Ц.Оюунгэрэл: Оригинал үзмэрээ “Хүннү молл”-д тавиад, “Үлэг гүрвэлийн музей”-гээ татан буулгаж буй ядарсан улс

Үлэг гүрвэлийн төв музейд өчигдөр /2019.07.31/ “Эрт төрмөлийн эрин” нэртэй шинэ танхимын нээлт болохтой зэрэгцэн өнөөдөр /2019.08.01/ тус музей Засгийн газрын тогтоолоор татан буугдаж байна. Ийм нэг логикгүй үйл явдал өрнөв.

Энэ талаар бид Соёл, спорт, аялал жуулчлалын сайд байх үедээ, 2013 онд уг музейг байгуулахад үнэтэй хувь нэмрээ оруулсан Ц.Оюунгэрэлтэй уулзаж ярилцлаа.

ТӨР МАШ БУРУУ ШИЙДВЭР ГАРГАЛАА

-Музейн удирдлага болон төр засгийн шийдвэрүүд хоорондоо ямар ч уялдаагүй нь их хачирхалтай юм. Засгаас музейн удирдлагуудтай зөвшилцөлгүй ийм шийдвэр гаргасан уу? Танд мэдээлэл бий юу?

-Энэ талаар би сайн мэдээлэлгүй байна. Би өчигдөр л /2019.07.30/ Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх болон БСШУС-ын сайд Ё.Баатарбилэг нарын гаргасан тогтоолыг харлаа. Уг тогтоолыг долоодугаар сарын 03-ны өдрөөр гаргасан байгаа юм. Тэгэхээр наадмын өмнө нь л ийм шийдвэр гарчихсан байж таарах нь.

-Энэ шийдвэр манай улс шиг олон үлэг гүрвэлийн олдвортой оронд хэр зохих шийдвэр вэ? Байгалийн түүхийн музейн нэг секц маягаар ажиллуулна гэж байсан шүү дээ?

-Монгол улс үлэг гүрвэлийн орон л юм бол, үлэг гүрвэлийн олдворуудаараа гоёдог л юм бол, энэ төрлийн баялагтай л юм бол үлэг гүрвэлийн төрөлжсөн музейтэй байх л ёстой. Дэлхийд Монгол улсыг үлэг гүрвэлийн орон гэж ярьдаг юм. Учир нь нэгдүгээрт манай үлэг гүрвэлийн олдворууд багтахгүй. Хоёрдугаарт, өөр музейтэй холиод нийлүүлчихээр ач холбогдол нь буурна. Үлэг гүрвэлийн төв музей гэж тусгайлан байгуулж байсан учир нь багтахгүй гэх өмнө хэлсэн шалтгаан, хоёрдугаарт төв музей байж байж л салбар музейнүүдтэй үзэсгэлэнгээ солилцож байх ёстой. Монголын үлэг гүрвэлийн музей Дундговьд ч, Өмнөговьд ч, Улаанбаатарт ч, Баянхонгорт ч байх ёстой юм. Энэ бүх салбарууд нэгдсэн бодлого тооцооллоор нэгдсэн музейдээ харьяалагдаж явах ёстой гэх философиор байгуулж байв. Гэтэл одоо философи алдагдаж, үлэг гүрвэлийг баялагт тооцохгүй, зүгээр л Байгалийн түүхийн музейн нэг хэсэг мэт болговол бусад олдворуудаа хаана байлгах вэ гэх асуудал үүсч буй. Олдворуудаа байрлуулах газаргүй, музейгүй байвал тэр үлэг гүрвэлийн үнэт олдворууд ямар гараар орох нь ойлгомжтой. Үлэг гүрвэлийн энэ музей байгуулагдахаас өмнө Монголд үлэг гүрвэлийн олдвор байж л байсан, гэхдээ музейд харьяалалтай нэг ч үлэг гүрвэл байгаагүй гээд л та бүхэн бодоод үз. Одоо л энэ музейн ачаар үлэг гүрвэл бүртгэгдэж, улсад данстай болж, улсын сан хөмрөгт орж байгаа юм шүү дээ. Гэтэл одоо үүнийг нь татан буулгана. Төр маш буруу шийдвэр гаргалаа.

БАЙГАЛИЙН ТҮҮХИЙН МУЗЕЙН ГАЗРЫГ ЯАХ ГЭЖ БАЙГАА ЮМ ГЭХ ХАРДЛАГА БИЙ

-Та өөрөө Засгийн газарт сайд байж үзсэн хүний хувьд одоо өөрийн гэсэн байр оронгүй байгаа Байгалийн түүхийн музейтэй нэгтгэх гэж буй нь ашиг сонирхлын ямар нэг зөрчилтэй гэж хардаж болохоор байна уу?

-Байгалийн түүхийн музей арав гаруй удаа актлагдсан. Тиймээс ч шинэ барилга барихыг МХЕГ-аас удаа дараа сануулсны үндсэн дээр үзмэрүүдийг нь хадгалаад байрыг нь шинээр барих болсон. Би сайд байхдаа бэлэн зураг төсөл хүлээлгэж өгсөн байдаг. Ингэхээр зураг төсөл бэлэн, газар нь бэлэн, үзмэрүүд нь бэлэн, боловсон хүчин нь бэлэн. Гэтэл бэлэн зураг төслөөр нь барилга барьчихгүй сүүлийн таван жил өнгөрлөө. Сүхбаатарын талбайн баруун хойно байгаа тэр гоё газрыг хэн нэгэн хүн хараандаа авчихсан юм уу, яасан юм, барилгыг нь барьж өгсөнгүй. Барья гэсэн бол барьчихаар хугацаа өнгөрсөн. Ингэж барилгыг нь барьж өгөхгүй гацаасаар, одоо үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж буй музейтэй нэгтгэн юу ч биш болгож буй нь хардлага төрүүлж байна. Энэ бол Байгалийн түүхийн музейн газрыг яах гэж байгаа юм? гэх хардлага. Гэвч би Байгалийн түүхийн музейн газраас илүү Монголын баялаг болж буй үлэг гүрвэл орон гэрээ алдаж буйд харамсаж байна. Үлэг гүрвэл өөрийн гэсэн баялаг хуримтлуулах гэр оронтой байж л Монголын судлагдсан олдворууд музейдээ орж ирж байх ёстой юм.

-Судлагдсан олдворууд музейдээ ирж байх ёстой гэснээс, одоо энэ музейд Монголын бүхий л үлэг гүрвэлийн олдворууд бий юу?

-Соёлын өвийн тухай шинэ хууль гарсан. Уг хуулиар аливаа эрдэмтэн мэргэд археологи, палентлогийн олдворыг малтаж гаргаж ирсэн бол таван жилийн хугацаанд судалж болно. Хэрэв таван жилээс илүү гарвал заавал музейд авч ирэн бүртгүүлж байх ёстой, сан хөмрөгт оруулж байх ёстой. Гэвч энэ хууль гарснаас хойш нэг ч палентлогийн олдвор музейд нэмж бүртгэгдээгүй хэвээр байна. Энэ нь үлэг гүрвэлийн олдворуудыг музейд бүртгүүлэхгүй байх ашиг сонирхол их байна гэсэн үг шүү дээ. Би эрдэмтэдийг хардаж байна. Залуу эрдэмтдэд судлагдахууны материалуудыг ил гаргаж өгдөг цорын ганц талбар бол музей. Р.Барсболд гуай, Х.Цогтбаатар гуай тэр олдворыг нээсэн байж болно. Гэхдээ нээсэн олдвороо судалсан бол, ном дэвтэрээ гаргасан бол дараа нь музейдээ авч ирээд дараагийн залуу үеийн судлагдахуун болох үлэг гүрвэлүүдээ тушаах л ёстой. Өнөөдөр нэг ч нь тушаагаагүй байна гэдэг нь залуу үеийн палентлогичид төрөх хаалгыг хаачихсан байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр, бидний үр хүүхдүүдийн үзэх ёстой үзмэрийг гэрийнхээ авдранд хийгээд хав дарчихсан байна. Бид тэгж даруулахгүйн тулд 100 жилийн өмнөөс малтаж гаргаж эхэлсэн үлэг гүрвэлүүдийг хүүхэд үздэг байлгая, залуус судалдаг байлгая, байнгын орон гэртэй байлгая гэж энэ музейгээ нээсэн. Гэвч одоо эрдэмтэдийн гар дээр хэвээр, нэмээд музейг нь хаалаа. Цаашид яахыг мэдэхгүй. Ийм л бодлогын алдаатай шийдвэр гаргасанд нь би шүүмжлэлтэй хандаад байгаа юм.

ПАЛЕОНТОЛОГИЙН ХҮРЭЭЛЭНГИЙН ЭРДЭМТДЭД ХАТУУ ҮГ ХЭЛЭХ ЦАГ БОЛСОН, ТА НАР 60 ЖИЛ СУДАЛСАН ҮНЭТ ҮЗМЭРҮҮДЭЭ АВЧ ИРЖ ТУШАА

-Магадгүй цөөн үзмэртэй учир нэгтгэх боломжтой гэж зарим иргэд бодож байж болох. Манай үлэг гүрвэлийн нийт олдвор энэ музейг дүүргэх хэмжээнд байгаа юу?

-Палеонтологийн хүрээлэн дээр үеийн үед судлагдаж ирсэн /60 жил/ үлэг гүрвэлүүдээс нэг өндөг ч энэ музейн бүртгэлд байхгүй. 60 жилийн турш судалсан материалуудаа авч ирж тушаа, музейгээ томруулъя, судалгаа хийхэд чинь хангалттай хугацаа өнгөрлөө, ядаж авч ирээд бүртгүүл гэж хэлээд байгаа юм. Хэрэв ингэвэл манай үлэг гүрвэлийн баялаг нэг байтугай нэлээд хэдэн музейг ч дүүргэнэ. 2013 онд Засгийн газрын 11 дүгээр тогтоол гарч эрдэмтэдийн гар дээр байгаа үзмэрүүдийг музейд тушааж, улсын өв санд оруулахыг тушаасан. Одоо ч биелэхгүй хэвээр байна.

Музейн бүртгэлд байхгүй мөртлөө Палеонтологийн хүрээлэнгийн судлагдахуун гээд судлагдаж буй үлэг гүрвэлүүд өнөөдөр Хүннү моллд байна шүү дээ. Тэр үлэг гүрвэлүүдийн олдвор Итали руу гараад, 20 гаруй жил сураггүй алга болчихсон байхад нь би сайд байхад авчирсныг та бүхэн мэднэ. Нийт 186 үзмэрийг Италиас татаж авч ирэхэд, түүний 60 гаруй нь Японоор дамжин шинэ рам, жааз зэрэгтэй болоод ирсэн. Ирэхэд нь энэ Үлэг гүрвэлийн музейд тушаах ёстой байсан. Гэтэл Палеонтологийн хүрээлэнгийнхэн Хүннү моллд аваачаад тавьчихсан. Тэр газар музей биш шүү дээ, нарны гэрэл шууд тусдаг, оргинал үзмэрүүдийн чанар алдагддаг, гэрэлтүүлэг буруу зэрэг сөрөг, эрсдэлтэй нөхцөлд олны дунд байна. Зүй нь Хүннү моллд каст буюу оргинал үзмэрийн хувилсан нь байх ёстой. Соёлын өвийн тухай хуульд үүнийг зөвшөөрдөг бөгөөд үүнд “Төрийн зөвшөөрлөөр 1:1 кастыг худалдах ёстой” гэж заасан. Гэтэл оргинал хувилбар нь музейд бус дэлгүүрт байгаа нь Соёлын өвийн тухай хуулийг ноцтой зөрчиж буй үйлдэл юм.

-Палеонтологийн хүрээлэнгийнхэн болон Х.Цогтбаатар эрдэмтэн уг үнэт олдворуудыг хадгалах газаргүй учир Хүннү моолд байршуулсан, Засгийн газраас дэмжээгүй тул арга буюу байршуулж байгаа тухай хэлдэг шүү дээ? 

-Дахин хэлье. Н.Алтанхуягийг Ерөнхий сайд байх үед тогтоол гарч би гарын үсэг зурж байсан тогтоол бий.  Үүн дээр охүрээлэнд буй судлагдаж дууссан үлэг гүрвэлүүдийг бүгдийг музейд тушаахыг үүрэг болгосон. Тэд нэгийг ч хүлээлгэж өгөөгүй. Харин 26 жилийн турш Европоор яваад авч ирж чадахгүй байсан 186 олдворыг би ССАЖ-ын сайд байхдаа Милан хотоос авч ирэх ажлыг зохион байгуулж, Япончуудаар ивээн тэтгүүлсэн. Талыг нь далайгаар, 60 гаруйг нь онгоцоор ачуулсан. Гэтэл үлэг гүрвэлүүд чинь ирлээ шүү гэхэд надад мэдэгдэхгүйгээр, Үлэг гүрвэлийн музейд мэдэгдэхгүйгээр Хүннү моллд гарчихсан байсан шүү. Би түүнийг нь сүүлд мэдээд энэ н.Жавзмаа захиралд “Яагаад танайх үүнийг музейдээ авсангүй вэ” гэхэд “Палеонтологийн хүрээлэнгийнхэн авч ирж тушаасангүй” гэх хариу өгч байсан. Тиймээс ч музейд тушаах ёстой гэдэг шаардлагыг удаа дараа тавьсан. Ноцолдож буй динозавр гэж дэлхийд байхгүй ховор үзмэр одоо болтол Монголын музейд байдаггүй шүү, хаана яаж явааг нь ч бүү мэд. Бид эрдэмтдийгээ дэлхийд Монголыг алдаршуулж байгаа, сайн сайхан зүйл хийж байгаа, судалж байгаа гэж олон жил магтан дуулсан. Одоо нэг хатуу үг хэлэх цаг нь болсон. Энэ музейдээ та нар нэг ч өндөг өгөхгүй байж байгаад хаалгаж байна шүү. Арай дэндүү байна шүү. Бид 60 жилийн турш та нарын судалсан зүйлийг олон түмэнд хүргэе гэсэндээ энэ талбайг нээсэн.

ТЭРБЭЭР уг шинэхэн танхим нээгдэх үеэр “Оргинал үзмэр музейд, хуулбар нь Хүннү моллд байх ёстой байтал оргиналыг нь Хүннү моллд тавьчихаад Үлэг гүрвэлийн музейгээ татан буулгаж байгаа ядарсан улс. Тэр олон судлагдахуунууд бүгд нийтийн өмч болж, нийтэд дэлгэгдэх тэр өдрийг үзэж чадсангүй музей маань татан буугдаж буйд маш их харамсаж байна” хэмээсэн юм.

Б.ГЭРЭЛМАА

ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: А.МАНДУУЛ

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй