Хөшигний ард: “Халзан бүргэдэй” ордод яг юу болоод байна

Яриа.

Нэг талд: “Сахал” Д.Эрдэнэбилэг “Халзан бүргэдэй” ордод ураны өндөр агууламж бүхий газрын ховор элементийн лиценз эзэмшлийн талбайдаа хайгуул эхлүүлжээ. Үүнийг нь ҮАБЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга Ж.Энхбаяр дэмжиж, талбай дээр нь очжээ.

Нөгөө талд: Орон нутгийн малчид жагсаж, тус нутгийн сайд асан З.Мэндсайхан энэ асуудлаар Ерөнхий сайдад танилцуулга хийж, ажлын хэсгийн баг илгээжээ. Ингэснээр компанийн үйл ажиллагааг зогсоов. Ховд аймгийн Мянгад сум ирээдүйн Чернобыл болох эрсдэлтэй тулгараад байна.

Сүүлийн өдрүүдэд Ховд аймгийн Мянгад сумын нутагт орших газрын ховор элементийн “Халзан бүргэдэй” ордын асуудал орон нутгийн иргэд болоод улс төрийн хүрээн дэх анхаарал татсан сэдвүүдийн нэг болов. Дээрх байдлаар хоёр туйлт яриа хөвөрч, асар их ойлголтын зөрүү үүсээд байна.

Тиймээс уг асуудлаарх мэдээллүүдийг нягталж, “Халзан бүргэдэй” ордод яг юу болоод байгаа талаарх мэдээллийг багцлан, доорх байдлаар хүргэж байна.

Тайлбарламж 1. “Халзан бүргэдэй” орд ХХБ болоод Д.Эрдэнэбилэгтэй хэрхэн холбогдов

“Халзан бүргэдэй” уулын ай сав газарт Худалдаа хөгжлийн банк, түүний ТУЗ-ийн дарга Д.Эрдэнэбилэгийн өмчлөлөөр ДӨРВӨН хайгуулын лиценз байна. Үүний хоёр нь барилгын материалынх бөгөөд нөгөөх хоёр байршилд газрын ховор элементийн лицензийн зөвшөөрөлтэй аж.

Эднийх эдгээр лицензүүдийг Ж.Дэлгэрсайхан захиралтай “Монтем” ХХК-иас 2012 онд шилжүүлэн авчээ. Үүнийг ХХБ-ны барьцаалбарт тавигдсан байгаад, зээл хүндэрч шилжих процесс хийгдсэн гэгддэг. Одоогийн Д.Эрдэнэбилэгт хамаарах компанийн нэр нь, “Монголиан нэшнл рийр ийрт корп”. Дата мэдээллээс харахад, тус компанийн Гүйцэтгэх захирлаар нь С.Батчимэг бүртгэлтэй. Одоогийн төслийг нь Ц.Пүрэвтүвшин удирдаж байна.

Тэрбээр уг ордын талаар “Уг талбайд 2012 онд өрөмдлөг хийж байсан. Хоёр дахь удаагаа өрөмдлөг хийх бэлтгэлээ энэ оны эхнээс ханган ажилласаар, талбайдаа очсон. Гэвч орон нутгийн иргэд ураны өндөр агууламж нь хайгуулын явцад ил гарч, Чернобыл болох аюул үүслээ хэмээн эсэргүүцэж, улмаар аймгийн Онцгой байдлын газраас шинжилгээний дээжийн хариу гартал хайгуулын үйл ажиллагааг түр зогсоох шийдвэр гаргасан.

Энэ дагуу бид шинжилгээний хариуг хүлээж байна. Иргэдийг мэдээллээр зөв хангахгүй, зориуд өдөөн турхирч байгаа хэсэг бүлэг хүмүүс ч байна. Бидний бүхий л бичиг хуулийн дагуу байгаа. Одоогоор эдийн засгийн нарийвчилсан тооцоо гаргахаар австраличуудтай хамтран ажиллаж байна. Газрын ховор элементийн асуудалд олон улсын жишиг ямар байна. Бид энэ жишгийн дагуу л үйл ажиллагаагаа явуулахаар зорьж байгаа” гэсэн мэдээлэл өгөв.

Тайлбарламж 2. Компани 58 өрөмдлөг хийх зөвшөөрөлтэй байсан ч иргэд эсэргүүцэж, хотоос ажлын хэсэг очин, үйл ажиллагааг нь зогсоожээ

“Монголиан нэшнл рийр ийрт корп” ХХК-ийнхан нийт 58 цооног өрөмдөх зөвшөөрөл авч, 2022.10.25-ны өдөр хайгуулын талбайд ажлаа эхлүүлсэн байна. Гэвч үүнээс найм хоногийн дараа 300 гаруй иргэдийг хамарсан тайван морьтой жагсаал зохион байгуулжээ. Жагсаалын үеэр иргэд өрмийн ус авах цэгийг хааж, монгол гэр барин, усны машины усыг асгах, шланкийг нь огтлох зэргээр эсэргүүцлээ илэрхийлж, үүнд цагдаагийн байгууллага хяналт тавин ажилласан аж.

Иргэдийн эсэргүүцсэн гол шалтгаан нь, тус компанийг хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хортой нөлөө үзүүлж, уран ялгаруулж байна гэж иргэд үзсэн аж. Улмаар Мянгад сумын нутгийн зөвлөлийн дарга, ХХААХҮ-ийн сайд асан З.Мэндсайхан энэ асуудлаар Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд хандсанаар Цөмийн энергийн комисс, УУХҮЯ, БОАЖЯ, ҮАБЗ-өөс бүрдсэн ажлын хэсгийн хайгуулын талбайд шинжилгээ хийхээр очжээ.

Урьдчилсан байдлаар цацраг хэмжигч багажаар газрын гадаргаас 1 бүхэл давсан идэвхит төлөв ажиглагдсан. Энэ нь хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд ямар ч хохиролгүй хэмжээ хэдий ч хайгуулын явцад ураны идэвхжил ил гарна гэсэн айдаст нутгийн автаад байгаа аж. Гэхдээ энгийн газруудад энэ идэвхжил 0.5 байдаг гэх.

Ховд аймгийн Засаг дарга Э.Болормаа уг асуудлаар “Нарийвчилсан шинжилгээний хариу гартал аймгийн компанийн үйл ажиллагааг түр зогсоосон. Иргэдийн дунд хайгуулын талбай дахь цацрагийн хэмжээ ямар ч хор хөнөөлгүй хэмжээнд буй хэдий ч ураны хор хөнөөл учрах нь гэсэн айдаст автаад байна. Ер нь хуулийн нарийвчилсан зохицуулалт байхгүй учраас хайгуул эхлэх, олборлоход цаг хугацаа шаардагдах болов уу” гэсэн мэдээлэл өгөв.

Харин Мянгад сумын нутгийн зөвлөлийн дарга, ХХААХҮ-ийн сайд асан З.Мэндсайхан “Халзан бүргэдэй уул бол "Хар ус" нуур, Алтайн сав шим газарт ойр байршилтэй, байгалийн чухал эко системийг хадгалагч байршил. Орос эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар энэ орд дахь ураны агууламж нь өндөр бадаг. Миний бие Ерөнхий сайдтай энэ талаар уулзахад “Бид хэдий Газрын ховор элементийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулахыг чухалчлан харж байгаа ч “Халзан бүргэдэй” ордыг тухайлан оруулах дээр тодорхой бодлого баримтлаагүй. Ер нь уул уурхайг орон нутгийн иргэдийн зөвшилд тулгуурлан явуулах зарчмыг Засгийн газар баримтална гэсэн” хэмээсэн нь анхаарал татав.

Тайлбарламж 3. Геополитик ба дотоодын улс төрийн зодоон ийм байна

Анзаарч харвал, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн өнгөрсөн намар гадагшаа хийсэн айлчлалууд, манайд айлчилсан гадаадынхны мэдээллүүд дунд “Газрын ховор элемент” түлхүүр үг болтлоо нэн тэргүүнд дурдагдсан асуудал байсаар байв. “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д ч энэ агуулга туссан. Бүр Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын үед ҮАБЗ дээр сахал Д.Эрдэнэбилэг, Макс Д.Ганбаатар нарын эзэмшил дэх энэ төрлийн лицензийн талаар яригдсан гэгддэг.

Эрэлтийн хувьд, урд хөрш газрын ховор элементийн гол нийлүүлэгч байснаа экспортоо хязгаарлах бодлого барьж эхэлсэн. Техник технологи, байлдааны зэвсгийн бүрдүүлбэрт хүртэл шаардагдаж буй эл элементийг цаашдаа дэлхийн улсууд дотоодоосоо олох, үйлдвэр барих байдлаар бие даасан гео амбиц хэрэгжүүлэхийг зорьж байна. Нөгөө талд ийм нөөцтэй орнуудыг сүүлийн жилүүдэд Европынхон, АНУ, БНСУ, Япон зэрэг улсууд онцгой сонирхож, тэдний энэ цэгт Монгол Улс багтаад байгаа юм.

Д.Эрдэнэбилэгийн хувьд, эрэлт өсөж буй ийм цикл үеийг бизнесмен хүнийхээ мэдрэмжээр онцолсон байж болох. Засгийн газартай хийж буй хэлэлцээ, намрын Ерөнхий сайдын айлчлалын төлвүүд ч түүнд анзаарагдсан биз ээ. Маш их хөрөнгө оруулалт шаарддаг ийм төсөл рүү дахин шунгасан нь анхаарал татав.

ҮАБЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга Ж.Энхбаяр нь “сахал” Д.Эрдэнэбилэгтэй ойрын харилцаатай тул түүний асуудлаар Засгийн газарт мэдэгдэлгүй “Халзан бүргэдэй” ордод ажилласан гэх мэдээлэл нь худлаа байна. Гэхдээ тэрбээр “Жагсаалыг турхирлаа, улс орноо бод” гэхчлэн хөшигний араас бусдад хошуу нэмэрлэсэн нь үнэн гэх логик материалыг бэлтгэх явцад уншигдав. Тэр угаас Д.Эрдэнэбилэгтэй ойр харилцаатай нэгэн гэгддэг.

Тайлбарламж 4. Хуульгүй, хэт субьектив, зөв мэдээлэлгүй, улс төржсөн нөхцөл байдал

Нэг.

Засгийн газар газрын ховор элементээ эдийн засгийн эргэлтэд оруулах өндөр амбицтай, ийм саналуудыг гаднаас авсаар байгаа нь үнэн. Гэвч хайгуулын өрөм тавих, ашиглах зэрэг нь нарийвчилсан хуулийн зохицуулалтгүй. Ашигт малтмалын тухай ерөнхий хуулиар зохицуулагдаж байна. Ураны хайгуул тухайлсан хуулиар зохицуулагдаж буйчлан ийм нарийвчлал тогтоож байж, цаашаа алхах шаардлага харагдаж байна.

Хоёр.

Эдүгээ Засгийн газраас Д.Эрдэнэбилэгийн хамааралтай “Хөтөл”-ийн цементийн үйлдвэрийн өмчлөлийг цуцалж, “Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр”-ийн концессыг хүчингүй болгон, УИХ-ын 23-р тогтоолын дагуу “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийг төрд 100 хувь авах хэлцлийг эхлүүлсэн. Ерөөс Д.Эрдэнэбилэгтэй дайтах зорилготой ажиллаж байтал өнөөх нь Ховд аймагт газрын ховор элемент яриад, дахиад гараад ирэхээр нь ЗГ шуудхан барьж буй бодлогоо хаяад, дахин дайтах гэж буй мэт субьектив хандлага гаргасан нь харагдав.

Гурав.

Газрын ховор элементийн талаарх иргэдийн мэдээлэл маш хомс. Урантай адилтган ойлгож буй нь манай улс нүүрс, алт, зэсээс давуулж, үүгээр ашиг олно гэх ойрын мөрөөдлийг саналтгүй мэт. Дотоодын ийм нөхцөл байдлаас гадна ер нь л Оюутолгойгоос өөр том ордгүй байлгах гадны сонирхолд хөтлөгдөөд тэмцэлд орчихдог өмнөх жишгүүд ч давтагдах боломжтой юм. Энэ асуудал дээр ядаж л Засгийн газар, ҮАБЗ хоорондоо байр сууриа нэгтгээгүй, дотоод зодоонтой харагдаж буй нь бидний тогооны зовлон юм.

Газрын ховор элементийн талаарх өмнөх контентууд:

Ц.Ганболд: Газрын ховор элементээр багадаа л 100 сая ам.долларын орлого олох боломжтой ч хүний нөөц, үйлдвэр байхгүй ярилцлагыг ЭНД ДАРЖ уншина уу.

ҮАБЗ Худалдаа хөгжлийн банк, “Макс”-ын Д.Ганбаатар нарын эзэмшдэг ордуудыг төрд авахаар ярилцжээ мэдээллийг ЭНД ДАРЖ уншина уу.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй