ОЮУ ТОЛГОЙ: Секундэд 918 литр ус хэрэглэхээр гэрээлж, усны нөөц хомсдох эрсдэл үүсжээ

УИХ 2019 онд “Оюу толгой ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” 92 дугаар тогтоолыг баталсан. Харин уг тогтоолын хэрэгжилтийн талаар С.Бямбацогт, С.Ганбаатар нарын УИХ-ын гишүүд Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэд асуулга тавиад буй. Асуулгын хариуг ЗГХЭГ-аас, Ц.Нямдоржийн гарын үсэгтэйгээр өгчээ.

Үүнд Оюу толгой төсөлд усны нөөцийн асуудал хөндөгдсөн байна. 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулахад Усны тухай хуулийг ашиггүй баталсан, үүнд үндэслэж дараах гэрээнүүд ард түмний өмч – байгаль, экологид ээлгүй хувилбараар хийгдэж ирсэн талаар эдийн засагчид онцолдог.

-НӨӨЦӨӨ 2040 ОН ХҮРТЭЛ БАТЛУУЛЖ, СЕКУНДЭД 918 ЛИТР УС ХЭРЭГЛЭХЭЭР ГЭРЭЭЛЖЭЭ-

Оюу толгой төслийн хүрээнд ус хангамжийн зориулалтаар нээж илрүүлсэн, Гүний хоолойн газрын доорх усны ордын хайгуулын ажлыг 2003-2007 ба 2015 онд хоёр удаа явуулсан байдаг. Үүгээр усны нөөцийг үйлдвэрлэлийн зэргээр секундэд 918 литр байхаар тооцож, ус ашиглах гэрээг 25 жилийн хугацаатай буюу 2016.06.07-2045.06.07 хүртэл байгуулсан.

Тэгвэл “Оюу толгой” ХХК өнөөдрийн байдлаар дээр баталсан усны нөөцийн 57-80 хүртэлх хувийг ашиглаж байгаа талаар ЗГХЭГ-ын асуулгын хариуд дурджээ. Одоогоор нийт 351 цэгт гүний усны түвшнийг хэмжиж байгаа бөгөөд зөвшөөрөгдөх доод хязгаараас доошилсон тохиолдол бүртгэгдээгүй гэдгийг онцолжээ.

Гэхдээ говийн бүсийн газрын доорх ус нөхөн сэлбэгдэхдээ харьцангуй удаан. Иймд цаашид усны нөөцийг 100 хувь ашиглавал нөөц хомсдох эрсдэлтэй гэж дүгнэсэн байна. Оюу толгойн далд уурхай ашиглалтад орвол усны хэрэглээ эрс өснө. Одоо 80 хүртэлх хувиа ашиглаж байгаа төсөл 100 хувьд өлхөн тулж очих нь ойлгомжтой.

-ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ГЭРЭЭНИЙ 6.4, 6.5 ДАХЬ ЗААЛТЫГ ЗӨРЧЖЭЭ-

Түүнчлэн Оюу толгой төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээний 6.4 дэх заалт биелээгүй байна. Тодруулбал, байгаль хамгаалах төлөвлөгөөний хэрэгжилтийн хараат бус шинжээчийн тайланг гурван жил тутамд БОАЖЯ-нд ирүүлэхээр заасан байдаг. Харин өнөөг хүртэл нэг ч удаа холбогдох тайлан ирээгүй байна. Иймд тайланг олон нийтэд ил тод байлгах тухай 6.5 дахь заалт ч мөн дагаад зөрчигдөж байгаа юм.

Үүнээс төслийн хүрээнд усны нөөцийг байгальд хэр халтай зарцуулж буй талаарх хөндлөнгийн шинжээчийн тайлан яаманд нэг ч удаа ирээгүй гэж ойлгож болохоор байна. Төслийн үндсэн болон туслах үйл ажиллагааны улмаас байгальд болоод хүний эрүүл мэндэд учирсан сөрөг нөлөөллийг тогтоох шаардлагатай гэж нутгийн иргэд удаа дараа БОАЖЯ-нд хандсан талаар ЗГХЭГ-ын хариунд онцолсон нь анхаарал татав.

-6.13, 6.14, 6.17, 6.18, 6.19.1 ЗААЛТУУДЫГ ӨӨРЧЛӨХ ЁСТОЙ ГЭЖ ҮЗЖЭЭ-

Харин усны нөөц ашигласны төлбөрөө бол “Оюу толгой” ХХК гэрээний дагуу төлсөөр ирж. Тодруулбал, 2011-2019 оны хооронд 104.3 сая метр куб ус ашиглаж, үүндээ ноогдох 100 тэрбум төгрөгийг төлжээ.

Гэвч эхэнд дурдсанчлан уг хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон Усны тухай хууль нь өөрөө ашиггүй хийгдсэн гэгддэг. Үүнтэй ЗГХЭГ мөн санал нэг байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл усны нөөц ашиглах тухай агуулга бүхий 6.13, 6.13.1, 6.13.2, 6.14, 6.17, 6.18, 6.19.1 дэх заалтуудыг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж, өөрчлөн найруулах хэрэгтэй хэмээн дүгнэсэн байх юм.

Тодруулбал Үндсэн хуулийн 6.1, 6.2 дахь заалтыг зөрчсөн гэсэн байна.

Харин хөрөнгө оруулалтын гэрээнд дурдагдсан заалтууд нь:

• Усны нөөцийг хөрөнгө оруулагч өөрийн хөрөнгөөр илрүүлбэл ашиглах эрхийг тэр талд олгоно
• Уг усны нөөцийг өөр ААН-үүдэд хэрэглүүлэхгүй, зөвхөн Оюу толгой төслийнх байлгах
• Усны нөөц ашигласан төлбөрийг хөрөнгө оруулагчийн албан татвараас хасаж тооцох
• Ус ашиглах гэрээг 30 жилээр байгуулж, 20 жилийн хугацаагаар тухай бүр сонгож болох зэрэг хэт хөрөнгө оруулагч талд ашигтай агуулгатай гэж үнэн юм.

СЭТГҮҮЛЧИЙН ТЭМДЭГЛЭЛ: Тухайн үед Усны тухай хуулийг батлахад хөрөнгө оруулагч тал нөлөөлөл үзүүлсэн гэж яригддаг. Мөн хууль батлалцахад оролцсон Монголдоо толгой цохих усны эрдэмтэд өдгөө Оюу толгойд ажилладаг гэх мэдээлэл ч бий. Өөрөөр хэлбэл Оюу толгой төсөл дээрх агуулгад өөрчлөлт оруулах шаардлага байсаар ирсэн юм.

Хэдийгээр Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг ашигтай болгох хэлэлцээрийг Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар идэвхийлэн хийж буй нь нэг талдаа улс төрийн оноо авах зорилготой хэдий ч дээрх мэт зөв циклүүдэд нь өөрчлөлт хийж чадвал Монголын ард түмэнд ашигтай.

Түүнчлэн МАН засаг барьж байх үес баталсан 2009 оны хөрөнгө оруулалтын гэрээнд өөрчлөлт оруулах чиглэлд энэ мэтчилэн түлхүү ажиллаж буй мөртлөө Ч.Сайханбилэгийн зурсан Дубайн гэрээг цуцлах гэж буй мэтээр гуйвуу ойлголт олон нийтэд өгч буй нь анхаарал татдаг билээ.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй