ХӨШИГНИЙ ЦААНА: ОХУ Монголыг хагас Ерөнхийлөгчийн засаглал руу хөтлөх үү

ОХУ-аас Монгол Улсад суух Элчин сайд Искандер Азизов Иркутск мужийн парламентын дарга Александр Ведерниковтой уулзсан талаарх мэдээлэл хэд хоногийн өмнө ОХУ, Монголын хэвлэлээр цацагдсан.

Тэрбээр Монгол, Оросын Парламент хоорондын комисс байгуулах болон Монголын боловсон хүчнийг тус мужийн их, дээд сургуулиудад бэлтгэх талаар ярилцжээ. Төлөөлж суугаа улс орноо өөрийн улстайгаа илүү нягт харилцаатай болгох чиглэлээр хүчин чармайлт гаргах нь Элчин сайд хүний үүрэг мөн. Гэхдээ яригдсан асуудлуудын дунд манай улсын Засаглалын хэлбэрийг өөрчлөх тухай сэдэв багтсан нь анхаарал татав.

Бүр тодруулбал, Монгол Улсыг хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжүүлэх талаар ярьжээ. (Эх сурвалж: https://www.vsp.ru/2022/07/18/aleksandr-vedernikov-vstretilsya-s-chrezvychajnym-i-polnomochnym-poslom-rossii-v-mongolii-iskanderom-azizovym/).

Энд “Парламентын, Ерөнхийлөгчийн” гэж бичсэн (“В ходе беседы Искандер Азизов рассказал о развитии Монголии как парламентской президентской республики”) засаглалын хэлбэр нь олон улсад "Холимог" буюу “Хагас Ерөнхийлөгчийн” гэж нэрлэгддэг засаглалын хэлбэр юм.

И.Азизов манай улсыг удахгүй Үндсэн хуульдаа нэмэлт өөрчлөлт оруулж, парламентын эрх мэдлийг өргөжүүлэхээр төлөвлөж (ҮХНӨ-өөр сонгодог парламентын засаглалд шилжих асуудал яригдаж буй) байгааг тодорхой мэдэж, энэ талаар А.Ведерниковт дэлгэрэнгүй ойлголт өгсөн байтлаа “Парламентын, Ерөнхийлөгчийн засаглалтай улс болгон хөгжүүлэх талаар ярилцсан”, “Орос, Монголын парламент хоорондын комисс байгуулахыг зөвлөсөн” нь анхаарал татах асуудал мөн.  

Тэрээр А.Ведерниковт “Монголын тал хууль тогтоох чиглэлээр бидний зөвлөмж, зөвлөгөөг маш их сонирхож байна. ОХУ-ын бусад түнш орнуудтай ийм хамтын ажиллагааны туршлага судлах парламент хоорондын комисс байгуулснаар хамтын ажиллагаа өргөжин хөгжинө” гэснээс үзвэл, удахгүй шинээр байгуулагдах Монгол-Оросын парламент хоорондын комисс нь “Манай улсыг Хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжүүлэх оросуудын лоббиг хэрэгжүүлэх механизм” байж болохоор байгаа юм.     

Элчин сайд хүн хамтын ажиллагаа ярьж болох ч оршин суугаа улсынхаа засаглалын хэлбэрийг солих талаар ярина гэдэг жирийн хэрэг биш. Манайхан үнэхээр ОХУ-аас зөвлөгөө зөвлөмж хүссэн нь үнэн бол тэд ийм л хувилбар зөвлөх юм байна. 

Ээлжит бус чуулганаар Үндсэн хуулийг өөрчлөхгүй, харин шинээр бичих хувилбар яригдаж байгаа талаар манай редакц наадмын өмнө мэдээлж байсан. Тэгвэл энэ яриа үндэслэлт батлах нэг баримт гараад ирэх шиг боллоо. Өөрөөр хэлбэл, эрх баригчдын одоогоор олон нийтэд өгөөд буй “ҮХНӨ хийж сонгодог парламентын хэлбэрт шилжих” ойлголтын цаана ҮХ-ийг шинээр бичиж Хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалд шилжих хувилбар давхар яригдаж байж болохоор байна. Наадмын дараа даруй зарлана гэгдэж асан Ээлжит бус чуулганы сураг алдарсан нь ч нэгийг хэлж буй.   

“ХАГАС ЕРӨНХИЙЛӨГЧИЙН” ЗАСАГЛАЛ ЕРӨНХИЙЛӨГЧИД ИЛҮҮ АШИГТАЙ

Парламентын, Ерөнхийлөгчийн буюу хагас засаглалтай улсад Ерөнхийлөгч нь Засгийн газраа эмхлэн байгуулдаг бөгөөд Парламент нь Ерөнхийлөгчийн эмхлэн байгуулсан Засгийн газрыг  огцруулах эрхтэй. Нөгөө талаас, Ерөнхийлөгч нь Парламентаа тарааж, ээлжит бус сонгууль зарлах эрхтэй байдаг аж. Харин ээлжит бус сонгуульд сөрөг хүчин ялах юм бол Ерөнхийлөгч Засгийг газрыг нь хүчээр байгуулж өгөхөөс өөр аргагүй болдог байна. Энэ тохиолдолд тухайн улсын улс төрийн гол хүн нь Ерөнхий сайд болж хувирдаг аж.

Ерөнхийлөгч Засгийн газар байгуулдаг, парламентаа тарааж ээлжит бус сонгууль зарладаг, Парламент нь Засгийн газраа унагадаг энэ тогтолцооны үед Ерөнхийлөгч том давуу талтай. Гэхдээ Засгийн газрын хувьд Парламентын дэмжлэггүйгээр ажиллах боломжгүй бөгөөд ийм зохицуулалт Парламентын болон Ерөнхийлөгчийн засгалалын алинд ч байхгүй тул засаглалын тусдаа нэг хэлбэр гэж үздэг байна. 

Засаглалын энэ хэлбэрийг сонгосон анхны улсуудын нэг нь Германы нутаг дээр 1919-1933 онд оршин байсан Веймарын БНУ юм. Одоо оршин буй улсуудаас Франц Литва, Румын, Украин засаглалын ийм хэлбэртэй юм.  

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй