50 жил дархан хийж буй Д.Алтангэрэл: 300-400 загвар зохиосон гэхдээ нэгийг ч баталгаажуулж аваагүй

Тэрбээр 1970 онд 16 настайдаа Үйлдвэр хоршооллын техник мэргэжлийн сургуулийн дархны ангид элсэн орсон. Наймдугаар ангиа төгссөн тэр жил Архангай аймгаас “олдсон” хуваарь нь л энэ байж. Гурван жил дархнаар суралцаж 19 насандаа Урлаг төмөрлөгийн эдлэлийн компинатаас ажлын гараагаа эхэлсэн.

1975 онд Гоёл чимэглэлийн үйлдвэрт /Зоос гоёл/  хуваарлигдаж, тэндээ 29 жил загвар зохион бүтээгчэээр ажиллажээ. Ингээд үйлдвэр нь хувьчлагдахад Урт цагаанд ирж дархан хийх болсноор даруй 20-иод жил өнгөрчээ.

Далаад настай ч хөнгөн шингэн, залуухан тэрбээр 50 гаруй жил л тасралтгүй дархан хийлээ, хүний эд гоёлыг үнэн сэтгэлээсээ сайхан хийгээд өгчихсөн гэж тархи оюунаа ажиллуулдаг хэмээн угтлаа.  

-Арван хэдхэн настай охин уран дархнаар ажлын гараагаа эхэлсэн гэхээр нэг л төсөөлөгдөхгүй байгаа юм. Ажлаа юунаас эхэлсэн бэ?

-Дарханы сургууль төгссөн хүн чинь дархнаа л хийнэ биз дээ./инээв/ Урлаг төмөрлөлийн эдлэлийн комбинатад ажилд ороод зэс, мөнгөн аяга хийж эхэлсэн. Үйлдвэрийн аргаар, норм төлөвлөгөөтэй бүх дамжлага гар ажиллагаатай тийм л байсан. Тэгээд удалгүй Гоёл чимэглэлийн үйлдвэр буюу олны мэдэхээр “Зоос гоёл”-ын үйлдвэрийн загвар зохион бүтээгчээр очиж, тэндээ 29,5 сар ажилласан. Ээмэг, бөгж, гинжний эхний хийц загварыг 29 жил гаргасан гэсэн үг.  

-Хэчнээн загвар гаргасан бол...?

-Тоолж ч байсангүй, бүртгэж ч явсангүй. Чам шиг ингээд намайг асууж, лавлах хүн ч байсангүй. Би чинь урдах ажлаа л сайн хийчих гээд хичээж суудаг эгэл даруухан чавганц байхгүй юу. “Зоос гоёл” хувьчлагдахад “Урт цагаан”-д ирсэн. “Зоос гоёл”-д олон загвар хийсэн. Одоо ч тэр загварууд хийгдэж л байна.

-Таны нэр дээр бүртгэлтэй баталгаажуулсан загвар бий юу?

-Тэр үед патентжуулна энэ тэр гэсэн ойлголт байгаагүй ээ. Төр засаг ингэж эргэнэ гэж төсөөлөөгүй. Урдахь ажлаа л сайн хийх чиглэл, зорилготой цагтай уралдаад л гүйж явсан, бидний үеийнхэн. Манайд загвар зохион бүтээгч гурван хүн байсан. Хоёр маань бурхан болж би л үлдлээ дээ. Одоо эргээд бодоход зоосны багш бурхны загварыг гаргаж хийсэндээ их баярладаг. За тэгээд “Сарнай” гинж, сүйжин ээмэг, цулгай бөгж гээд 300-400 загвар лав гаргасан. Тэр болгон дээр энэ минийх, би хийчихлээ гэж огт хандаж байсангүй. Бушуухан дараагийн ажил руугаа л орно. Тэгээд л үйлдвэр маань хувьчлагдахаар бодох санах юмгүй “Урт цагаан”-д ирээд суучихсан. Насаараа хийсэн ажил маань болохоор надад төвөгшөөх юм байгаагүй.

-Эмэгтэй хүний хувьд хүнд ажил уу?

-Хүн болгон хийх ёстой зүйлээ туулаад л явдаг. Аягыг гараараа хийдэг байсан үеийг бодоход одоо бүх л зүйлийг хэвээр цутгадаг болсон. Хийх ёстойгоо хийж хүнд хэцүү гэж дүгнэж, шантралгүй явсаар нэг мэдэхэд тавиад жил өнгөрчээ. Ажилдаа дасчихсан даа. Анх эхэлж байгаа хүмүүст бол хүнд шүү дээ. Санаанд нь ч буухгүй. Олон жилийн давтамжтай хийсэн учраас хэвийн болчихдог.  

-Дээхнэ үед дархан хүн гэдэг өндөр хүндэтгэл хүлээдэг байлаа-

-Завсарлалгүй 50 жил ажилласан гэхээр ар гэр, ахуй байдлаа хэрхэн зохицуулж байсан бэ?  

-Дунд нь гурван жил завсарлаж, Солонгост очиж ажил хийсэн. Бусдаар бол энэ ажлаа л хийсэн. Миний нөхөр Урлаг эдлэлээс л надтай хамт ажилласан сийлбэрч хүн байлаа. Дээр үеийн одон, медалийг хийсэн дээ. Бид хоёр Гоёл чимэглэлийн үйлдвэрээс Урт цагаанд хамт ирсэн. Даанч хань минь 2005 онд бурхан болсон доо. Бид хүү, охин хоёртой. Хүү цагдаагийн байгууллагад, охин худалдааны чиглэлээр ажилладаг. Олон сайхан шавь нар маань байна. Залуу байхад цагтай уралдаж, ажлаа л хийдэг байсан. Амьдрал ахуй тэгээд аясаараа эмхрээд л байж. Эгч нь төрөлхийн олон зүйлд хүртээмжтэй биш хүн л дээ. Сэтгэлээсээ хийгээд өгчихье, таалагдаасай, сэтгэл нь дүүрэн гараад яваасай  л гэсэн бодлоор өнөө хүрчээ. Хувиараа ажиллаад ирэхээр үр хүүхэд, амьдралдаа хүссэн цагаа зарцуулж болдог давуу талтай. Урт цагаанд ирж сууснаасаа хойш хүүхдүүдээ сургууль соёлд явуулаад, одоо ач, зээгээ зөөж, хүргэдэг болсон доо.

-Өдөрт дунджаар хэдэн хүнд үйлчилдэг вэ?

-Хүнгүй өнжих өдөр ч бий. Арваад хүнд ч үйлчлэх өдөр ч олон. Чаддаг болгоноо л хийнэ. Захиалга аваад бодож сэтгээд загвараа гаргана. Гараар хийлгэе гэвэл өөрөө зохиогоод нүдэж цохиод л суучихна. 2000 он хүртэл бид нар дандаа гараар хийж байсан. Одоо 70 хүрч байгаа хүн өөрийнхөө хүч чадалд тааруулаад л ажиллаж байна.  

-Таны загварын онцлог нь юу вэ?

-Миний хувьд ээмэг, бөгжөөр дагнасан дархан. Загвараа хүнд шууд хүрэх ур хийцтэй гаргахад анхаардаг. Би 20 настайдаа Орос, 22 настайдаа Унгарт, хожим нь 1995 онд Германд очиж мэргэжил дээшлүүлсэн. Унгарт гинжний технологи сурч ирээд “Сарнай” загвараа бүтээсэн. Одоо энэ миний загвар, үүний анхны загварыг би гаргасан гэхэд хэн ч үнэмшихгүй. Хамт байсан хүмүүс л мэднэ. Тухайн үе нийгмээрээ л ийм байсан юм даа.  Харин "Зоос гоёл"-ын түүхэн номон дээр энэ бүхэн байдаг юм.

-Дархан хүн бурхан ухаантай гэдэг. Танд удамд уран дархан хүн бий юу?  

-Бурхан ухаан энэ тэр гэдгийг мэдэх юм алга. Миний удам угсаад дархан хүн байгаагүй. Тухайн үед амьдралын эрхээр л олдсон мэргэжлээрээ суралцаад тэр замаараа өдий хүрлээ. Нүдний хараа, гарын ур, мэдрэмж, оюун ухаан гээд бүх эд эсээрээ оролцдог онцлогтой ажил. Дээхнэ үед дархан хүн гэдэг өндөр хүндэтгэл хүлээдэг, нэр хүндтэй мэргэжил байлаа. Гэтэл өнөөдөр хэдэн арван жилээр хэрэглээд ирсэн бодисыг нь хор гээд зарлаж байна. Хорт бодис юунаас илэрдэгийг мэдэхгүй хүмүүс байна. Эгэл дархчууд бидэнд хортой юм байхгүй ээ. Мөнгийг хүхрийн хүчлээр өнгөлдөг байснаа болиод сүүлийн үед лимоны хүчлээр хэрэглэдэг болсон. Алтыг давсны хүчлээр өнгөлдөг. Энэ ажлыг 50 жил хийхэд нэг удаа хордож, харшилж өвдөж байсангүй ээ. Сайхан ажил мэргэжлийг нь муучлахаар гомддог юм байна. Дархны ажил гэдэг үнэнч шударга, сэтгэлтэй хүний хийдэг ажил.

Биднийг дархан эмэгтэйтэй уулзах үеэр Урт цагаан ахуйн үйлчилгээний төвд Экологийн цагдаагийн газраас шалгалт ирээд явсан, Онцгой байдлын газраас шалгахаар ирж байгаа үе таарсан юм. Д.Алтангэрэл "Өчнөөн олон хүн амьдралаа залгуулдаг газрыг нураана, буулгана гээд янз бүрийн газраас ирж шалгаад сэтгэл санаа ч тавгүй байна. Зориод ирсэнд чинь баярлаж байгаа ч үүнээс илүүг яриад тухлан суух боломж алга" гэсэн юм.

-Ярилцсанд баярлалаа. 

Б.ХАШ-ИЛД

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй