Б.Чинзориг: Ж.Эрхэмбаатар улс төрийн нөлөөлөлгүй жирийн ажилчдыг халж, “хэрэг үүрүүлнэ” гэж дарамталсан

Хөгжлийн банканд арван жилийн турш хуульчаар ажиллаж байгаад 2022 оны хоёрдугаар сард хууль бусаар халагдсан гэх Б.Чинзоригтой ярилцлаа. 

-ХӨГЖЛИЙН БАНКНЫ ЖИРИЙН АЖИЛЧДААС ДАРГА НАР ИРЭЭД “ЧИ ХЭНИЙ ХҮН БЭ?” ГЭЖ АСУУДАГ-

-Юун түрүүнд өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Намайг С.Чинзориг гэдэг би Хөгжлийн банканд 2012 оноос хойш буюу сүүлийн арван жил ажиллаж байна. Өнгөрөгч хоёрдугаар сард халагдах тушаалаа аваад гуравдугаар сард ажлаа албан ёсоор хүлээлгэж өгсөн. Ингэж ажлаа хүлээлгэж өгөхдөө хууль бусаар халагдсан гэж үзэж байна. Дээр нь шударга бус явдлын золиос боллоо. 

-Ямар үндэслэлээр та өөрийгөө хууль бусаар халагдсан гэж үзэж байна вэ?

-Намайг ажилд орсон цагаас эхлээд нэг асуулт байнга дагаж ирсэн. Үе үеийн дарга удирдлагууд орж ирээд л “Чи хэний хүн бэ?” гэж асуудаг. Жирийн ажилчдыг нэг нэгээр нь дуудаж бараг байцаалт маягийн юм авдаг. Хэний хүн эсэхийг нь тодруулах гэж асууна, шалгаана. Энэ нь улс төрийн холбоо хамаарлыг тогтоох гээд байгаадаа биш. Хэний ч хүн биш бол явуулах гээд байгаадаа гол. Сая намайг хэний ч хүн биш учраас явууллаа. Ингэж л бодож байна. 

-Анх Хөгжлийн банканд хэрхэн ажилд орж байв аа. Хэн нэгний нөлөө хамаарлаар ажилд авдаг байсан тул ийм асуулт байнга гарч ирдэг байсан юм биш үү? 

-2012 онд анх намайг Хөгжлийн банканд ажилд ороход Солонгос захиралтай байсан. Англи, Монголоор шалгалт өгөөд орж байлаа. Тухайн үед өнөөдрийнх шиг дуулиантай банк байгаагүй. Хүмүүс мэддэг ч үгүй байсан. Би ч гэсэн хувьдаа “ямар банк юм бол” гэж бодож очиж байсан. Цалин хөлс ч ганц хоёр зуун төгрөгөөр илүү байлаа. 2015 оноос хойш цалинг нэмээгүй. Холбоо хамаарал, улс төрийн нөлөөлөл бас байдаггүй байлаа. Миний хувьд жирийн нэгэн жолооч аав, номын санч ээжийн хүү. Багаасаа өөрийгөө хөгжүүлж тууштай зүтгэсээр Монгол Улсын их сургуульд хуулийн мэргэжлээр магистрын зэрэгтэй болсон. Орос, Англи хэлтэй. Хуульчийн сонгон шалгаруулалтад байнга дээгүүр оноо авдаг. Ийм нэгэн жирийн ажилтан хүн. “Хувь хүн өөрөө чадвартай байвал бүх зүйл болж бүтнэ” гэдэгт итгэж явсан. Гэхдээ саяхныг хүртэл. Одоо бол итгэл алдарчхаад байна. Ирээдүй гэрэл гэгээтэй болно гэдэг үзэлтэй. Энэ үзэл минь арай ч бөхчхөөгүй байна. Шударга бус явдлын золиос болчхоод дуугүй суугаад байж болохгүй. Өөрийнхөө хэмжээнд тэмцэх ёстой. Нэг ч гэсэн лаа асаах ёстой. Тиймээс ч энэ ярилцлагыг өгье гэж шийдсэн юм. 

-Өөрийг тань ямар үндэслэлээр ажлаас чөлөөлсөнөө удирдлагууд тань мэдэгдэж, тайлбар мэдээлэл өгсөн үү? 

-Ж.Эрхэмбаатар гэдэг хүн Хөгжлийн банкны Дэд захирлын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдож ирсэн цагаасаа баахан халаа, сэлгээ хийх ажлыг эхлүүлээд байна. Энэ даргын хэлснээр “миний мэргэжил, туршлага, ур чадвар дутагдсан” гэсэн. Мөн хамт олны уур амьсгалыг эвдэж, хагалган бутаргасан гэж буруутгаж байгааг дууллаа. Намайг халах тушаалд “хамт олны эв нэгдлийг хагалган бутаргасан, ёс зүйн хэм хэмжээгээ ноцтой зөрчсөн, ажил тасалсан” хэмээсэн байна лээ. Захын нэг ажилтнаас миний тухай асууж болно. Би ажилтны ёс зүйн хороонд орж ажиллаж байсан хүн. Нийт ажилтан эрх ашгийг хамгаалдаг хүн. Өөрөө эгэл жирийн амьдрал сайн мэдэх учир хүний төлөө дуугарахыг илүүд үздэг. 

Мэргэжлийн дадлага туршлага ярихдаа хүрвэл би 2003 оноос ажиллаж эхэлсэн. Багш, тэнхимийн эрхлэгч, Баянзүрх дүүргийн хуулийн зөвлөх зэргээр ажиллаж байсан. Хөгжлийн банканд жирийн хуульчаас эхлээд ахлах хуульч, комплайнсийн мэргэжилтэн, ёс зүйн хорооны гишүүн, нууцын ажилтан  зэрэг ажил албуудыг хашиж явлаа. Ажиллаж байх хугацаандаа ажил, албан тушаалын зөрчил гаргаж ч, нөлөөнд автаж ч байсангүй. Хамгийн сүүлд буюу 2021 онд Хөгжлийн банкны Гүйцэтгэх захирлын нэрэмжит шагналыг хүртсэн ажилтан. Улиралд хийдэг оноо үнэлгээгээр дандаа 90 дээш оноо авдаг. Шинээр орж ирсэн үе үеийн залуу хуульчдийг сургаж, зааж чиглүүлдэг.

-Ж.ЭРХЭМБААТАР ЗАХИРАЛ, УДИРДАГЧ ХҮНЭЭС ГАРАМГҮЙ ЗАН ААШ ГАРГАЖ, НАДТАЙ ХАРЬЦСАН-

-Ажлаас халах үндэслэлийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаагийн тухайд? 

-Намайг ажлаас халах ажиллагаа 2022 оны хоёрдугаар сарын 22-ноос эхэлсэн.  Энэ өдрөөс хойш гуравдугаар сарын 29-нд ажлаа хүлээлгэж өглөө. Хоёрдугаар сарын 22-нд би ажил хэрэг ярих гэж Ж.Эрхэмбаатар захирлын өрөөнд орсон. Захирал, удирдагч хүнээс гарамгүй зан ааш гаргаж, надтай харьцсан. Хувийн зарц барлагтайгаа харьцаж байгаа мэт аашилсан. Би тэр хүнд уг нь ямар ч гэм хийгээгүй. Тиймээс би “Та надтай яаж харьцаад байгаа юм бэ?” гэж асууж, зөрүүлээд зүй ёсны шаардлага тавьсан, харилцаа хандлагыг нь өөрт нь шууд хэлсэн. Ингэхэд “Би өмнөх өдөр нойр багатай байсан юм аа” гэдэг тайлбарыг тухайн үед хэлсэн. Ойлголцсон гэж  бодсон. Гэвч маргааш нь ажлаас халах 15 хүний нэрсийн жагсаалт гаргаад түүндээ намайг оруулсан байсан. Хувийн өс хонзонгийн сэдлээр ажлаас халах ажиллагааг хийсэн гэж үзэж байгаа. Улмаар тэрхүү 15 хүнээ нэг нэгээр нь дуудаж ажлаас чөлөөлөгдсөнийг нь хэлсэн. 

-Өөртэй нь таарамжгүй харилцаа үүсгэснээс халсан гэж үү?

-“Мөнхбат нарын хэргийг шийдвэрлэх шүүх хуралдаанд үйлчлүүлэгчийн буюу Хөгжлийн банкны эрх ашгийг хангалттай хамгаалж чадаагүй. Мэргэжлийн арга туршлага дутсан гэж үзэж байна. Энэ үндэслэлээр таныг чөлөөлж байна” гэж хэлсэн. Тэгээд би өөрт нь хэлсэн. “Та шийдвэр гаргагч болчихсон юм уу, шийдвэрээ өгчих” гэж би шаардсан. “Удахгүй бичгээр гаргаад өгчихнө” гэсэн. Тэр өдөртөө 15 хүний ажлын комьпютерийн сүлжээг нь хааж, ажил хийх эрхгүй болгосон. Ажлаас халагдах 15 хүний нэрсийг гаргахдаа ямар ч үндэслэлгүйгээр, өөрөө зохиож гаргасан гэж үзэж байна. 

-Яагаад?

-Өөрийн зүгээс “Хөгжлийн банкны асуудлыг эдгээр 15 хүн рүү чихэж, эдгээр хүмүүст асуудал байсан мэтээр харагдуулах гэж байгаа юм биш биз дээ” гэж хардаж байна. 

-Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн зүгээс “ТУЗ-ийн есөн гишүүнтэй нийлээд зээлийн асуудалд холбогдох 20 гаруй хүнийг чөлөөлөх” чиглэл өгсөн шүү дээ. Зээлийн асуудалтай холбоотой байж болзошгүй буюу хуулийн байгууллагад шалгуулж буй хүмүүсийг халаагүй юм уу? 

-УИХ-ын дарга хэлэхдээ “Зээлийг зориулалтын бусаар ашигласан улс төрийн хамааралтай хүмүүст хатуу хариуцлага тооцох ёстой” гэсэн. Ерөнхий сайд “ТУЗ-ийг 100 өөрчлөх, ажилдаа хариуцлагагүй хандан зээл авсан компаниудын нөлөөнд орсон байж болзошгүй 20 гаруй ажилтныг ажлаас нь чөлөөлөх” гэж үүрэгдсэн байдаг. Гэвч Мандухай сэцэн хатан кинон дээр “100 ботго алж ингийг нь буйлуулаад, 100 хүүхэд алж эхийг уйлуулаад” гэж гардаг шиг УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайдаас өгсөн үүргийг хэрэгжүүлэхдээ нугалаа гаргаж, өөрийн дураар авирлаж жирийн ажилчдыг хоморголон халж эхэлсэн. Ажлаас халах тушаал Гүйцэтгэх захирал Н.Мандуулын нэрээр гарна. Гэвч ажиллагааг гардаж зохион байгуулж байгаа хүн Ж.Эрхэмбаатар өөрөө.

-ЖИНХЭНЭ ХАЛАХ ЁСТОЙ ХҮМҮҮСЭЭ ХАЛАХГҮЙ. ЖИРИЙН АЖИЛЧДЫГ ХАЛСАН-

-Таны дээр дурдсан Ж.Эрхэмбаатар захирлын халсан 15-аас хуулийн байгууллагад шалгуулж буй нь хүн бий юм уу. Бүгдээрээ шалгуулаагүй, шалгуулах үндэслэлгүй хүмүүс үү? 

-Миний мэдэхийн ганцхан хүн яллагдагчаар татагдсан. Бас нэг хүнийг хуулийн байгууллагаас шалгаад “сахилгын арга хэмжээ ав” гэдэг чиглэл ирсэн гэж дуулсан. Үлдсэн хүмүүс нь хуулийн байгууллагаар шалгуулаад байсан зүйл алга. Ерөнхий сайдын хэлснээр зээлийн асуудалд оролцсон байх магадлалтай, улс төрийн холбоо хамааралтай хүмүүсийг олж тогтоох нь зөв. Үүнтэй санал нэг байна. Гэтэл ямар санаа зорилгоор 15 хүний нэрийг өөрийн дураар гаргачхаад ингэж аашлаад байгааг нь ойлгохгүй байна. Энэ 15 хүнд асуудал байсан мэтээр харагдуулах гэж байгаа юм уу. Эсвэл өөрийнхөө хүмүүсийг авч ирэх гээд ингээд байгаа юм уу. Зорилгыг нь сайн мэдэхгүй. Ямартай ч Ерөнхий сайдаас өгсөн үүрэг чиглэлийг хэрэгжүүлэхдээ бодит амьдралаас эсрэгээр нь хэрэгжүүлээд байна. Улс төрд нөлөөтэй хүмүүс нь энэ 15-аас гадна үлдсэн гэж бодож байгаа. Жинхэнэ халах ёстой хүмүүсээ халахгүй. Цаанаа татаас, дэмжлэг байхгүй эгэл жирийн ажилтнуудыг халж байна. Надад тохиолдсон жишээ бодит. Хоёрдугаар сарын 23-нд “Мөнхбатын хэрэгтэй холбогдуулан мэргэжлийн арга, туршлага дутагдсан тул ажлаас чөлөөлөх шийдвэр гаргалаа” гэж байгаа юм. Харин ажлаас халах тушаал гаргахдаа огт өөр зүйл бичсэн. Би ярилцлагын эхэнд гурван үндэслэлээ хэлсэн шүү дээ. Байж болох, буруутгаж болох ямар л үндэслэл байна, бүгдийг нь бичсэн байна лээ л дээ. Ямар ч ажилтныг халахад бодит үндэслэл хэрэгтэй. Гэтэл гаргасан алдаа зөрчлийг нь илрүүлэхээс урьтаж, халах шийдвэр нь гарчхаад байна. Араас нь халах үндэслэлээ хайж, бодож байна. Намайг ажлаас халаад зогсохгүй гүтгэсэн үйлдэл ч гаргасан. 

-Таныг яаж гүтгэсэн гэж? 

-Хоёрдугаар сарын 25-ны өдөр Төрийн ордонд мэдээлэл хийхдээ гүтгэлгийн шинж чанартай зүйлсийг ярьсан. Түүний нэг нь миний талаарх яриа. “Мөнхбат нарын хэрэг буюу Хөгжлийн банкны асуудалд оролцохдоо ажил олгогчийн эрх ашгийг хангалттай тодорхойлж, хангалттай хамгаалж оролцоогүй” гэдэг юм. Хоёр төлөөлөгчийн нэг нь хангалттай ажиллаагүй гэдэг. Ингэж намайг орон даяар зарласан. Нэрийг нь зарлаагүй ч миний ойр тойрных нь намайг гэдгийг гадарлаж байгаа шүү дээ. Яг тэр үеэр Хөгжлийн банкны байрны талаар сэтгүүлчид асуухад удирдлагууд бие биенээсээ “Гэрээ нь хэзээ байгуулагдсан билээ” гэж асууж байх жишээтэй. Үүгээрээ удирдлагууд өөрсдөө энэ асуудалд хайнга хандаж байгаагаа илтгэсэн. Өөрсдөө асуудлаа мэдэхгүй байгаа байхгүй юу. 

-Өөрөөс тань бусад 14 ажилтны ажлаас халагдах үндэслэл юу байсан бол? 

-Заримыг нь бас адилхан дарамталсан байсан. Олон жил ажилласан нэг ажилтныг “ажлаа өг, эс бөгөөс ял болгоод үүрүүлчихнэ шүү” гэж заналхийлсэн байна лээ. Энэ бол гэрчтэй яриа. Ж.Эрхэмбаатар захирал одоо шүүх, цагдаа, прокурор биш. Хүнийг тэгж дураараа дарамтлах ямар эрхтэй хүн юм бэ. Үүнийг их гайхаж байна. Өөрөө “Нэг хүнийг ажлаас чөлөөл, нэг хүнд хариуцлага тооц” гэдэг чиглэл АТГ-аас ирсэн гэж хэвлэлийн хурлын үеэр ярьсан. Хоёр хүний асуудал л хууль хяналтын байгууллагад бий юм билээ. Үлдсэн хүмүүсийн нэрсийг хаанаасаа ч гаргаж ирсэн юм бүү мэд. 

-Ярилцлагын туршид “эгэл жирийн ажилчид” гэж та хэд хэдэн удаа ярилаа. Ингэхэд Хөгжлийн банканд эгэл жирийн ажилчид, дарга нар гэсэн хоёр зааг байх шиг ээ. Жирийн ажилтны эрх ашгийг анхлан хөндөж байна гэж ойлгогдлоо? 

-Хөгжлийн банканд орсон цагаас эхлэн зөвхөн миний гэлтгүй ажилтны эрх ашиг нэлээн төвшин доогуур байж ирсэн. Хөгжлийн банкны асуудлын эх үндэс хүний нөөцийн бодлого алдагдсанаас үүдэлтэй. Нэгдүгээрт, ажилтан тогтвор суурьшилтай ажиллаж чаддаггүй. Халаа, сэлгээ маш их явагддаг. Хоёрдугаарт, банкны талаар ямар ч мэдлэг, чиг баримжаагүй хүмүүс томилогдож очдог. Нийт 130 ажилтныг ажилд авч, 110 хүнийг халсан байдаг юм билээ. Ингэж халж солихдоо дарга удирдлагууд өөрт таалагдсан хүндээ олон сарын тэтгэмж өгчихдөг. Арван жилийн турш жил бүр бүтцийн өөрчлөлт хийж ирсэн. Энэ тоолонд Эрсдэлийн газрыг Эрсдэлийн удирдлагын газар болгоод сольчихдог. Бүтцийн өөрчлөлт нэрээр ялангуяа эгэл жирийн ажилчдаа халж солих явдал их байсан. Гэвч халагдсан ажилчид шүүхээр яваад ялдаг. Нөхөн олговор авдаг. Харамсалтай нь ажлаас нь халсан буруутай албан тушаалтан энэ мөнгийг гаргаж байгаагүй. Миний мэдэхээр лав. 

-ТУЗ СОЛИГДОХ БҮРТ ДООШОО ХАЛАА СЭЛГЭЭ ХИЙГДЭЖ, ӨӨРСДИЙН ХҮМҮҮСЭЭ АВЧИРДАГ-

-Хөгжлийн банк одоо хэчнээн ажилтантай юм бэ? 

-Одоогийн байдлаар Хөгжлийн банк 100 гаруй ажилтантай. 20-30 нь үйлчилгээний, 20-30 нь удирдах албан тушаалтан. Ажил хийдэг 40 гаруйхан хүнтэй. Тэднийгээ байнга гоочилно, дарамтална, хална солино гэж сүрдүүлнэ. Нэг дарга нь ирээд “ахлах хуульч болголоо гэнэ”, нөгөөх нь ирээд “ахлах биш болголоо гэнэ”. Маш төвөгтэй.  

-Бүтцийн өөрчлөлт хэр их хийж байв. Үе үеийн ТУЗ-ийн гишүүд өөрсдийн хүмүүсээ чирч ирээд албан тушаалд чихчихдэг гэх мэдээлэл байдаг шүү дээ?

-Хөгжлийн банк арван жилийн түүхтэй байгууллага. Жил болгон шахуу бүтцийн өөрчлөлт хийдэг. Хамгийн сүүлд “Арван жилийн дотор есөн ТУЗ, есөн гүйцэтгэх захирал солигдсон” гэж Н.Мандуул захирал хэлсэн байна лээ. ТУЗ солигдох бүрт доошоо халаа, сэлгээнүүд явагддаг. Гүйцэтгэх удирдлагууд солигддог. Сүүлдээ бүр байх ёстой үзэгдэл мэт болчихсон. Үүнтэй эвлэрмээргүй байгаа юм. Нэг ажлыг удаан хийж байж гаршиж, туршлагатай болно шүү дээ. Гэтэл харамсалтай нь нүүдлийн шувууд шиг орж ирээд л гараад яваад өгдөг.

-Өнөөдрийн нөхцөл байдлаар Хөгжлийн банк шиг болж бүтэхгүй газар алга болчихлоо. Олон жил ажилласан хүний хувьд юу гэж бодож сууна?

-Хөгжлийн банк шууд болон дамжуулах зээлдэх замаар 2000 гаруй төслийг амжилттай хэрэгжүүлсэн байдаг юм билээ. Энэ төслүүд үр өгөөжөө өгсөн. Гудамж төсөл хэрэгжсэнээр хэдэн замын болон дэд бүтцийн компаниуд хөл дээрээ боссон гээд сайхан зүйлс олон бий. Үүнийг дагаад олон мянган ажлын байр бий болсон. Төслийн санхүүжилт ийм ашигтай. Төслийн зээлээр зөвхөн компаниуд өөрсдөө баяжина гэдэг маш буруу ойлголт. Гадны улс орнуудын жишгээс харахад хэдхэн том компаниудынхаа хүчээр босч ирсэн түүхтэй байдаг.

Бүх зээлдэгч нар болж бүтдэггүй юм биш. Мэдээж тодорхой алдаа завхралуудыг засах ёстой нь үнэн. Зээлийн асуудал олон нийтэд хүрч, өндөрөө авсны хүчээр төлөгдөж байгаад баяртай байна. 40 тэрбум төгрөг төлөгдлөө гэхэд жирийн ажилчид бид өрөөндөө алгаа ташицгааж суусан. Чанаргүй зээлийг төлүүлэх ажилд жирийн ажилчид бүгд л оролцсон. Хөгжлийн банкны дүрэм журмыг шинэчлэх, сайжруулах ажилд миний бие бүгдэд нь оролцож явлаа. Хөгжлийн банкны хуулийн төслөөс эхлээд хяналтын тогтолцоог нь сайжруулах ажилд ч оролцсон. 2017 онд хяналтын тогтолцоо сайжирсан. Үүнээс хойш сайжирсаар үр дүн одоо гарч байгаа гэж хэлж болохоор.

-Цаг зав гарган ярилцсанд баярлалаа. 

Гэрэл зургийг: О.Улсболд

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй