П.Эрхэмбаяр: Н.Өнөрцэцэгийн бие муудаж, их турсан байгаа

Zarig.mn сайтын эрхлэгч, сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэг өнгөрсөн жилээс эхлэн хэд хэдэн хэрэгт холбогдож улмаар 68 хоног цагдан хоригдоод, суллагдаж байв. Гэсэн ч энэ оны долоодугаар сард түүний хэрэгт холбогдох анхан шатны шүүх хурал болж сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгт дөрвөн жил есөн сарын хорих ял оноосон.

Харин энэхүү шийдвэрийг түүний өмгөөлөгч нар эсэргүүцэн давж заалдах хүсэлтээ өгсөн бөгөөд холбогдох хэргийн давж заалдах шатны шүүх хурал энэ сарын 7-нд буюу пүрэв гарагт товлогдоод байна. Иймд тус шүүх хуралтай холбоотойгоор Н.Өнөрцэцэгийн өмгөөлөгч П.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

-Давж заалдах шатны шүүх хуралд надаас гадна найман өмгөөлөгч оролцоно-

-Н.Өнөрцэцэгийн хувьд биеийн болон хуулийн хүрээн дэх нөхцөл байдал одоо ямар байгаа талаар яриагаа эхэлье?

-4.9 жилийн хорих ял авсан хүн сэтгэлзүйн хувьд асар хүнд байгаа. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагынхан чадлаараа хүний эрхийг хангаж ажиллаж байгаа хэдий ч хорих байр бол хорих байр л байдаг. Чийгтэй орчинд удаан байгаад бөөр нуруу нь өвдөж, эрүүл мэндэд нь асуудал үүсэж эхэлсэн. Маш их турсан. Ер нь энэ хэрэгт шалгагдаж эхэлсэн цагаасаа эхлээд үйлчлүүлэгчийн маань бие асар ихээр муудаж байгаа.

Харин хуулийн хүрээн дэх одоогийн нөхцөл байдлыг ярихын тулд өмнөхийг сөхөх хэрэгтэй. Миний хувьд долоодугаар сарын 18-нд эхэлсэн анхан шатны шүүх хуралдаанд огт оролцоогүй. Үүнийг бүр онцлон хэлмээр байна. Тус шүүх хуралд ямар ч өмгөөлөгч ороогүй.

Оролцох ёстой байсан өмгөөлөгч нар давж заалдах шүүх хурлын саналаа илгээснээр энэ сарын 7-нд буюу пүрэв гарагт давж заалдах шүүх хурал товлогдож байна. Энэхүү хуралд би өөрийн биеэр оролцох хүсэлтээ өнгөрсөн баасан гарагт өгсөн. Тиймдээ ч өнөөдөр /2024.11.04/ би хэргийн материалтай танилцахаар явж байна.

-Анхан шатны шүүх хуралдаанд өмгөөлөгчгүй оролцсон асуудал удаан хугацаанд шүүмжлэл дагууллаа. Энэ нь өмгөөлөгч нарын гаргасан тактикийн алдаа байсан уу?

-Өмгөөлөгч нар тактикийн алдаа гаргасан эсэхийг би үнэндээ хэлж мэдэхгүй. Миний хувьд анхнаасаа л тус хуралдаанд оролцоогүй.

-Давж заалдах шатны шүүх хуралд хэдэн өмгөөлөгч оролцох вэ?

-Надаас гадна найман өмгөөлөгч оролцоно. Бид тактикийн чанартай холбогдох хүсэлтийн шаардлагуудаа тавьж оролцоно.

-Шүүх хурлыг нээлттэй явуулах хүсэлт гаргасан. Энэ талаар дэлгэрэнгүй яривал?

-Анхан шатны хуралдаанд төрийн нууцтай холбоотой гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлийг авч хэлэлцэж байгаа учраас хаалттай байдлаар шүүх хуралдааныг явуулсан. Харин энэ удаа өмгөөлөгч нар шүүх хуралдааныг "тусгаарлах" боломжтой гэж үзэж байна. Яагаад гэвэл иргэд шүүхдээ итгэж байх ёстой. Хаалттай хаалганы цаана хүнийг яллаад байгаа, ялыг нь завшуулаад байгаа эсэхийг мэддэг байх хэрэгтэй. Тиймээс энэ удаагийн давж заалдах шатны шүүх хурлыг нээлттэй явуулах санал хүсэлтээ өгсөн.

-Төрийн нууцтай холбоотой гэх хэрэг нь логикийн хувьд алдаатай, эргэлзээтэй санагдаж байгаа-

-Тэгэхээр "Төрийн нууцтай холбоотой" гэдгээс бусад зүйл ангийн шүүх хурлыг нээлттэй явуулах бүрэн боломжтой гэж ойлголоо. Зөв үү?

-Яг тийм. Төрийн нууц задруулсан хэргийг хаалттай шүүнэ. Харин

• “Нэр бүхий 4 иргэн, 1 хуулийн этгээдийн нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүндэд халдсан илт худал мэдээллийг олон нийтэд тараасан”,
• “Хувь хүний хуулиар хамгаалагдсан нууцыг олж мэдсэн хүн өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр цахим сүлжээ ашиглаж задруулсан”,
• “Татвар төлөгч хувь хүн, хуулийн этгээдийн удирдах, гүйцэтгэх албан тушаалтан татвар төлөхөөс зайлсхийх зорилгоор их хэмжээний татвар ногдох орлогоо зориуд худал тодорхойлсон, нуусан”,
• “Татвар төлөхөөс зайлсхийх гэмт хэргийн улмаас олсон хөрөнгө, мөнгө, орлого гэдгийг мэдсээр байж ашигласан”

гэх заалтуудыг нээлттэйгээр шүүж хаана нь татвараас зайлсхийсэн, хэний нэр хүндэд халдсан гэдгийг бид мэдэх хэрэгтэй байгаа юм.

Нэмэлтээр хэлэхэд, эрүүгийн хэргийн хянан шийдвэрлэх хуульд төрийн нууцтай холбоотой хэрэг байна гэж үзвэл шүүх хурлыг хаалттай явуулах хуультай. Тэгэхээр энэ хуулийг дагахаас өөр арга байхгүй. Хэрвээ энэ хуулийг зөрчөөд шүүх хурлыг нээлттэй явуулчихвал, шүүх өөрөө асуудалд орно. Тийм учраас шүүхэд “тусгаарлах” гэдэг боломж л байгаа.

-Төрийн нууцыг задруулсан гэх хэрэг нь олон нийтийн дунд сонирхолтой хэвээр байгаа. "Төрийн нууц задруулсан албан тушаалтан нь хариуцлага хүлээгээгүй мөртлөө сэтгүүлч нь ял авчихсан" гэхчлэн янз бүрийн шуум гарсаар байна?

-Төрийн нууц гэдэг хэргийнх нь хувьд хөндлөнгөөс хэн ч харсан маш сонирхолтой. Цахим орчинд төрийн нууцтай холбоотой цаасыг нэг албан тушаалтан авч явж байсан гэж мэдээлсэн. Тийм байлаа гээд бодоход, тэр материалыг хадгалж байдаг албан тушаалтан байх ёстой шүү дээ. Тэр хүн нь хариуцлага хүлээгээгүй байх шиг байна лээ. Тухайн нууц материалыг нь Н.Өнөрцэцэг биш Zarig.mn сайтын ажилтан нь авч явж байсан гэсэн. Ингээд энэ хэргийг логикоор бодоход Н.Өнөрцэцэгийг яллах хэмжээнд уялдаж байна гэж харахгүй байна. Дан ганц төрийн нууцтай холбоотой асуудал нь ийм сонин эргэлзээтэй байхад бусад хэргийг нь ямар үндэслэлээр нааж, тохож байгаа нь маш сонин.

Мөн гаднын улсын тагнуулын байгууллагатай хамтарч ажилласан гэх үндэслэл байхгүй. БНХАУ-ын иргэнийг шантаажилдаг гэх мэдээ, гомдол саналтай холбоотой ял авсан зүйл байхгүй.

-Бусад хэргийн талаар?

-Татвараас зайлсхийсэн гэх хэрэг байгаа. Аж ахуй нэгж байгууллагуудыг татвартай холбоотой жаахан асуудал гарахад нь "таныг барилаа, хорилоо" гээд хориод байвал манай улсад бизнес эрхлэх хүн гарч ирэхгүй. Татварын ямарваа нэгэн асуудал дээр татварын эрх бүхий албан тушаалтан акт тавина. “Та ийм зөрчил гаргасан байна. Тэр зөрчлийг … хоногийн хугацаанд арилга". Хэрвээ акт тавиад татвараас үүдэлтэй хохирлыг нь Н.Өнөрцэцэг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол захиргааны хэргийн шүүхэд хандах боломжтой. Шүүх дээр ялагдах юм бол Н.Өнөрцэцэг түүнийг төлөх зайлшгүй шаардлагатай болно. Гэтэл захиргааны хэргийн шүүхээр ороогүй байж учир зүггүй яллаад байгаа нь эргэлзээтэй.

Дээрээс нь мөнгө угаасан гэх хэрэг байгаа. Мөнгө угаана гэдгийг жишээгээр тайлбарлая. Хэрвээ би хулгай хийгээд, тэр мөнгөө цэвэр мөнгө болгож харагдуулахын тулд машин худалдаж аваад, түүнийгээ зарвал энэ "мөнгө угаалт" гэсэн үг. Гэтэл сая хэлсэнчлэн Н.Өнөрцэцэгийн кэйсийн хувьд татварыг нуун дарагдуулсан гэх эхний үйлдэл нь захиргааны шүүхээр шалгагдаагүй. Тэгсэн байтал зүй ёсны дагуу шалгагдаагүй хэргүүд нь мөнгө угаалттай холбогдож байгаа нь сонин. Энэ мэтчилэн ээдрээтэй, ойлгомжгүй зүйлс маш их байна.

-Бидний хууль ийм л байна-

-Давж заалдах шатны шүүх хурал товлогдсонтой холбоотойгоор УИХ-ын гишүүн Ч.Лодойсамбуу болон ХЭҮК тус хуралдаанд ажиглагчаар оролцох хүсэлтээ хүргүүлсэн. Харин шүүх эдгээр хүсэлтүүдэд удаа дараа татгалзлаа. Өмгөөлөгчийн үүднээс үүнийг юу гэж харж байна?

-Бидний хэрэглэж байгаа хууль тогтоомж ийм гэж л ойлгох хэрэгтэй. Төрийн нууцтай холбоотой мэдээллийг эрүүгийн хэргийн хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасны дагуу хэлэлцэх гэж байгаа бол хэргийн оролцогч биш бол хэнийг ч байлгах ёсгүй.

Хууль нь ийм. Тэгэхээр бид нар ийм хуультай. Хууль нь өөрөө хүний эрхийг зөрчиж байгаа бол эрүүгийн хэргийн хянан шийдвэрлэх тухай хуульд заасан төрийн нууцтай хэсгийн тусгаарлах холбоотой зохицуулалтыг цаашдаа заавал тусгаарладаг, хүний эрхийг дээрдүүлсэн байдлаар өөрчлөх хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол төрийн нууц байсан юм уу, үгүй юм уу, эсвэл хэн нэгнийг хэлмэгдүүлэхийн тулд төрийн нууц гэдэг юмыг зохиол болгоод байгаа эсэхийг ч мэдэхгүй байна. Ерөөсөө л шүүх, хууль ийм байдлаар иргэддээ хандаж болохгүй гэж хуульч хүний хувьд харж байна. 

Ингээд тусгаарлаад дөрвөн хэргийн шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулбал олон нийт сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийг хэрэг хийсэн юм уу, үгүй юм уу гэдгийг мэдэх боломжтой. Тиймдээ ч шүүгдэгч маань өөрөө энэ хурлыг нээлттэй явуулах хүсэлтээ өгөөд байгаа. 

-Олон нийтэд нээлттэй шүүснээрээ шүүгдэгч Н.Өнөрцэцэгт ямар давуу байдал үүсэх вэ?

-Зөв асуулт байна. Би шударга л хэлье. Би бол өмгөөлөгч. Энд хууль л хэрэгжиж байх ёстой. Н.Өнөрцэцэг байна уу, өндөр албан тушаалтан байна уу, энгийн иргэн байна уу ялгаагүй бүгдэд нь ижилхэн хууль үйлчилж байх хэрэгтэй.

Энэ хууль буюу гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлийг шалгахад эрүүгийн хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хууль болон эрүүгийн хууль гажиж хэн нэгэн цагдаагийн, шүүхийн, прокурорын бодлоор тайлбарлаж, хэрэглэж болохгүй. Хэрэв гажвал хүний эрхийн маш том зөрчил үүсдэг учраас бид хуулийг яаж хэрэглэж байна гэдгийг олон нийт харж, яг тэр өнцгөөсөө хяналт тавих боломж нь бүрдэнэ. Нэгэнт нээлттэй шүүж байгаа тохиолдолд шүүх хуулийн хүрээнд ажлаа хийнэ. Хуулийн хүрээнд ажиллаж байгаа эсэхийг нь бид Legalinfo-руу ороод мэдэх боломжтой.

Ингэснээр иргэдэд “манай шүүх шударга шийддэг юм байна. Олон нийтэд нууж, хаах юм байхгүй байна” гэдэг итгэл үнэмшил төрөх нь өөрөө их чухал. Тэгэхгүй бол энэ шүүх засаглалыг хэн дуртай албан тушаалтан нь, хэн дуртай иргэн, өмгөөлөгч нар харлуулаад шүүх рүү дайраад байж болохгүй. Би маш олон удаа телевиз сайтуудад яриа өгч байсан. Тэгэхдээ нэг ч удаа шүүх рүү дайрч, буруутгасан өнцгийг гаргаж байгаагүй.

Бас шүүх рүү хэнийг оруулах вэ, хэнийг оруулахгүй вэ гэдэг бас нэг асуудал байна. Энэ асуудалд прокурорын байгууллага сүүлийн 20 гаруй жил шинэчлэл хийгээгүй.

Жишээ татаад хэлэхэд, Хөгжлийн банкны хэрэг дээр 84 хүнийг шүүх рүү оруулсан. Гэвч талаас илүү хувийг нь цагаатгасан. Ийм байхад прокурорын байгууллага хоёр, гурван жил ганцхан хүнийг шалгахдаа цаад утгаараа хүний эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг. Ийм асуудал гаргачхаад "шүүх ажлаа хийхгүй байна" гэдэг. Ер нь прокурорын байгууллага шүүхийг хаалганы завсраар хараад байж байдаг газар. Прокурорын байгууллага шүүх рүү яг гэмт хэрэг үйлдсэн хүнийг татаж авчирж байгаа юу гэдгийг бодох л ёстой асуудал. 

-Хүмүүсийн дунд нэг төөрөгдөл байна. "Н.Өнөрцэцэгийг 68 хоногийн турш хорихдоо нэг хэрэг дээр үндэслэсэн. Гэтэл анхан шатны шүүх дээр таван хэрэг болсон байсан" гэх. Энэ нь ямар учиртай вэ?

-Энэ тухай яривал нэлээн өргөн сэдэв болно. 2023 оны арванхоёрдугаар сарын 4-нд Н.Өнөрцэцэгийг цагдан хорь гэсэн шүүхийн шийдвэрийг Сонгинохайрхан дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхийн Ерөнхий шүүгч гаргасан. Үүнээс өмнө ШЕЗ-өөс Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-т зааснаар нэр төр алдар хүндэд халдаж, олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэсэн гомдлыг ЦЕГ-т гаргасан байдаг. Энэ нь “Шалгаж өгөөч” гэсэн гомдол л байсан. Уг нь Эрүүгийн хуулийн 13.14 нь хорих хэмжээний хүнд санкцтай гэмт хэргийн зүйлчлэл биш. Гэтэл Прокурорын байгууллагын зүгээс “Цагдан хоримоор байна” гэдэг саналыг Баянзүрх, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн шүүх дээр оруулж ирсэн. Чингэлтэй дүүргийн Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүгч нь “Цагдан хорих баривчлах үндэслэл байхгүй” гээд харин хилийн хориг тавьсан. Тэр саналыг прокуророос зөвшөөрөлгүйгээр хэргийнхээ харьяаллыг өөрчлөөд Сонгинохайрхан дүүрэг рүү шилжүүлсэн.

Тэнд аваачингуутаа урд өмнө авагдсан хилийн хориг байсаар байтал таслан сэргийлэх арга хэмжээг 30 хоногоор баривчлах шийдвэр болгон өөрчилсөн хэрэг. уг нь таслан сэргийлэх арга хэмжээг давхардуулж авч болдоггүй.

Таслан сэргийлэх арга хэмжээ дотроо хувийн баталгаа гаргах, хилийн хориг тавих, зорчих эрхийг хязгаарлах, цагдан хорих арга хэмжээ байдаг. Н.Өнөрцэцэгийг Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 13.14-тэй байхад нь буюу олон нийтэд илт худал мэдээлэл тараасан зүйл ангиар шалгагдаад мэдүүлэг өгөх гээд явж байх үед нь цагдан хорих арга хэмжээг авсан. Энэ маш том зөрчил. Мөн түүнийг яллагдагчаар татаагүй байсан. Таслан сэргийлэх арга хэмжээг авахдаа яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцаад гарын үсэг зурсан байх ёстой байдаг. Н.Өнөрцэцэг гарын үсэг зураагүй байсан.

Танилцахгүй гэх юм бол мөрдөгч өөрөө уншиж өгдөг. Та бүхэн санаж байгаа бол Н.Энхбаяр гуай эмнэлэгт байхдаа хоёр чихээ дараад “Сонсохгүй байна, сонсохгүй байна” гэдэг дээ. Тэр хүн хуулийн процессын алдааг харчихсан байсан учраас тэгж орилоод байсан. Харин Н.Өнөрцэцэг дээр энэ хуулийг хэрэгжүүлээгүй. Яллагдагчаар татсан мэтээр шууд 30 хоногийн баривчлах таслан сэргийлэх арга хэмжээ болгож явсан. Энэ бол маш том зөрчил.

Түүнийг анх 461-т хориход Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан нэр төр алдар хүндийг гутааж олон нийтэд худал мэдээлэл тараасан гэдэг ганцхан зүйл ангиар шалгаж байсан. Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор ажлын хамт олныг нь, ах дүү нарынх нь дансыг шалгаж эхэлсэн. Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнээс өөрөөс нь гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэл гарч ирэхгүй байна гэж үзээд бусад газар, орон байр бүх зүйлд нь нэгжлэг хийгээд юу ч гарч ирээгүй.

-Энэ чигээрээ байвал хүний эрх, эрх чөлөө авах юмгүй болно-

-Энэ талаар гомдол гаргасан уу?

-“Таслан сэргийлэх арга хэмжээний ийм, ийм зөрчлүүд байна. Сонгинохайрхан дүүргийн ерөнхий шүүгч ээ, та хараач” гэж өмгөөлөгчийн зүгээс бараг 15, 16 удаагийн хүсэлтийг гаргаж, мөн тооны шүүх хурлуудыг хийсэн. Харамсалтай нь “Өөрчлөх үндэслэл алга” гэсэн шийдвэр захирамжуудыг шууд гаргаж байлаа. Энэ захирамжууд одоо ч нээлттэй. Үүнийг манай иргэд олон нийт, их сургуулийн судлаачид авч сонирхох хэрэгтэй. Энд улсын болон хувийн нууцтай холбоотой нэг ч үг, өгүүлбэр байхгүй. Тэнд ямар хуулийн ямар зүйл заалтыг яаж зөрчсөн, хэн нь зөв, хэн нь буруу яриад байгаа нь цагаан дээр хараар бичээтэй бий. Энэ бүхнийг нэг өдөр түүх гэрчилж, үнэлэлт дүгнэлт хийсэн, маш том жишиг ойлголтууд гарч ирнэ. Үүнийг би хариуцлагатайгаар мэдэгдье.

-Гэхдээ үүнийг мөрдөгч, прокурор бол нотлох баримт цуглуулах хүрээнд хийсэн ажил гэж тайлбарлана. Харин та “Өөрийг нь ухаж тонгичоод юм олохгүй болохоор…” гэж ярьж байна?

-Эрүүгийн хуулийн 13.14-тэй холбоотой нэр төр алдар хүндэд халдсантай холбоотой Zarig.mn сайтад үзлэг хийх, түүнтэй холбоотой мэдээллүүдийг ухах ажиллагааг хийж болно. Гэтэл мөрдөгчид бүр халиад ямар ч хамаагүй хүний хувийн мэдээлэл рүү, бусад хэн нэгэн, хамаатан садан ах дүү нарынх нь дансыг нь онгичож эхэлсэн. Zarig.mn сайтыг нэгжсэн. Уг нь тэр нэгжлэг, мэдүүлгүүд 13.14-ийг нотлох гээд байгаа биз дээ. Гэтэл түүнийгээ нотлох биш өөр зүйл рүү халиад, баахан өөр гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлүүд байна гэж эхэлсэн. Ингээд нэг хүнийг өдөрт бараг 5-6 Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан гэмт хэргийн шинжтэй үйлдэлд яллагдагчаар татсан.

-Н.Өнөрцэцэгийн хувьд эрүүгийн хянан шийдвэрлэх процесс дээр ямар алдаа гаргасан гэж бодож байна вэ?

-Н.Өнөрцэцэгийн хувьд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх процесс дээр энэ олон зүйл ангиудыг салгах эрхийг нь хангаагүй. Ер нь Н.Өнөрцэцэг гэдэг хүнд дуртай, дургүйгээс үл хамаарч Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны процесс зөрчигдөөд байна. Хүний эрх, эрх чөлөө авах юмгүй боллоо.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй