Сурвалжилга: Махны бөөний үнэ нэг килограмм боорцогны үнэд хүрэхгүй байна

Махны үнэ нэмэгдэж, нэг килограммын үнэ 18 мянган төгрөгт хүрч байсан үе саяхан. Харин өнөөдрийн байдлаар малчны хотноос авч буй махны үнэ нэг кг боорцогны үнэд ч хүрэхгүй байна. Намрын улиралд үнэ буурч, хаврын улиралд үнэ нь өсдөг тогтолцоотой махны ханш сүүлийн хэдэн жилийн хугацаанд ямар ханштай байсныг судаллаа. Энэ удаагийн сурвалжилгыг махны үнийг тойрсон сэдвээр бэлтгэж байна.

Малчны хотноос авсан мах хоёр дахин өндөр үнээр иргэдийн гарт очдог

Иргэд хэд хэдэн шат дамжлагыг дамжсан мах худалдаж авдаг. Малчны хотноос бэлтгэсэн махыг махны худалдаачдын гараар дамжиж зах, худалдааны төвд борлуулдаг билээ. Энэ үедээ 1.5-2 дахин үнэтэйгээр иргэдийн гарт очдог байна. Тодруулбал, малчдаас авч буй махны бөөний үнэ нь энэ сар /аравдугаар сар/-ын 24-ний байдлаар 5000-8500 төгрөгийн ханштай байгаа юм. Ямааны мах 5000-5500, хонь 5800-6500, үхэр 7800-8500, адуу 5000-6500 төгрөгийн ханштай байна.

Тэгвэл жижиглэнгийн үнэ /махны худалдаачдын худалдаалах үнэ/ буюу лангуун дээр зарагдах үнэ нь 7800-15600 төгрөгийн ханштай байгаа юм. Хонины ястай мах 10 мянга, үхрийн ястай мах 13455, үхрийн цул мах 15590, адууны ястай мах 9641, ямааны ястай мах 7820 төгрөгийн ханштай байна. Товчхондоо, иргэд малчны хотноос мах авахад илүү хямд байх боломжтой гэсэн үг.

Дээрх графикуудад зах, худалдааны төвөөс худалдан авдаг махны нэг килограмм тутмын үнийг харууллаа. Махны килограмм тутмын үнэ эхний хагас жилээс хойш буурсан үр дүн ажиглагдаж байгаа юм.

Махны бөөний үнэ эхний хагас жилээс хойш буурчээ

Энэ жил 11 аймагт өвөлжилт хүндрэх эрсдэлтэй байгаа билээ. Үүнд, Архангай, Өвөрхангай, Баянхонгор, Говь-Алтай, Ховд, Баян-Өлгий, Увс, Завхан, Дорноговь, Өмнөговь, Дундговь зэрэг аймгууд багтсан юм. Өвөлжилт хүндрэх аймгуудыг нэрлэсний дараагаар дээрх аймгуудад малчид махаа хямдруулж зарах болжээ.

Тухайлбал, Дундговь аймгийн малчин н.Баттогтох "Махны үнэ энэ намар буурсан. Өвөлжилт хүндрэх эрсдэлтэй гэж байна. Онд орж чадахгүй малаа мах сайтай байгаа дээр нь зарж байгаа. Фэйсбүүкт охиноороо зар тавиулсан. Үхрийн махаа нэг килограммыг нь 7000 төгрөгөөр, хонины махаа 5500 төгрөгөөр бөөндөж байна. Хадлан муу байгаа болохоор үлдсэн хэдэн малдаа нэмэлт тэжээл, өвс авч чадах эсэхээ хэлж мэдэхгүй" гэсэн юм.

Харин Архангай аймгийн малчин н.Бат-Эрдэнэ "Махаа бөөндөж зарж байгаа. Хүмүүс дотор мах иддэггүй болохоор дан гадар махыг ихээр авдаг. Хонины ууц, үхрийн гуя гэх мэт. Тарга сайтай болохоор үхрийн махаа нэг килограммыг нь 7500-8000, хонины махаа 6000-7000 төгрөгөөр худалдаалж байна" гэлээ.

Мөн Увс аймгийн малчин Г.Пүрэв "Манай аймагт махны үнэ 8500-9000 төгрөгийн ханштай байгаа. Би малаа 6000-7000 төгрөгөөр бөөндөхийг хүссэн ч махны худалдаачид авахгүй байна. Тиймээс үүнээс хямд үнээр махаа борлуулсан. Малчид 24 цагийн турш ажилладаг. Өвөлжилт хүндэрвэл олон цагийг зарцуулсан мал маань хорогдох эрсдэлтэй. Махны үнэ буурсан нь ч амьжиргаа буурахад нөлөөлж байгаа" хэмээн өөрийн бодлоо хуваалцлаа.

Дээрх мэдээллээс харвал эхний хагас жил дууссанаас хойш малчдаас авч буй махны бөөний ханш багассан байна.

Амьд үхэр 500 мянгаас 1.5 сая хүртэлх төгрөгийн ханштай байна

Түүгээр ч зогсохгүй малчид амьд мал ихээр зарж байна. Ингэхдээ махны худалдаачны гараар дамжуулахгүйгээр буюу мах худалдан авахыг хүссэн хүмүүсийг тухайн аймагт агаарлаж, зугаалангаа, газар дээр нь өвлийн идшээ төхөөрөх боломжийг нь бий болгож байгаа ажээ. Ингэснээр махны худалдаачны орлого шууд иргэдийн гарт очих боломжтой хэмээн зарим малчид үзжээ. Тэдний нэг бол Хэнтий аймгийн малчин Б.М /нэрээ гаргахаас татгалзав/ юм.

Тэрбээр "Малчдаас маш бага үнээр мах авахыг хүсдэг. Гэтэл бид цаг наргүй ажиллаж байна. Махны худалдаачид биднээс бага мөнгөөр мах авч, хотод очоод өндөр үнээр зарж, ашиг олдог. Үүнийг өөрчлөөд малчид өөрсдөө махны худалдаачин шиг ажиллах боломжтой юм байна гэж бодсон. Иргэд агаарлангаа өөрсдөө тарга сайтай мал төхөөрч байна уу гэдгийг малчны хотонд харах боломжтой. Зарим малчид айлуудтай бараг л гэрээ шиг зүйл хийдэг юм билээ. Өвлийн идшийг нь бэлдэж өгөөд, мөнгө авна. Махны худалдаачнаар дамжихгүйгээр махаа борлуулах боломж малчдад хэрэгтэй байна" гэлээ.

Түүний хэлснээр бяруу 500 мянга, шүдлэн үхэр нэг сая, хязаалан үхэр 1.5 сая, хонь, ямаа 80-130 мянга, адуу 800-1.2 сая төгрөгөөр зарж байгаа ажээ. Тэгвэл малын захуудад ямар үнээр худалдаалдгийг дундажлан судаллаа.

Үхрийн ханш он гарснаас хойш хамгийн их хэлбэлзэлтэй байна. Гэвч есдүгээр сараас хойш амьд малын үнэ харцангуй тогтвортой байгаа юм.

Үхрийн махыг 2012 онтой харьцуулахад хамгийн өндөр үнээр нэмэгджээ

Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд нэг килограмм махны үнэ эрс нэмэгдсэн. Өмнөх графикт дурдсанчлан махны бөөний үнэд төдийлөн өөрчлөлт ороогүй байна. Гэвч бодит байдалд бидний хэрэглэж буй махны үнэ жил ирэх тусам нэмэгдэж буй шалтгаан нь махны худалдаачдаар дамжиж буйтай холбоотой юм. Доор графикт сүүлийн 11 жилийн хугацаан дахь бог болон бод малын нэг кг махны үнийг /махны худалдаачдын борлуулдаг үнэ/ тооцооллоо.

Дээрх графикаас харвал үхрийн махыг 2012 онтой харьцуулахад хамгийн өндөр үнээр нэмэгдсэн байна. Мөн одоогоос 5-11 жилийн өмнөх зах зээлийн махны ханшаар малчид өнөөдөр малын махаа бөөндөж, нийлүүлж байгаа юм. Ингээд тооцоод үзвэл махны бөөний нэг кг боорцогны үнээс хямд байна. Тухайлбал, "Атар-Өргөө" компанийн 700-900 гр хэмжээтэй боорцогнуудын дундаж үнэ 5000-8000 төгрөгийн үнэтэй байгаа юм. Мөн Өгөөж, Жин-Туул гэх мэт компаниудын боорцгууд зах худалдааны төвүүдээр дунджаар 6000-8500 төгрөгийн ханштай байна.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй