Х.Хулан: Хүүхдүүд маань “Багшийн нөхөр болох хүн бидний тоогоор хадаг, сүүтэй ирж гуйж аваарай” гэдэг

“Багш маань бидний өмч, манай ангийн эрх охин. Нөхөрт болох хүн нь хүүхэд бүрийн тоогоор хадаг, сүүтэй ирээд гуйгаад аваарай. Дараагийн шавь нараас нь ч харамлаж байна” хэмээн ярих 12В ангийнхан. Харин энэ ярианы эзэн бол Улсын тэргүүний 24 дүгээр сургуулийн залуу багш Х.Хулан. Тэр ажлын гараагаа энэ сургуулиасаа эхэлсэн, одоо тав дахь жилдээ багшилж байна. Түүнийг их сургуулиа төгсөөд ажилд орсон намар нь анги удирдуулахаар хуваарилжээ. Х.Хулан багш өөрийгөө залуу, туршлагагүй гэж хойш суулгүйгээр ангийнхантайгаа ажиллаж, хамтдаа ахин дэвшсээр энэ хавар анхны шавь нараа төгсгөх гэж байна.

-Ангийнхан нь сая гараад явлаа, анги хоосон болчихлоо. Яг үүн шиг хэдхэн сарын дараа хүүхдүүд нь оюутан болоод явах нь ээ. Таны хувьд их сургуулиа төгсөөд анх энэ ангийг дааж авсан шүү дээ. Гэтэл таван жил өнгөрөөд төгсгөх болчихсон байна. Ямар мэдрэмж, эргэцүүлэл төрж байна?

-Би 2021 онд МУБИС-ийг Нийгмийн ухааны багш мэргэжлээр төгсөөд Улсын тэргүүний 24 дүгээр сургуулиас ажлын гараагаа эхэлсэн. Одоо тавь дахь жилдээ багшилж байна. Анги удирдсан багш болоод мөн л таван жил. Эхлээд анги өгнө гэдгийг сонсоод "Би чадах болов уу" гэдэг битүүхэн айдас байсан. Гэсэн ч ангиа дааж авсан. Уйлах, хэцүү санагдах, шантрах үе байсан ч даваад л гарсан. Одоо бол холдож чадахгүй болтлоо дасчихсан байна. Зуны гурван сар л хол байхад маш их саналаа, ямар том орон зайг минь дүүргэдэг гэдгийг улам мэдэрлээ. Санах бүрдээ хүүхдүүдийнхээ зураг, бичлэгийг гаргаж үзлээ.

Төгсөөд явахаар нь "Яана аа" гэж бодогдох үе олон болж. Залуу насны хамгийн сайхан дурсамжийг минь бүтээлцэж, үргэлж хамт байгаа болохоор энэ цаг, мөч бүхнээ маш их нандигнадаг. Хавар төгсөхөд нь уйлаад ч гэдэг юм уу их хэцүү байна байх. Хоосрох юм шиг л санагдаад болж өгөхгүй байгаа. Зургаадугаар ангийн шинэ шавь нартай болно. Тэр үед бас ямар санагддаг бол гэх мэт ийм бодлууд өөрийн эрхгүй төрдөг юм байна.

-Анхны гэдэг тодотгол их онцгой мэдрэмжийг хүнд үлдээдэг байх?

-Анхны юм бүхэн амаргүй л дээ. Хүмүүс "Танай ангийнхан ёстой хөөрхөн юм аа, нийтэч юм аа" гэдэг. Би өөрөө цоглог, гуниглаад байдаг төрлийн хүн биш л дээ. Ангийнхан руугаа, бусад хүүхдүүд рүү ч уурлаад байя гэж боддоггүй. Аль болох чөлөөтэй, задгай сэтгүүлэхийг хичээдэг, хайрцагладаггүй. Анх үл ойлголцох зүйлүүд мэдээж гардаг л байлаа. Одоо бол гарт бүрэн орчихсон. Миний ямар сэтгэл зүйтэй байгааг хүртэл царайнаас маань уншаад мэддэг болчихдог юм байна. Тиймээс хамтдаа байхдаа л хамгийн жаргалтай. Ийм л болдог юм байна.

-Хүүхдүүд нь багш биднийг өөрчилсөн гэж ярилаа. Харин таныг тэд яаж өөрчлөв, юуг шинээр нээж өгөв?

-Би хүүхдүүдээсээ чин сэтгэл гэдэг зүйлийг хардаг. Хүн хэн нэгэнд чин сэтгэл гаргахаар хариу нь юу болж ирдэг вэ гэдгийг ангийнхнаасаа мэдэрдэг. Энэ гэгээн, цагаан ертөнцийг өөртөө нээж чадсан надад цалин, мөнгө ч гэдэг юм уу нийгмийн асуудлууд тийм ч хүндээр тусдаггүй. Мэдээж бодит байдал амаргүй байгаа.

Хүүхдүүд маш ухаантай, жижигхэн анхаарлыг ч мэдэрдэг. "Энэ хүн намайг анхаарч байна шүү. Буруу байгааг маань хэлээд байна шүү" гэдгийг мэдрэхээрээ итгэлийг нь алдахгүй байх юм сан гэдэг хичээл, зүтгэлийг гаргаж эхэлдэг юм болов уу гэж бодсон. Өөрөөр хэлбэл хүүхдэд зүгээр л итгээд үз. Тэгж чадвал хүүхдэд итгэх нь ямар өгөөжтэй зүйл вэ гэдгийг ойлгох болов уу.

-Хүүхдүүддээ хоргодоод ажлаа орхиж чаддагггүй юм байна-

-Багшийн ажлаа орхиж байгаа олон хүн байна. Голлох шалтгаан цалин. Нөгөө талд өөр шиг чинь үргэлжлүүлээд ажиллана, сайхан цаг ирнэ гээд хичээж байгаа залуу багш нар олон бий. Жишээлбэл, та цаашид ажиллах урам зоригоо хэнээс авч байна?

-Анх багш болоод орж ирэхэд "Ажлаасаа гарчихмаар л байна. Хүүхдүүддээ хоргодоод чадахгүй юм" гэж ярих багш нартай олон таарсан. Тухайн үед шинэхэн төгсөгч байсан болохоор сонин санагддаг, ойлгодоггүй байж. Харин одоо ойлгодог болсон. Нээрээ л хүүхдүүддээ хоргодоод чаддаггүй юм байна. Багшийн мэргэжил ямар сайхан гээч. Хичээл номоо хийхгүй, анхаарахгүй байна гээд уурлана, загнана. Маргааш нь тэр ангидаа ороод ирэхэд бүгд л юу ч болоогүй юм шиг мартчихсан, инээд алдаад л сууж байдаг. Ажлын ийм сайхан орчин магадгүй багшид л байдаг байх.

-Багш хүн хүүхдийг хамгийн зөв зам руу чиглүүлж өгдөг. Онц сурах ёстой гэж үүрэгдэхээс илүүтэй хүмүүжил, төлөвшлийн хувьд хамгийн том хөрөнгө оруулалтыг хийдэг. Та ямар үнэт зүйлийг төлөвшүүлж байна, багш нарын арга барил өөр өөр байдаг?

-Хүн юу тарина түүнийгээ хураана гэж хэлдэг. Хүнийг битгий хуурч бай гэж дандаа хэлдэг. Чи хэн нэгнээс хуулаад надад үзүүллээ, би дүн тавилаа. Гэхдээ насаараа хэн нэгнийг хуурч, өөрийгөө хуурч амьдарна гэж байхгүй шүү. Битгий хуул, өөртөө үнэн бай л гэдэг. Бусдыг хуурна гэдэг өөрийгөө хуурч байна гэсэн үг шүү дээ. Тиймээс аль болох өөрийнхөө чадах хэмжээнд хийж үнэлүүлээд, бага ч болов ахивал ирээдүйн аль нэг өдөр хэрэг болох ч юм билүү. Мэдээж насан туршийн хамгийн зөв боловсрол бол хүмүүжил. Байшингийн суурийг сайн тавьсан бол хэдэн давхар өндөр байсан ч аюулгүй. Муухан бол өндөр болох тусмаа эрсдэлтэй. Энэ утгаар нь хүмүүжил гэдэг суурь чинь шүү гэж ойлгуулахыг эрмэлздэг. Энэ тухай дандаа хэлж, ярьдаг болоод ч тэр юм уу намайг хуурах, аргалах гэсэн хүүхэд байдаггүй. Дүнг бол харамлаад байдаггүй ээ.

-Алдах эрх чөлөө хэр олгож байна?

-Одоо үеийнхэн их өөр болсон. Суръя, мэдье гэсэн зүйлээ хэний ч шахалт шаардлага, оролцоогүйгээр хийчихдэг давуу талтай. Сурах тийм ч асуудал биш. Тиймээс хүмүүжил, төлөвшил гэдэг зүйлийг ухамсарлуулахад л голлон анхаардаг. Алдах эрх чөлөө нээлттэй. Гэхдээ зөвхөн хэм хэмжээ, хязгаараа даваагүй алдааны тухайд шүү.

-Хүүхдүүдээ анзаарвал яг над шиг инээх, уйлах гээд бүх зүйл нь ил. Хүүхэд багшийгаа дуурайдаг юм байна-

-Анги удирдана гэдэг хичээл заахаас давсан зүйл байх. Бүх л асуудалд оролцоно, уралдаан тэмцээнд бэлдэнэ. Асуудлыг нь сонсоно, арга зам олно гээд л. Танай ангийн уур амьсгал их өөр юм?

-Хүн багшийгаа дуурайдаг юм шиг санагддаг. Манай арван жилийн ангийн багш хүнд зөвлөдөг, тусалдаг, чин сэтгэлээсээ ханддаг байсан. Тухайн үед манай багш гоё шүү, ийм сайхан сэтгэл хаанаас нь ундардаг байна аа гэж их боддог байсан. Одоо яг л өөрийнхөө багш шиг багш болно гэж зорьдог. Хүүхдүүдээ анзаарвал яг над шиг инээх, уйлах гээд бүх зүйл нь ил. Инээхдээ инээж, уйлахдаа уйлаад л. Ангиас гарахдаа зүрх гаргаад, баяртай миний үзэсгэлэн төгөлдөр багш аа гэж байх жишээний. Хааяа гайхдаг л юм. Бодоод үзэхээр би өөрөө их нээлттэй, мэдрэмжээ ичихгүй илэрхийлдэг хүн л дээ. Хайртай шүү, үнсье гээд дандаа үнсдэг. Тэгэхээр үүнтэй маань холбоотой байж магадгүй.

Манай ангийнхан урлаг, спортын аливаа уралдаан тэмцээнд оролцохдоо ч маш нээлттэй, ач холбогдол их өгцгөөдөг. Ангиа төлөөлж оролцож байгаа хүүхдүүдээ оролцоогүй хүүхдүүд нь орой хэдэн цагт ч хамаагүй бөөнөөрөө дэмжээд байж л байдаг. Энэ бүхнээс яг өөрийгөө хараад байгаа юм шиг санагддаг. Хүүхэд хүний толь гэж үнэн байх. Тиймээс худлаа байя гэж огт боддоггүй юм.

-Хоёр бүлгийг нэгтгээд нэг анги болгосон юм байна. Энэ дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлэхэд багшийн хичээл, зүтгэл нөлөөлсөн болов уу?

-Ахлах ангид хүүхдүүд мэргэжил сонголтоороо хуваагдаж орж ирдэг. Манай анги одоо 44 хүүхэдтэй. Энэ дотор бараг бүх бүлгээс орж ирсэн, шилжиж ирсэн хүүхдүүд зөндөө бий. Анх яах билээ, яавал дээр юм бол гэж их бодсон. Тэгээд хичээлээс гадуурх үйл ажиллагаа, сул цагийг ашиглаж дотно болгоё гэж шийдсэн. Богд уул руу гарах, зааланд тоглох, музей үзэх, төрийн ордонтой танилцах гээд хамтдаа хийж болох бүх зүйлийг хийсэн. Нэмээд охид, хөвгүүдээр тусад нь уулзаад, ангиар нь нэг уулзаад юу болохгүй байна, яамаар байна, шийдэл нь юу байж болох вэ гээд уйгагүй ярилцдаг байлаа. Ингээд нэг л мэдэхэд бүрэн ойлголцдог болцгоосон. Та нарыг төгсөхөөр яах бол гээд янз бүрийн бичлэг явуулахаар танд хэр хэцүү санагдана, бид нарт тэрнээс ч хэцүү санагдана гэж хэлдэг.

Одоо чухал жил учраас өөрийн анги болоод хичээл заадаг бусад хүүхдүүдээ ЭЕШ-д нь өндөр оноо авхуулахын төлөө маш их хичээж, зорино. Хүүхдүүдээ аливаа уралдаан тэмцээн, олимпиадад амжилт гаргахаар өөрөө байр эзэлсэн юм шиг, шагнуулсан юм шиг мэдрэмж төрж өмнөөс нь баярладаг. Ингээд харвал нэг талаараа бидэнд урам болж ирдэг гэж хэлж болно. 

-Өндөр оноо аваасай, амжилт гаргачхаасай гэдэг хүсэл, зорилгын ард багш хүний ямар бодол нуугдаж байдаг юм бэ?

-Хүсэл зорилго гэхээсээ илүү айдас мэдрэгддэг юм байна. Би хэдий тав дахь жилдээ багшилж байгаа ч олон жил элсэлтийн шалгалтад хүүхдүүд бэлдээд, өндөр оноонд хүргэсэн туршлагатай багш биш шүү дээ. Энэ бол анх удаагийнх. Үүнийг дагаад надад итгэж байгаа энэ олон хүүхдийн итгэлийг алдахгүй байх үүрэг, хариуцлага ирж байгаа. Тэд маань надад л итгэж байгаа шүү дээ, хичээх хэрэгтэй.

-Багш болоод анх дааж авсан анги маань төгсөх гэж байна, миний амьдралын хамгийн сайхан учралуудын нэг-

-Хувь хүнийхээ зүгээс нийгмээс ирж байгаа дарамт, бодит бэрхшээлийг хэрхэн давж байна?

-Багш мэргэжлээр ажиллахад тулгарч байгаа хамгийн том бэрхшээл бол цалин. Үүнээс шалтгаалж сайхан мэргэжлээ орхиж байгаа маш олон багш бий. Нөгөө талд энэ бэрхшээлийг насаараа даагаад одоо хүртэл багшилж байгаа багш нараа хараад ямар хариуцлагатай, яасан их тэвчээртэй хүмүүс вэ гэж боддог. Эдгээр хүмүүс зөвхөн хүүхдүүдийнхээ ирээдүйн сайн сайхны төлөө л ажлаа хийж байгаа. Намайг явчихаар энэ маань, тэр анги маань яах бол гэдэг бодол багш хүн бүрийн дотор байдаг. 

Хэдий нийгэм хэцүү, бидний амьдралын чанар тиймхэн байгаа ч орхиод явалгүй ажлаа чимээгүй  хийсээр байгаа мянга мянган багш нар бий шүү гэдгийг ойлгоосой. Өөр түвшинд үнэлээсэй л гэж хүсдэг.

-Багш нар ажлаас халшрахад эцэг эх, асран хамгаалагчийн хандлага нөлөөлөх тохиолдол байна. Энэ хугацаанд анзаарагдав уу?

-Манай ангийн эцэг эхчүүд залуу багш нарыг их дэмждэг. Зарим багш нараас "тийм эцэг эх над руу ингэж яриад" гэдэг зүйлүүд сонсож байсан л даа. Би тийм бэрхшээлтэй тулгараагүй л явна. Анх анги дааж аваад эцэг эхийн хурал хийхэд "танд зөндөө олон нөөц боломж байгаа гэж харж байна, залуу багшид итгэл хүлээлгэлгүй яах вэ" гэж хэлж байсан. Чөлөө авахдаа ч дураараа аашилдаггүй. Энэ бол бас нэг боломж, сайн тал шүү дээ. Бас залуу багшид алдах боломж олгох ёстой юм шиг санагддаг. Хэн ч анхнаасаа сайн байдаггүй, туршлагажаад явдаг. Тиймээс ойлголцох, ойлгох гэдэг энэ харилцаанд хамгийн чухал. 

-Багш хүн үлгэрлэгч байх ёстой гэдэг. Анзаарахад урлаг, спорт гээд чадахгүй зүйл маш ховор, нийгмийн идэвх оролцоо өндөр санагддаг. Ер нь сэтгэхүйн хувьд хөгшрөхийг зөвшөөрдөггүй мэргэжил юм биш үү? 

-Ангидаа ирэх болгондоо би та нартай адилхан арван наймтай шүү гэж дандаа хэлдэг. Та нарыг дааж авахдаа арван долоотой байсан. Энэ жил арван наймтай гэхээр “багш ёстой” гээд  инээцгээдэг. Надаас үлгэр дуурайл авч байгаа учраас сайн багш байхыг хичээдэг. Хичээлээ заахаас гаднаа зааланд орвол тоглочихдог, урлагийн үйл ажиллагаа болбол дуулаад, бүжиглэчихдэг. Олимпиад уралдаан хүүхдээ бэлдээд байр эзлүүлчихдэг залуу багш байхын төлөө маш их хичээдэг. Сурагчид маань ч анзаардаг байх. 

-Шавь нар нь багшийн нөхөр болох хүн бид нарын тоогоор хадаг сүүтэй ирж, гуйж аваарай гээд инээцгээж байсан. Танд ямар их хайртай вэ гэдгээ ингэж илэрхийлж байна лээ?

-Миний амьдралд тохиосон хамгийн сайхан учралуудын нэг. Намайг багшаа гэж дуудаж, хүндэлж, хайрлаж, эрхлүүлж байдагт баярлалаа гэж хэлмээр байна. Ангийнхан маань намайг дандаа баярлуулдаг. Эхлээд бол уйлаад гараад гүйчихдэг байсан. Одоо жаахан өөрийгөө барьдаг болоод байгаа. Өчигдөр төрсөн өдрөөр маань бас л баярлуулсан. Хүүхдүүдээ явуулчхаад өрөөндөө ороод ахиад л тэсэлгүй уйлсан. Энэ их хайрыг яаж даана аа л гэж боддог. Би өөрөө ангийнхаа хамгийн эрх охин нь. Ангийн эрх охин цэцэг авмаар байна гэсэн гээд өглөө цэцэгтэй угтана. Өсгийтэй гутал авч өгчхөөд "синдрелла" юм уу гээд хөөргөнө. Уг нь би өөрийгөө тийм ч эрх гэж боддоггүй. Ангийнхан маань л намайг ийм хошуугаа унжуулсан эрх болгочихсон юм шиг байна. 

Шавь нарын төлөөлөл

-12 дугаар ангиа төгсөх гэж байгаадаа итгэж өгөхгүй байна. Ангийнхантайгаа, багштайгаа өдөр бүр уулзаж чадахгүй гэхээр хэцүү санагддаг. Олуулаа инээлдэж, ангидаа тоглож, хамтдаа цагийг өнгөрүүлсэн үеүдээ илүү их санах байх, дурсах байх. Хоёр бүлэг нийлээд нэг анги болоход эхлээд эвгүй байсан. Одоо ийм халуун, дулаан гоё уур амьсгалтай байгаа нь багшийн ач гэж боддог. Холилдуулж суулгаад, багаар маш сайн ажиллуулдаг байсан. Сүүлдээ манай нэг салаа бүр хосуудын салаа болж хувирсан.

Багш өөрөө маш их зүтгэлтэй, залуу сэтгэлгээтэй. Бид нарын сэдээгүй санааг аль хэдийнээ олчихсон, хэрэгжүүлэх гээд явж байдаг. Хаана гоё сургалт, шинэ содон юм болохоор байна. Хамгийн эхлээд манай ангийнхан л хамрагддаг. Нэмээд найз шиг минь байж чаддаг гэж хэлмээр байна. Маш сайн сонсож, ойлгож, дэмжиж, тусалдаг. Хэнийг ч ялгаж харьцдаггүй. Ээж шиг л байдаг.

Анх орж ирсэн цагаасаа л хүүхдүүдээ уралдаан, тэмцээн, олимпиадад бэлдэж олон амжилт гаргасан. Бид ч дагаад сайжирсан. Ер нь хамтдаа л ахиад, дэвшээд байгаа гэж хэлж болно. Багш маань хүүхдээрээ шахуу байхдаа ийм олон хүүхэдтэй болсон шүү дээ. Тиймээс л ингэж хэлээд байгаа юм. Дараагийн шавь нараас нь үнэхээр харамлаж байна аа.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй