“Чингисийн Монгол” гэж цээжээ дэлддэг мөртлөө Их хааны ганц ч үзмэргүй МОНГОЛ УЛС

-“Чингис хаан” музейд дэлгэх Их хааны ганц ч үзмэр Монголд байхгүй. Тиймээс дуурайлгаж хийлгэхээр болжээ-

“Чингис хааны минь эдэлж, хэрэглэж явсан эд өлгийн зүйл энэ байна” гээд үзүүлчих, онцолчих ганц ч үзмэр монголчууд бидэнд, Монгол Улсад байхгүй гээд бод доо. “Арай ч дээ” гэж дуу алдмаар, толгой сэгсэрмээр байгаа биз. Жирийн нэгэн эртний жанжны бус Их хааныхаа түүхийн дурсгалын бүхий л зүйлийг бид өөрсдөө үгүй хийчихсэн, бидэнд одоо юу ч байхгүй гэж бодохоор дэндүү хайран, дэндүү харамсалтай. Зарим хүн “Худлаа байлгүй дээ” гээд итгэж ядан суугаа байх. Гашуун үнэнийг хэлэхэд харамсалтай нь үнэн. Бид төдийгөөс өдий хүртэлх хугацаанд “Чингисийн Монгол”, “Чингисийн үр сад” гэж цээжээ дэлдэж явснаас биш Их хааныхаа эдэлж, хэрэглэж явсан нэг ч зүйлийг хадгалж, хамгаалаагүйн гор нь энэ. Ямар сайндаа Соёлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг батлах үеэр Соёлын сайд, УИХ-ын гишүүд нь “Чингис хаан” музейд дэлгэх, Их хаантай холбоотой ганц ч эд, өлгийн зүйл бидэнд алга. Дэлгэе гэх нь ээ юу ч байхгүй” гээд санаа алдан суух вэ дээ.

С.ЧУЛУУН: ГАДААДЫН МУЗЕЙД БАЙГАА ЧИНГИС ХААНЫ ҮЗМЭРҮҮДЭЭС ХУУЛБАРЛАНА

УИХ-ын гишүүн Б.Энх-Амгалан “Энэ бол Чингис хааны хэрэглэж байсан сэлэм, дуулга гээд хэлчих зүйл Монголд нэг ч алга. ОХУ-ны Эрмитажийн музейд Есүнгэ мэргэнд зориулсан ганц хөшөө бий. Бидэнд юу ч байхгүй. Одоо тэгэхээр хэрхэх нь зөв гаргалгаа вэ” гэсэн асуултад Соёлын сайд С.Чулуун “Монголын түүхийн төдийгүй Чингис хааны үзмэр, эд өлгийн зүйлс 1990-ээд оны зах зээлийн шуурганд өртсөн. Гадаадын музейд буй Чингис хааны үзмэрүүдийн А copy (хуулбар)-г хийх, бүртгэх ажлыг эрчимжүүлж байгаа. “Чингис хаантай холбоотой дурсгал Монголд бий юү” гэж маш олон хүн асууж байна. Бусад хаадын эдэлж, хэрэглэж байсан зүйл Монголд тун цөөхөн” хэмээн хариулсан.

Соёлын сайд С.Чулуун Б.Энх-Амгалан гишүүний асуултыг үгүйсгээгүй хэрсүү уншигч та анзаарсан байх. Тэгэхээр Чингис хааных байхгүй, бусад хааны эд, өлгийн зүйл Монголд хуруу дарам болж таарах нь.

 “ЧИНГИС ХААН” МУЗЕЙГ БАРИХАД 67.8 ТЭРБУМ ТӨГРӨГ ЗАРЦУУЛНА

Коронавирусийн халдвар аюулын харанга дэлдэн, хаана хаанаа бүсээ чангалж буй энэ цаг үед Монгол Улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн санаачилгаар “Чингис хаан” музейг 67.8 тэрбум төгрөгөөр барьж буй. Хойшлуулж, тэвчиж байгаад барих боломжтой бүтээн байгуулалт мөн үү гэвэл мөн. Тус музейг барихын тулд 2020 оны төсвийн тодотголд 53.6 тэрбум төгрөг суулган, энэ онд 48.7 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт гаргахаар тусгасныг УИХ баталсан. Тиймээс 2021 онд 4.3 тэрбум төгрөгийг тусгаснаар нийт санхүүжилт шийдэгдэх байв. Гэтэл 2021 оны төсөвт дахин 14.8 тэрбум төгрөг нэмжээ. Тэгэхээр үүнээс үлдсэн 10.3 тэрбум төгрөгийг дараа дараагийн төсөвт суулгахаар үлдээсэн. Энэ хэрээр “Чингис хаан” музейн барилгын ажил сунжирна гэсэн үг. За, энэ ч яах вэ, санхүүгийн асуудлыг шийдчихэж болно. Харин анхны эх хувиараа байж л үнэ цэнтэй байдаг түүх, дурсгалын олдвор, үзмэрүүдийг үгүй хийснийхээ гэмийг бид хэрхэн цайруулах вэ.

ЧИНГИС ХААНЫ ЭД, ӨЛГИЙН ЗҮЙЛСИЙГ ДУУРАЙЛГАН ХИЙЛГЭХЭД 10 ТЭРБУМ ТӨГРӨГ ЗАРЦУУЛАХ УУ

“Байгалын түүхийн музей”-г 400 сая төгрөгөөр нураан байж оронд нь барьж буй “Чингис хаан”-ы музейд дэлгэх, монголчуудынхаа төдийгүй жуулчдын нүдийг хужирлах ганц ч үзмэр бидэнд үгүй нь жинхэнэ эмгэнэл. Одоо бид яах вэ. Хуулбарлахаас, дуураймлыг нь хийхээс өөр арга үгүй. Гэтэл дуурайлгаж хийсэн баахан зүйлс өрснөө “Чингис хаан”-ы музей гээд суух нь яаж ч бодсон ичмээр зүйл. Жирийн нэгний бус Их хааныхаа үзмэрийг шүү дээ. Хамгийн эмгэнэлтэй нь тэгэхгүй гээд өөр арга бидэнд байхгүй. Үүнийг ч төр засаг, харьяа яам өөрөө хүлээн зөвшөөрөн, Чингис хааны эдэлж, хэрэглэж байсан зүйлсийг урчуудаар хийлгэхээр болжээ.

“Чингис хаан”-ы музейн сан хөмрөгт шинээр хийлгэх бүтээлийн жагсаалт:

Монгол Улс Чингис хааныхаа сэлэм, дуулганаас авхуулаад, Монголын түүхийн бүх эд, өлгийн зүйлсийг нь хуулбарлаж, дуурайлган хийлгэнэ, түүгээрээ музейгээ тохижуулна гээд бод доо. Эзэнгүй төрийн эмгэнэл биш гэж үү. Эдгээр зүйлсийг хийлгэхийн тулд 10 тэрбум төгрөг зарцуулах гэнэ.

ЗАХЫН ЖУУЛЧИН “ЧИНГИС ХААНЫ ЖИНХЭНЭ ҮЗМЭР БАЙНА УУ” ГЭЖ АСУУХАД Л БИД АМАА ТАГЛУУЛНА

Уншигч та анзаарсан бол эндээс нэг асуулт урган гарах нь гарцаагүй. “Чингис хааны ганц ч үзмэр Монголд үгүй гэсэн мөртлөө дуураймлыг нь юунаас харж дуурайлгах вэ” гэдэг асуудал. Үнэндээ их хааны ганц эд, өлгийн зүйлгүй тул зүгээр л сэтгэмжээрээ, баримжаагаар урлахаас өөр арга бидэнд үгүй. Тэгэхээр хэн нэгэн урлаач Чингис хааны эдэлж, хэрэглэж байсан зүйлийг өөрийнхөө сэтгэмжээр, муухайгаар хэлэхэд өөрийн дураар урлахад түүхийн бодит үнэнийг түүгээр нь л дүгнэж, дурсана. Үүнд л гол асуудал нь байгаа юм. Тухайн урлаач хэрвээ андуурч, буруу урлавал яах вэ. Өнөөхөөр нь жуулчид төдийгүй монголчууд Чингис хааныгаа дүгнэнэ гэсэн үг. Зөвхөн Чингис хааны бус Монголын эзэнт гүрний түүх гуйвах, ташуурах эрсдэлтэй. Хэрхэвч хүлээн зөвшөөрч, эвлэрч болохгүй асуудал энэ мөнөөс мөн. Нөгөө талаар захын жуулчин “Чингис хааны жинхэнэ үзмэр байна уу” гэж асуухад л бид амаа таглуулна. “Бүгдээрээ дуураймал” гээд нүүрээ улайлган зогсох өрөвдөлтэй дүр зураг биднийг хүлээж байна.

САЛБАРТАА ГОЛОГДСОН “ЭРДЭМТДИЙН ЗӨВЛӨЛ”

“Чингис хаан” музейг байгуулах Эрдэмтдийн зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд мэргэжлийн хүмүүсийг цөөхөн багтаасанд эрдэмтэд, түүхчид, иргэд ихээхэн шүүмжлэлтэй хандаж буй.

“Эрдэмтдийн зөвлөл”-ийн дарга: 

-Д.Рэгдэл (Шинжлэх ухааны академийн ерөнхийлөгч, академич, Шинжлэх ухааны доктор, профессор)

Гишүүд:

-  А.Цанжид (Философийн хүрээлэнгийн зөвлөх, Шинжлэх ухааны доктор, профессор)

-  Л.Дашням (МУСГЗ, доктор профессор)

-  Г.Мэнд-Ооёо (Монголын соёл, яруу найргийн академийн ерөнхийлөгч, зохиолч, яруу найрагч,“Чингис хаан” одонт)

-  Г.Мягмарсамбуу (Шинжлэх ухааны академийн Түүх угсаатны зүйн  хүрээлэнгйин салбарын эрхлэгч, доктор профессор)

-  Б.Цогтбаатар (Шинжлэх ухааны академийн Археологийн хүрээлэнгийн салбарын эрхлэгч, доктор, профессор)

-  Б.Баатархүү (Нийслэлийн архивын газрын дарга, доктор, дэд профессор)

-  Н.Ням-Осор (ИЗИС-ын захирал, доктор, профессор)

-  Н.Наранбаатар (УДЭТ-ын ерөнхий  найруулагч, Төрийн соёрхолт)

-  Г.Пүрэвбат (Бурханч лам, доктор).

Эдгээр бүрэлдэхүүнээс харахад Монголын түүхийг А, Б-гүй мэдэх хүн хуруу дарам багтсаныг бэлхнээ харж болно. Үнэндээ тэд салбарынхандаа гологдож байна. Ийм бүрэлдэхүүнтэй юм чинь тиймэрхүү бантан хутгах нь ч аргагүй. Хүн мэдэхгүй юмандаа дөнгөлөгдөж явдаг хойно.

ЧИНГИС ХААН, МОНГОЛЫН ЭЗЭНТ ГҮРНИЙ ҮЗМЭРИЙГ ДЭЛГЭХЭД ХОЁРХОН ДАВХАР ОНОГДЖЭЭ

“Чингис хаан” музейд зөвхөн Их хаантай холбоотой түүх, дурсгалын зүйлсийг дэлгэнэ гэвэл өрөөсгөл. Их хааны нэртэй л болохоос монголчуудын төрт ёсны түүхийг харуулахаар өнгө төрхөө өөрчлөхдөө Хүннү гүрнээс эхлээд Монголын эзэнт гүрэн, цаашлаад XX зууны эхэн үеийг хүртэлх хаад язгууртнуудын түүх, өв соёлыг дэлгэхээр төлөвлөжээ. Засгийн газраас 2019 оны долдугаар сарын 3-нд 280 дугаар тогтоолоор “Чингис хаан” музейг байгуулах шийдвэр гаргасан. Тэгэхдээ 20500 мкв талбайтай, есөн давхар барих юм.

Чингис хааны музейд Хүннү гүрний хаан Модун Шаньюгаас авхуулаад VIII Богд Жавзандамба хутагт  хүртэлх Монголын бүх хаадын түүх, түүнтэй холбоотой үзмэр, археологийн дурсгал, эд өлгийн зүйлийг дэлгэх юм байна. Ингэхдээ Чингис хааны хийгээд Монголын эзэнт гүрний түүхийн үзмэрүүдийг зөвхөн тав, зургадугаар давхарт л байрлуулахаар төлөвлөсөн нь ихээхэн шүүмжлэл дагуулж буй. Тэгэхээр хоёрхон давхар оноогдож буй музейг “Чингис хаан”-ы гэж тодотгох нь хэр зохистой вэ.

Нөгөө талаар Чингис хааны музей гэчихээд Хүннү гүрэн, Манжийн үе, Богд хаант Монгол Улсын түүхээс гэх мэт Монголын үе үеийн төртэй холбоотой үзмэрүүд дэлгэж, бантан хутгах нь. Тэгээд бүр Г.Занабазарын Дарь эх бурхныг зална гээд бодохоор нэг л санаанд буухгүй байна. Хаашдаа Монголд “Монголын үндэсний музей”, “Төрийн түүхийн музей” гэж тусдаа байхад дахиад ингэж давхардуулах шаардлага байхгүй.

Ямартай ч коронавирусийн халдвар тархах эрсдэлтэй, улс орны эдийн засаг мөлхөж байхад “Байгалийн түүхийн музей”-г 400 сая төгрөгөөр буулган, 67.8 тэрбумаар “Чингис хаан” музейг барьж байна. Одоо доторх үзмэрүүдийг нь урчуудаар хийлгэхэд 10 тэрбум төгрөг зарцуулна гэх. Тэгэхээр “Чингис хаан” музейг сүндэрлүүлэхэд лав 78 тэрбум, 200 сая төгрөг зарцуулж таарах нь. Зөвхөн бидэнд мэдэгдэж буйгаар. Цаашид нэмэлт зардал хэрхэн ундарч, барилгын ажил нь яаж сунжрахыг таашгүй. Тэр хэрээр зардал нь данхайна. Төрийн гурван өндөрлөг цар тахлын үед бүсээ чангалъя, эдийн засгаа хэмнэе гээд байсхийгээд л сануулж буй мөртлөө төсвийн мөнгөөр ингэж туйлж сууна, Чингис хааныхаа нэрийг өмнөө бариад.