөр Ирээдүй өв сан, Хуримтлалын сантай. Баялагаасаа хуримтлал үүсгэх хэлбэрийг зохицуулж өгсөн. "Цөмийн энергийн тухай хууль"-иа хэлэлцэж чадвал "Газрын хэвлий, байгалийн баялгийн 50+1-ийг ард түмэн эзэмшинэ" гэдэг Үндсэн хуулийн 6.2 заалтыг хангуулж чадна. Үр дүнг нь ямар ч хэлбэрээр хүртэж болно.

-"Оюутолгойн гэрээг давтах вий" гэсэн болгоомжлолыг гишүүд анхааруулж, захицгааж харагдлаа?

-"Мон-Атом" компани "Бадрах-Энержи" -гийн 34 хувийг эзэмшдэг. Үлдсэн 66 хувийг Францын "Орано групп" эзэмшдэг.

34 хувьтайгаа байгаад байвал Оюутолгойн гэрээг давтана. Төр өөрийн эзэмшлийн 34 хувиараа үүрэг хүлээж эхэлсэн. Санхүүгийн үүрэг хүлээж, зээл авахад 34 хувь дээрээ импакт авч, сүүлдээ бүр өр үүссэн.

Тэгэхээр хөрөнгө оруулалт хийх чадамж бидэнд алга. Менежментэд нь оролцох тусам буруудна. Бие дааж явуулах бололцоог нь олгоод гол нь 34 хувийг АМНАТ-өөр орлуулж болох Ашигт малтмалын хуулийг Цөмийн энергийн хуулвд оруулж өгч байгаа. Ашигт малтмалын хуулиар "Төрийн эзэмшлийн 34 хувийг АМНАТ-өөр оруулж болдог. Харин Цөмийн энергийн хуульд өнөөдрийг хүртэл "болохгүй" заалт бий.

-Манайх 34 хувийг шууд эзэмшвэл өнгөрсөн хугацааны алдаа давтагдах эрсдэлтэй-

-Засгийн газар “Мон-Атом” ХХК-иар дамжуулан 34 хувийг эзэмшинэ гэж анх Орано групптэй байгуулсан гэрээнд тусгасан. Энэ 34 хувийн хэдэн хувь нь АМНАТ, хэдэн хувь нь шууд хөрөнгө оруулалт байдлаар байх юм бэ?

-Төрийн эзэмшлийн 34 хувийг АМНАТ-өөр үү, бүтээгдэхүүн хуваахаар уу, тусгай АМНАТ-ийг хэрхэн тооцох вэ зэргийг Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр УИХ шийддэг. Хөрөнгө оруулалтын гэрээг оруулж ирэхдээ УИХ-ын тогтоолтой хамт өргөн мэдүүлж, УИХ онцгой бүрэн эрхийнхээ хүрээнд шийдвэрлэнэ.

Ямартай ч төр эзэмшлийнхээ суурь АМНАТ-ийг 5, тусгай АМНАТ-ийг 5, дээр нь өсөн нэмэгдэх АМНАТ гэж тооцъё гэж байгаа юм.

Нэг фунт нь 80-90 ам.доллар байвал 4 хувь, 90-100 ам.доллар байвал 5 хувь, 100-110 ам.доллар байвал 6 хувь гэхчлэн нэмэгдэх байдлаар тооцно. Тухайлбал, одоо 81 ам.доллартой байна гэж тооцвол Монгол Улс хамгийн багадаа 14 хувийн АМНАТ шууд авна гэсэн үг.

Тухайн компани ашигтай, ашиггүй ажиллахаас үл хамаараад АМНАТ-ийг татвар шиг авна гэсэн үг. Тэгэхгүйгээр 34 хувийг шууд эзэмшвэл өнгөрсөн хугацааны алдаа давтагдах эрсдэлтэй. 34 хувийнхаа ногдол ашгийг хүлээгээд суугаад байдаг алдааг л дахин давтахаа больё гэж байгаа юм.

-Монгол Улсын Засгийн газар 10 хувийн давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигч байхаар тохирсон бөгөөд үнэ төлбөргүй эзэмшинэ. Ямар нэг хөрөнгө оруулалт хийхгүй гэсэн үг үү?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Франц Улсад айлчлах үеэрээ "Орано групп"-ийн хөрөнгө оруулалтын гэрээний протоколд гарын үсэг зурах үйл ажиллагаа өрнөсөн. Энэ үеэрээ өсөн нэмэгдэх АМНАТ-ийг зарчмын хувьд дэмжсэн юм билээ. Дээрээс нь суурь болон тусгай АМНАТ-өө тооцно.

Тодорхой 10 хувиа "давуу эрхийн хувьцаа гэж үзэж болох юм" буюу хөрөнгө оруулалт хийх үүрэг хүлээхгүй гэсэн үг. Ингэж болно гэдгийг цаад тал зөвшөөрсөн. Гэтэл манай "Цөмийн энергийн хууль"-д тусгай АМНАТ-ийн босгыг 5 хувь гээд заачихсан байдаг. Уг нь манай хууль манай улсад ашигтай байх байтал эсрэгээрээ. Үүнийг өөрчилье л гэж байгаа юм.

Төрийн эзэмшлийн 34 хувь бол энгийн хувьцаа. Түүний 10 хувийг давуу эрхийн хувьцаа гэж үзээд нөгөө тал "Танайх санхүүгийн хариуцлага хүлээхгүй. Гэхдээ 10 хувийн ногдол ашгаа авна" гэдэг боломжийн санал ярьчхаад байхад бид "Энгийн хувьцааг давуу эрхийн хувьцаа болгох хууль бидэнд байхгүй" гээд суугаад байж болохгүй. Иймд Компанийн тухай хуулийг хөндөж байгаа юм.

-Төслийн төсөвт өртөгийн хэмжээ 5.4 их наяд төгрөг гэсэн тооцоо бий. Манай талаас хөрөнгө оруулалт хийгдэх үү. Эх үүсвэрийн тухайд ямар байхаар ярилцаж байгаа вэ?

-Төсөлд 1.6 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэх юм билээ. Төрийн эзэмшлийн хувь 34 гээд хэлэлцээр хийгээд тохиролцох юм бол анхны хөрөнгө оруулалтад 125 сая ам.долларыг монголын тал заавал хийх үүрэг хүлээлгэж байгаа.

Хэрэв бид "Цөмийн энергийн тухай хууль"-даа өөрчлөлт оруулаад АМНАТ-өө нэмэгдүүлж, ногдол ашгаа авах /10/ хувиа давуу эрхийн хувьцаа болгочихвол хөрөнгө оруулалт болон санхүүгийн хариуцлага хүлээхгүй. Манай талд ашигтай болно л гэсэн үг.

Одоо байгаа эрх зүйн орчноороо шийдвэрлэвэл хариуцлага хүлээх, өр үүсэх том эрсдэл байна.

-Ураны төсөлд ашиг сонирхлын зөрчилгүй. Монголд ашигтай, эдийн засгаа тэлэх итгэл үнэмшил бий-

-Давуу эрхийн 10 хувийн хувьцааны ногдол ашгаа "Хуримтлалын сан" руу шилжүүлж чадвал эрүүл мэнд, боловсрол, орон сууцанд зарцуулна. Олон талын ач холбогдолтой.

-Ураны төслөөс Монгол Улсын хүртэх санхүүгийн шууд өгөөж ямар байх вэ?

-5.4 тэрбум ам.долларын санхүүгийн шууд өгөөж хүртэнэ гэдэг мэдээлэл урьдчилсан ТЭЗҮ дээр байдаг юм билээ.

Гэхдээ шууд ба шууд бус өгөөж гэж бий шүү дээ. Гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалт сэргэнэ. Ураны төсөл, хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх шинэ боломжууд нээгдэнэ. Мөн Хүхрийн хүчлийн үйлдвэр байгуулах бололцоо бий болно. Тухайлбал, "Эрдэнэт үйлдвэр"-ийн элемент дээр түшиглэн энэ үйлдвэрээ байгуулах боломжтой. Хог хаягдлын үйлдвэр ч бас.

Монголд ашигтай байлгахын тулд "Цөмийн энергийн хууль"-ийг баталсны дараа хэлэлцээг үргэлжлүүлэхдээ "Манай хуульд нийцэж ажилла" гэдэг зарчмын шаардлага тавина.

-Хөрөнгө оруулагч талаас ирүүлсэн саналд татварын алдагдал шилжүүлэх хугацааг 4-10 жил байхаар тусгасныг Татварын ерөнхий хуульд заасан дөрвөн жилээр мөрдөнө гэдэг нь хэвээрээ юу?

-Тогтворжуулах татварын орчин гэдэг ойлголт бий. "Байгаль орчин, гол ус бохирдуулсаны төлбөрийг тогтворжуулахгүй" гэдэг хатуу байр суурьтай байгаа. Харин бусад татварын орчинг тогтворжуулах шаардлага үүснэ.

-Казакстаны Ерөнхийлөгчин айлчлалаас манайх тэднийхээс туршлага судлах асуудал хөндөгдсөн. Энэ ажил хэзээнээс эхлэх вэ?

-Казахстаны төрийн болон хувийн өмчийн компаниудыг нэгтгэсэн Казатомпром гэх компани бий. Тэр компанийн Гүйцэтгэх захирал Монгол Улсад ирэх үеэр "Мон-Атом" компанитай санамж бичиг зурсан. Ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүн үйлдвэрт нь очиж ажиллахаар төлөвлөж байгаа. Казахстаны тал туршлагатай тул хуваалцая, сургалтад хамруулъя гэдгээ илэрхийлсэн.

Ураны чиглэлээр судлагаа, шинжилгээ хийдэг 30 гаруй эрдэмтэн, судлаач манайд бий. УИХ-ын чуулган дээр сууж байгааг харсан байх. Би энэ чиглэлийн хүн биш тул мэргэжилтнүүдийнхээ үгийг сонсох хэрэгтэй.

Энэхүү төсөл дээр манай үе үеийн Засгийн газар ажилласан. Н.Алтанхуяг гишүүн Ерөнхий сайд байхдаа ажлын хэсэг байгуулж, байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөллийн судалгаа хийлгэж байсан. Одоогийн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа мөн байгаль орчны үнэлгээ хийлгэсэн. Хотын дарга Х.Нямбаатар ХЗДХ-ийн сайд байхдаа ажлын хэсгийг ахалж ажилласан. УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан ЗГХЭГ-ын дарга байхдаа үргэлжлүүлсэн.

Миний хувьд ямар нэгэн ашиг сонирхлын зөрчил огт байхгүй. Тиймээс Монголын талд ашигтай, ард түмэн ногдол ашиг хүртэх, эрүүл шинжлэх ухаанчаар харж, эдийн засгаа тэлэх төслийг урагшлуулъя гэдэг итгэл үнэмшил бий.

-ТУЗ-д Монголын талын байр суурь хангагдахгүй байх зэрэг сөрөг тал үүсэх эрсдэл бий юу?

-Компанийн хуулиар хэрэв энгийн хувьцааг давуу эрхийн хувьцаа болгож шилжүүлсэн тохиолдолд ногдол ашиг авна. ТУЗ-д тодорхой төлөөллөө суулгана. Зарчмын асуудлуудаа хөндөөд л явна.

Гэхдээ гэрээг ярих эрт байна. Хэлэлцээ үргэлжилж байна. Хуулиа батлаад, дүрмээ тодорхой болгочхоод хэлэлцээрийн ширээний ард дахин сууя. Монголын талд ашигтай гэрээг л УИХ-д өргөн мэдүүлье. УИХ эцсийн шийдвэрийг гаргах байх аа гэж бодож байна.

-Цаг гарган ярилцсанд баярлалаа.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй