Сурвалжилга: Явган хүний замаас нүүлгэсэн ч, төв талбай ТҮЦ болов

Улаанбаатар хотын нийтийн эзэмшлийн талбай, явган хүний зорчих хэрэгт саад учруулдаг, зөвшөөрөлгүй ТҮЦ-үүдийг нүүлгэх ажлыг эхлүүлж, орчныг чөлөөлөх ажил үргэлжилж буй. Яг одоогийн байдлаар зургаан дүүргийн нутаг дэвсгэрээс 800 гаруй ТҮЦ-ийг нүүлгэн шилжүүлж, журмын хашаанд шилжүүлсэн байдалтай байна.

Х.Нямбаатар "ТҮЦ-ийн үйлчилгээ эрхэлж байсан хүмүүсийн төлөөлөлтэй уулзаж, НЗДТГ-аас хоёр санал тавьсан. Бид эхний ээлжид нийслэлийн төр захиргааны бүх байгууллагуудад ажиллах санал тавьсан. Мөн Нарантуул, Хархорин зэрэг зах худалдааны төвүүдэд лангуу түрээсэлж, бүтэн жилээр нь төлбөрийг нь төлж өгье гэдэг санал тавьсан ч ТҮЦ-ээ ажиллуулмаар байна гэдэг зүйл ярьж байна. Хотын зүгээс ТҮЦ-үүдийг нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг зогсоохгүй. Нийтийн эзэмшлийн талбайг чөлөөлж, иргэд чөлөөтэй зорчиход саадгүй зам талбайг чөлөөлж авна” гэх байр суурийг илэрхийлээд буй.

Гэтэл Нийслэлээс тавьсан саналыг ТҮЦ эрхлэгчид хүлээн зөвшөөрөөгүйн улмаас энэ сарын 14-ний өдрөөс эхлэн Төв талбайд суулт зарласан билээ.

Суулт зарлах болсон шалтгаан болон Нийслэлээс санал болгож буй ажлын байр, үнэгүй лангуу түрээсийн талаар тодруулахад "Бидэнд ТҮК-ийн ажилтан, цэвэрлэгээний ажилтан гэх зэрэг ажлын байрны санал тавьсан. Өр зээл ихтэй, олон хүүхэдтэй учраас тэр цалингаар амьдрах боломжгүй. Үе үеийн Засгийн газарт ТҮЦ-ийн зөвшөөрөл хүсэж бичиг хүргүүлж байсан ч цуцлагдсаар өдийг хүрсэн. Бидний ТҮЦ-ийг шөнөөр цагдаа, хүчнийхэн дээрэмдсэн. Доторх бараагаа ч авч чадаагүй. Х.Нямбаатартай учраа олохгүй байгаа учир Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ нартай уулзах хүртлээ суулт зарлана" хэмээсэн юм.

-ТҮЦ-үүд Төв талбайд заларч, гудамжинд задгай асар татаж үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж байна-

Гэрэл зургийг: О.Улсболд, Байршил: Төв талбай

Нийслэлээс сүр дуулиантайгаар ТҮЦ ачих ажлыг гүйцэтгэж, нийтийн гудамж талбай, явган хүний замыг чөлөөллөө гэх боловч ТҮЦ байсан ором дээр задгайгаар худалдаагаа үргэлжлүүлсээр байна. Үүнээс гадна "Улаанбаатар хотын циркийн өдрүүд" үргэлжилж байгаатай холбоотойгоор ТҮЦ-ээ ачуулсан иргэд энд худалдаа эрхлэх болжээ.

МУБИС-ийн автобусны буудлын дэргэдэх асарт худалдаа эрхэлж буй иргэн: Би энд 2014 оноос хойш худалдаа эрхэлж буй. Эхэндээ ТҮЦ ч үгүй задгай талбайд худалдаа эрхэлж байгаад тухайн үедээ 12 сая төгрөгөөр ТҮЦ-ээ худалдан авч байсан. Гэтэл 10 хоногийн өмнө ТҮЦ-ийг минь ачаад явчихсан. Нүүлгэнэ гэх бичгээ өмнөх өдөр нь өгсөн атал маргааш нь албадан ачаад явчихсан. Одоо ТҮЦ-ээ хаана байгааг нь мэдэхгүй, доторх бараагаа ч авч чадаагүй нөхцөл байдалтай байна. Банканд өр зээл ихтэй учраас ажиллахаа зогсоож болохгүй. Тиймээс энэ асрыг татаад бараагаа зарж байна.

-Энд 2014 оноос хойш зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа эрхэлсэн юм байна. Та Нийслэлд ямар нэгэн татвар, төлбөр төлж байсан уу?

-Хог, тогны л мөнгө төлж байсан. Өөр татвар, хураамж, түрээс зэрэг өртөг төлж байгаагүй ээ.

-Нийслэлээс ажлын байр болон үнэгүй лангуу түрээсэлж өгнө гэх хоёр санал хүргүүлээд байгаа шүү дээ. Тэр саналын тухайд ямар байр суурьтай байна?

-Биднийг зөвшөөрөлгүй, бохир, чанаргүй юм зардаг гэж бүгд ярьдаг. Уг нь үе үеийн Засгийн газарт зөвшөөрөл хүссэн бичиг өргөн барьж, ярих дуртай стандартад нь нийцсэн ТҮЦ-тэй болмоор байгаагаа илэрхийлсэн. Гэтэл аль ч Засгийн газар энэ саналыг хүлээн аваагүй. Эцэст нь татвар төлөгчдийн мөнгөөр бидэнд лангуу түрээсэлж өгье гэх зүйл ярьсан. Мөн үйлчилгээний ажил хий гэж хэлсэн. Тийм өртгөөр амьдрах боломжгүй учраас ТҮЦ-ээ буцаан авмаар байна.

МУБИС-ийн замын эсрэг талын нүхэн гарцны хаалганд худалдаа эрхлэгч: Миний ТҮЦ-ийг тав хоногийн өмнө журмын хашаа руу албадан ачуулсан. Ачих үед ямар нэгэн гэмтэл гараагүй, доторх бараанд ч хорогдол байгаагүй. Ачуулсан өртгийг нь төлөөд өөрийнхөө хашаанд буулгуулсан.

Нийслэлээс ажлын байр санал болгосон гэсэн. Миний хувьд бие муу тул бүтэн цагийн ажил хийх боломжгүй. Мөн Зах худалдааны төвүүдэд лангуу түрээсэлж өгнө гэх саналаас ч татгалзсан. Бидэн шиг жижиглэнгийн бараа худалддаг хүмүүс томоохон зах, худалдааны төвд очвол орлогогүй болох нөхцөл үүснэ шүү дээ. ТҮЦ ажиллуулахыг хориглосон учир энд суугаад ч хамаагүй орлогоо залгуулахгүй бол болохгүй.

Албадан ачуулсан ТҮЦ-үүд одоо хаана байна, эзэд нь өмчөө авахын тулд хэрхэх вэ гэх асуулт ургав

Энэ талаар НЗДТГ-аас тодруулахад "Нүүлгэсэн ТҮЦ-ийг дүүргүүд хариуцаж байгаа. ТҮЦ эрхлэгчдэд 3-3.5 сая төгрөгийн цалинтай ажилд зуучлах эсвэл томоохон худалдааны төвүүдэд нэг жилийн хугацаанд түрээсгүйгээр лангуу түрээсэлж өгье, өөр байршилд ТҮЦ-ээ ажиллуулах боломж олгоё гэх санал хүргүүлсэн ч нэг ч худалдаа эрхлэгч энэ саналыг хүлээн авахгүй байна" гэх мэдээллийг өглөө.

Харин дүүргүүдийн менежерүүдтэй холбогдоход "ТҮЦ эрхлэгчид нүүлгэсэн ТҮЦ хаана байгааг мэдэхгүй байна, авч чадахгүй байна гэх мэдээллийг олон нийтэд өгч байна. Зөвшөөрөлгүй газар автомашинаа байрлуулахад төлбөр төлөн авдаг шиг ачиж явсан зардал 50-60 мянган төгрөг төлбөл хашаанд нь буулгах ажил явагдаж байгаа. Одоогийн байдлаар ачсан өртгөө төлөөгүй ТҮЦ-үүд журмын хашаанд байршиж байгаа" хэмээсэн юм.

ТҮЦ-ээ буцааж байршуулах хүсэлтэй жагсагчдын дүр

Боломжийн цалинтай ажлын байр, үнэгүй лангуунд худалдаа эрхлэх санал, хотын төвөөс ангид байршилд ТҮЦ-ээ ажиллуулах байршил зааж өгнө гэх саналыг ТҮЦ эрхлэгчид яагаад хүлээж авахгүй байгаа нь дараах шалтгаантай холбоотой

• Нэг. ТҮЦ-ийн түрээс бизнес болтлоо хөгжиж, ашиг ологсод олширсон
• Хоёр. Хэнд ч захирагдахгүйгээр ажиллаж, түрээс, татвар алийг нь ч төлөхгүйгээр ашиг олох сонирхол

ТҮЦ эрхлэгчдийн холбоо хэмээн өөрсдийгөө нэрлээд буй хүмүүсийн дунд сарын 20-30 сая төгрөгийг зөвхөн түрээсийн орлого олдог хүмүүс бий. Тэд 12-15 сая төгрөгийн өртгөөр босгосон ТҮЦ-ээ 1.5-2 сая төгрөгөөр түрээсэлж дунджаар 25 сая төгрөгийг сард халаасалж байна. Тус орлогоосоо улсад ямар ч татвар, төлбөр төлдөггүй нөхцөл байдалтай. Иймд нийслэлээс санал болгоод буй 3.5 сая төгрөгийн цалинтай ажлыг голж, бизнесээ аврахаар Төв талбайд жагсацгаав.

Биднийг өдрийн 15.00 цагийн орчимд Төв талбайн баруун хаалганд очиход дээрх дөрвөн иргэн суултаа үргэлжлүүлж байв. Тэднээс одоогийн нөхцөл байдал, суулт хийж буй шалтгааных нь талаар тодруулахад "Бид юу ч мэдэхгүй. Яриа өгдөг хүмүүс нь байхгүй байна" гэх хариултыг өгсөн юм.

ТҮЦ буюу Түргэн Үйлчилгээний Цэг 1990-ээд онд Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжихтэй зэрэгцэн ТҮЦ-ийн суурь тавигдсан. Тухайн үед ажилгүйдэл нэмэгдэж, жижиг бизнес эрхлэх сонирхолтой иргэдийн хувьд ТҮЦ нь анхны бизнесийн хэлбэр болж байжээ. Улмаар 2000 оноос эхлэн ТҮЦ-ийн тоо олширч зохион байгуулалтгүй, өнгө үзэмжгүй байдал нь хотын өнгө үзэмжид нөлөөлж эхэлсэн аж. Иймд 2010 оноос эхлэн хуучин ТҮЦ-үүдийг буулгаж байжээ.

Угтаа Нийслэлд ТҮЦ ажиллуулахын тулд дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой.

• Нийслэлийн холбогдох байгууллагаас худалдаа эрхлэх зөвшөөрөл авах
• Хот төлөвлөлтийн бүсчлэлд нийцсэн газарт байрших.
• Ариун цэврийн болон хүнсний стандартын шаардлага хангасан байх.
• ААН эсвэл хувь хүний НӨАТ, орлогын татвар төлөгч байх.
• Аюулгүй байдал, камер, цахилгаан хангамж гэх мэт шаардлагуудад нийцсэн байх.

Гэтэл дээрх шаардлагын алийг нь хангалгүйгээр өдийг хүрсэн түүхтэй.

Задгай худалдаа олон улсад ямар нөхцөл байдалтай байна вэ, ямар шаардлага хангах ёстой байдаг вэ?

Задгай талбайн худалдаа нь жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдэд орлого олох боломж олгохын сацуу тухайн орны нийгэм, соёл, эдийн засгийн өнгө төрхийг тодорхойлогч хүчин зүйлсийн нэг байсаар.

Европын орнууд:

Франц, Герман, Итали зэрэг орнуудад задгай захууд нь өдөр тутмын амьдралын салшгүй хэсэг болсон. Жимс, хүнсний ногоо, гар хийцийн бүтээгдэхүүн, хувцас, гар урлал зэрэг төрөл бүрийн бараа бүтээгдэхүүн худалдаалагддаг эдгээр захууд нь орон нутгийн захиргааны тусгай зөвшөөрөл, түрээсийн журмаар зохицуулагддаг. Эрүүл ахуй болон татварын хяналт өндөр түвшинд байхаас гадна тухайн хот, суурингийн жуулчлалын өнгө төрхийг бүрдүүлдэг аж.

Ази тив:

Тайланд, Вьетнам, Энэтхэг, Хятад зэрэг Азийн орнуудад гудамжны худалдаа нь соёлын нэг хэсэг болтлоо нэвтэрсэн. Зарим улс хатуу хяналттай байхад, зарим орон хүлцэнгүй ханддаг. Жуулчдын сонирхлыг татах нэг гол хүчин зүйл нь гудамжны хоол, уламжлалт бараа бүтээгдэхүүн, захын уур амьсгалд оршдог байна.

Дэлхийн улс орнуудад задгай талбайн худалдаа эрхлэхийн тулд дараах нийтлэг шаардлагуудыг хангах хэрэгтэй байдаг. Үүнд:

• Түрээсийн төлбөр эсвэл зөвшөөрлийн хураамж төлөх,
• Эрүүл ахуйн болон ариун цэврийн стандартыг хангах,
• Татварын бүртгэлтэй байх,
• Цагийн болон байршлын хязгаарлалт мөрдөх зэрэг ордог байна.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй