Их суудлын хуралдаанд оролцох 9 гишүүний 6 нь Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын "нөлөө"-тэй ба эл шийдвэр тусгаар тогтнолын баталгаа

Үндсэн хуулийн цэц Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд зэрэг тодорхой албан тушаалтнуудыг огцруулах, эгүүлэн татах эсэх асуудлыг шууд Их суудлын хуралдаанаар хэлэлцдэг хуультай байна.

Энэ дагуу Ерөнхий сайд Г.Занданшатарыг огцруулсан УИХ-ын шийдвэр Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг маргааш дэнсэлнэ.

Их суудлын хуралдаанд оролцох есөн гишүүний зургаа нь Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын "нөлөөтэй"

Үндсэн хуулийн цэц өөрөө есөн гишүүнтэй, Их суудлын хуралдаан нь 7-9 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байдаг. Тэгвэл, Ерөнхий сайдын асуудлыг маргааш есүүлээ хэлэлцэх аж.

Энэ есөн гишүүний гурвыг Ерөнхийлөгч, гурвыг УИХ, гурвын УДШ-ээс санал болгон томилдог юм. Тэр бүтцээр нь харвал,

УИХ-аас: Г.Баясгалан, Л.Өлзийсайхан, Ц.Цолмон

Ерөнхийлөгчөөс: Б.Болдбаатар, Р.Батрагчаа, Э.Энхтуяа

УДШ-ээс: Ж.Эрдэнэбулган, Д.Ганбаатар, О.Мөнхсайхан нар томилогджээ.

Г.Баясгалан, Л.Өлзийсайхан. Ц.Цолмон нарын хувьд УИХ-ын даргаар Г.Занданшатар байх үед орж ирсэн хүмүүс байна. Жишээ нь, Л.Өлзийсайхан Г.Занданшатарын тамгын газрынх нь ажлын албаны дарга байсан.

Б.Болдбаатар, Р.Батрагчаа, Э.Энхтуяа нарын хувьд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн үед, харьцангуй сүүлд томилогдсон хүмүүс байна. Б.Болдбаатар мөн л Г.Занданшатарыг УИХ-ын дарга байх үед дэргэд нь ажиллаж байсан бол, Р.Батрагчаа нь шууд Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн зөвлөх байсан.

Харин УДШ-ээс санал болгосон Ж.Эрдэнэбулган, Д.Ганбаатар нарын хувьд 2021 оны үед томилогдсон, өмнө нь төрийн, улс төрийн алба хашиж байгаагүй намтартай. О.Мөнхсайханы хувьд 2018 оны ҮХНӨ-ийг хийхэд Г.Занданшатарт зөвлөх үйлчилгээ үзүүлсэн.

Бүрэлдэхүүний хувьд харахад есөн гишүүний дор хаяж зургаа нь өнөөгийн Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын нөлөөнд байж болох хүмүүс юм. Мэдээж ҮХЦ-ийн дээр хөх тэнгэр бий гэлцдэг, Үндсэн хуулийн шүүх болсон, хамгийн том байгууллага. Улс төрөөс хараат байх ёстой. Гэвчиг ҮХЦ-д мэдээлэл өгдөг, цэц хэлэлцээд Үндсэн хууль зөрчлөө гэдэг, түүгээр нь Үндсэн хуульдаа нэмэлт оруулаад явдаг зүй тогтлыг өнгөрсөн хугацаанд хангалттай харсан байдаг.

Хуралдаанд нэг өдөр үлдсэн ч итгэмжилсэн төлөөлөгчид томилогдоогүй байна

Их суудлын хуралдаанд маргаан гаргасан тал ба Үндсэн хууль зөрчсөн гэгдэж байгаа талууд өөрсдийн итгэмжилсэн төлөөлөгчийг оруулна.

Хуульд заасанчлан, Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцогч нь:

1/ Цэцийн маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааг үүсгэх өргөдөл, мэдээлэл, хүсэлт гаргасан иргэд, эрх бүхий албан тушаалтан, байгууллага, түүнчлэн Үндсэн хууль зөрчсөн гэж маргаан үүсгэсэн хууль, бусад шийдвэрийг гаргасан буюу үйл ажиллагаа явуулсан байгууллага, албан тушаалтан;

2/ албан тушаалын байдлаар буюу зохих журмын дагуу томилогдсон итгэмжилсэн төлөөлөгч, өмгөөлөгч байна.

Одоогийн байдлаар буюу хуралдаан болохоос нэг өдрийн өмнө ҮХЦ-д хандсан Засгийн газар тал ба Үндсэн хууль зөрчсөн гэгдэж буй Х.Булгантуяа, П.Сайнзориг нарын талаас хэн итгэмжилсэн төлөөлөгч болж, Их суудлын хуралдаанд орох нь тодорхойгүй байна.

Үндсэн хуулийн цэц ба тусгаар тогтнол

Ерөнхий сайдын талаас ҮХЦ-д хандахдаа, Үндсэн хуулийн гурван заалт зөрчигдсөн байж болзошгүй гэж үзсэн.

Тухайлбал:

Нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, “Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэснийг

Гуравдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал гурав хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн арав хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонхи уг саналыг дэмжсэн бол Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоол баталсанд тооцож, шинэ Ерөнхий сайдыг гуч хоногийн дотор томилно” гэснийг

Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсэг, “Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино” гэснийг тус тус үндэслэл болгосон юм.

Үүнээс Ерөнхий сайдыг огцруулах, томилох тухай заалт нь хамгийн гол. 2019 онд энэ заалтад "нийт гишүүний олонх" гэж үг нэмэгдсэн. Энэ бол өмнө нь хуралдаанд оролцсон цөөн гишүүдийн олонхоор Засгийн газраа огцруулчихаад байсан учир босгыг өндөрсгөх гэсэн зорилготой нэмэлт. Үүнийг 2019 оны ҮХНӨ-ийн тайлбарт дурджээ.

Харин УИХ-ын нийт гишүүний олонх гэдэгт ТББХ-гоор хэлэлцэхгүй буюу явдаг процессыг алгасахгүй гэсэн үг биш. Бүхий л асуудал байнгын хороогоор орж, түүний гаргасан санал дүгнэлтийг УИХ-аар хэлэлцэх замаар хэлэлцэгддэг, энэ нь өөрөө процесс гэдгийг зарим хуульчид тайлбарлаж байгаа. Энэ ч үүднээс Үндсэн хууль зөрчөөгүй гэж.

Нөгөө талаас "дэмжихгүйг дэмжье" гэсэн саналаар санал хураасан нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж тайлбарлаад байгаа.

Ямартай ч Их суудлын шийдвэр эцсийнх байдаг. Нэгэнт лхагва гарагт хуралдаж, эцсийн шийдвэр нь гарах асуудалд Ерөнхийлөгч давхардан хориг тавьж үзүүлсэн. Хоригийг хэлэлцэхээс өмнө ҮХЦ нэг тийш шийдчихнэ. Иймд ямар ч нөлөөгүй, харин өөрийн байр суурийг илэрхийлсэн, ҮХЦ-д бас нөлөөлөх гэж оролдсон хориг гэж харагдсан.

Хуулийн хэм хэмжээг эвдэх тусам л тусгаар тогтнолоо алдах эрсдэл рүү явж байдаг. Ялангуяа Үндсэн хуулийг манасан шиг манах ёстой. Тэнд ямар нэг өнөө, маргаашийн давуу ба сул тал үйлчилж болдоггүй. Тийм ч учраас цэц бас түүхэнд үлдэх шийдвэр гаргах юм.

Цэцийн хуралдааныг товлохоос өмнө бэлтгэх 11 шаардлага хангагдсан уу?

Түүнчлэн холбогдох хуулийн 23-р зүйлд, “Цэцийн хуралдаанд бэлтгэх” гэж заасан.

Үүгээр бол дараах 11 зүйлийг бэлтгэж дууссаны дараа, хуралдааныг товлоно. Гэтэл бямба, ням гарагт эдгээрийг бэлтгээд, даваа гарагт тов зарласан гэхэд хангалтгүй дүр зураг харагдаж байгаа.

Тухайлбал:

1/ маргагч талуудад өргөдөл, мэдээлэл, хүсэлт, гомдлын, хуулбарыг гардуулж, маргаанд оролцох итгэмжилсэн төлөөлөгчөө томилох тухай мэдэгдэх;

2/ маргагч талуудад энэ хуульд заасан эрх, үүргийг танилцуулж, Цэцэд шинээр нотлох баримт гаргахад нь туслах;

3/ маргагч талууд болон тэдгээрийн итгэмжилсэн төлөөлөгчийг асууж, тайлбар, тодорхойлолт гаргуулах;

4/ маргааныг шийдвэрлэхэд ач холбогдолтой бичиг баримт, бусад мэдээллийг шаардан гаргуулах;

5/ маргаантай холбогдол бүхий албан тушаалтан бусад хүмүүсийг асууж тодорхойлолт авах;

6/ шаардлагатай бол эрдэмтэн, мэргэжилтэн оролцуулах, тусгай мэргэжлийн шинжээч томилон ажиллуулах, дүгнэлт гаргуулах;

7/ гэрчээс тодорхойлолт авах;

8/ нэг асуудлаар хоёр буюу хэд хэдэн өргөдөл, мэдээлэл, хүсэлт байгаа бол тэдгээрийг нэгтгэх, нэг өргөдөл, мэдээлэл, хүсэлтэд хоёр буюу хэд хэдэн өөр шаардлага тавьсан бол тэдгээрийг тусгаарлах тогтоол гаргах;

9/ маргагч талууд харилцан ойлголцож өргөдөл, мэдээлэл, хүсэлт гаргасан тал нь шаардлагаасаа сайн дураараа татгалзвал маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааг татгалзах тогтоол гаргах;

10/ цугларсан бичиг баримтад үндэслэн Цэцийн хуралдааны шийдвэрийн тэмдэглэх, тодорхойлох хэсгийн төслийг бэлтгэх;

11/ маргааныг бүрэн гүйцэд, бодитой шийдвэрлэхэд шаардагдах бусад бэлтгэл ажиллагаа.

Г.САНСАРМАА

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй