УГЗ, барималч А.Очирболд: Ганцаардал хэрэгтэй, дараагийн сэтгэл ханамж тэндээс ургадаг

Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн А.Очирболдтой ярилцлаа. Тэр адармаатай, дараагийн асуултыг бодох завдал олголгүй огт төсөөлөөгүй хариултыг палхийтэл өгч орхидог. Тийм ч болохоор яриа маш хурдтай өрнөөд дуусчихдаг.

Бид 2020 онд ярилцахдаа “Ухамсар” бүтээлийг нь тойрч, “мөлжсөн” юм. Гэтэл энэ хугацаанд “Ухамсар” олон нийтэд улам бүр танигдаж, тэр хэрээр дахиад л түүнтэй ярилцмаар оргиж байсан. Мөн 60 дахь удаагийн Венецийн биеннальд түүний “Ирээдүйгээс өнөөдрийг нээхүй” бүтээл Монголыг төлөөлж тавигдсан. Тэр яг л урьдынхаараа, өөрийн эрчмээр ярилцлагыг хувирган чиглүүлж авч явлаа.

А.Очирболдыг ганцхан “Ухамсар”-аар төсөөлөхийн аргагүй юм. Тэр энэ хугацаанд Төрийн ордны үүдэнд байрлах хаадын хөшөөнөөс авхуулаад, олон томоохон бүтээл дээр ажилласан, том хэмжээний орон зайн барималд урдаа барих гаргууд мэргэжилтэн юм. Мөн контемпорари урлаг, инстолляцын төрөлд түрүүлж амжилт гаргасан манай уран бүтээлчдийн нэг.

-Та энэ жил явдал суудал арвин байх шиг. Венецийн биеннальд сонгогдоход нь л дахин ярилцъя гэж бодож явсаар өдийг хүрлээ. Өөр томоохон фестивалиудад оролцов уу?

-Австралид, Ази номхон далайн триеннальд оролцлоо. Дюзельдорфын нэг үзэсгэлэнд бас оролцсон юм байна.

-60 дахь удаагийн Венецийн биеннальд таныг сонгосон нь маш анхаарал татсан. Бүтээл ч сонин байлаа. Яг биеннальд зориулж хийсэн бүтээл үү?

-Маш богино хугацаанд зориулж хийсэн.

-Монголын павильоныг, монгол хүнийг төлөөлнө гэдэг үүднээс бодсон уу?

-Биенналь бүрд ерөнхий сэдэв өгөгддөг. Энэ удаагийн сэдэв “Харийнхан хаа сайгүй”. Тэр үүднээс бол хийсэн. Сэдэв нь эрт ч зарлагддаг. Сонсоод, “Тэгвэл би ийм юм хийе дээ” л гэж бодсон. Харийнхан гэж цагаачдыг хэлж байгаа юм. Би бол өөрөөр ойлгосон байгаа. Олон орны уран бүтээлч дээр тэр ойлголт маань давтагдаж байна лээ. Эх орондоо мөртлөө эх орондоо биш юм шиг амьдарч байна гэсэн тэр санаа. Бид ч гэсэн эх орондоо цагаачид шиг амьдарч байна шүү дээ.

-Зарласан ерөнхий сэдвийг та жаахан хувиргаж ажилласан гэж үү?  

-Ер нь тийм. Миний бүтээл “Ирээдүйгээс өнөөдрийг дахин нээхүй” гэсэн нэртэй. Ирээдүйд хүрэхийн тулд одоо цагт амьдарч буй бид эргээд үндэс угсаагаа харах хэрэгтэй гэж хэлж байгаа юм. Бид нар шууд л урагшаа явчихна гэж боддог. Би бол өнгөрсөн цагаа харж байж урагшилна гэж үзээд байгаа. Гэхдээ өнгөрсөн цаг ард нэгэнт үлдсэн. Ээж аав маань, өвөг дээдэс маань үлдчихсэн. Харин эргэж хараад, урагшлахдаа алдааг засах хэрэгтэй. Тэндэх гадаадын уран бүтээлчид ч ийм юм “ярьж” байна лээ. Цагаач нар одоо дэлхий даяар том алдаа болчихлоо. Уугуул иргэдийн асуудал ч сөхөгдөж байна. Уугуулуудыг орж ирээд устгачихдаг, уугуулууд өөрсдөө цагаач болж хувирдаг. Энэ бүхэн өнгөрсөн цаг. Харин ирээдүйд яах хэрэгтэй вэ гэдгийг урлагаар харуулцгааж, хувилбар дэвшүүлцгээж байна. Ирээдүйд үндэстэн бүгд холилдох юм уу, дахиад нэгэн үндэстэн устгагдах юм уу, эх орондоо цагаач мэт амьдрах юм уу. “Харийнхан хаа сайгүй” гэдэг сэдвийг би тэгж ойлгосон, үзүүлсэн. Гэтэл бусад уран бүтээлчид ч бас тэгж харсан байсан.

-Цагаачдын асуудал дэлхийд нэлээд улс төрийн шинжтэй. Цагаач хүлээж авдаг том гүрнүүдийн сэдэв ч юм шиг.  Харин монголчууд эсрэгээрээ, өөрсдөө цагаач болж, дэлхийн олон оронд амьдарч байгаа. Ингээд бодохоор биенналийн сэдвээр бол харийнхан нь монголчууд юм биш үү?

-Үгүй ээ, бид нар бүр эх орондоо харийнхан болчхоод байна шүү дээ. Би ийм санааг хэлсэн юм. Бид нар энэ толгойг бурхан гэж яриад байна (Бүтээлийн нэг хэсэг болох гавлыг үзүүлэв). Гурван нүдтэй учраас бурхан гээд. За, монголчуудад ер нь бол нэг бурхан байна. Тэр дандаа биднийг захирч байна. Дээр бурхдууд суугаад байна л даа. Гэхдээ гадаадын! Гадаадын бурхад Монголын дарга нарын толгойг захирч байна шүү. Харийнхнаас хамааралтай үзэл битүү явж байна. Бид өөрсдөө магадгүй арчаагүй. Гэхдээ л эх орондоо цагаач мэт амьдарч байна шүү дээ.

-Колоничлогдсон орон шиг гэж үү?

-Бараг л тийм.

-Онолын хувьд биш ч тэгж үзэх бололцоо бий гэж судлаачид тэмдэглэж байхыг харсан санагдана.

-Энэ сэдвээр хамаагүй ярьж болох юм уу, болохгүй юм уу, мэдэхгүй. Гэхдээ тийм л байгаа. Монголын амьдрал гадаадуудаас шууд хамааралтай. Эдийн засаг яриагүй, үзэл санааны хувьд шүү дээ. Миний энэ бүтээлийн үе, чөмөг бүрд нэг гавал байгаа биз. Тэд угсрагдан нийлсээр нэг том бурхны биеийг үүсгэж байна. Энэ үе нь би, түүнтэй холбогдсон энэ үе нь миний аав, ээж ч гэдэг юм уу. Гэвч бид нийлээд үеийн үед тэр харийн бурханд л хүчин зүтгэсээр ирчихлээ. Орой дээр нь бурхны ганцхан толгой байгаа. Түүнийг бүрдүүлэх тус тусдаа нэгэн гавал бүхий үе, яснууд бол бид юм. Ийм байдлаас хэзээ гарах вэ гэж бодогддог л доо, амаргүй.  Биенналийн сэдэв ч энэ үүднээс таалагдсан. Нэг удаа ч болов хашгирах боломж юм уу гэж хүлээж авсан. Монголын павильоныг их сайн үзсэн. 146 мянган хүн үзсэн гэж албан ёсны тоо ирүүлж байна лээ.

-Та өөрийгөө бусад уран бүтээлчтэй харьцуулдаг уу?

-Үгүй, тэр утгагүй асуудал. Уран бүтээлч өөрийн орон зайгаа зориулж, таслан өгч байж бүтээл хийнэ. Хэчнээн хэмжээний орон зайг үнэнчээр сүнс болгож бүтээлдээ өгөв гэдэг хамгийн чухал. Ийм болохоор өөр хүний орон зайг шүүмжилнэ, харьцуулна гэдэг нь дагаад утгагүй асуудал болчхож байгаа юм.  

-Тэгээд ч тэр орон зай давтагдахгүй?

-Тийм, түүнчлэн тэр орон зай өөрөө үнэн байдаг онцлогтой л доо. Ер нь уран бүтээлч хүн бас үзэл санаагаа нууцалдаг юм ш дээ. Надад хэзээ ч ярихгүй үзэл санаа гэж бий.

-Бүтээл болгоод, дараа нь ярих уу?

-Бүтээл болчихсон байгаа. “Ухамсар” дээр ч, саяын ярьдаг бүтээл дээр ч. Тэгэхээр надад дахиад ч ярих зүйл байгаа, гэхдээ тэр нь нууц гэсэн үг. Үзэл санаагаа бүр ярьдаггүй уран бүтээлчид бий. Би бол нэлээд дэлгэрэнгүй ярьчихдаг.

-Нууцлах үзэл санаа нь ер бүх бүтээлд нь нэг шугам болж шингэдэг үү?

-Тэгдэг. Концепц нэг, хэлбэр өөр болж ирнэ. Хэлбэр бас давтагдахгүй. Ийм олон үетэй, үе бүрдээ гавалтай иймэрхүү бүтээлийг өөр газраас олж харахгүй гэдэгт итгэлтэй байна. Намайг хүмүүс Дүртэддагва хийсэн гэж бодоод байгаа. Тэгээгүй. Үзэсгэлэн дээр бол Дүртэддагвын зургийг өлгөчихсөн байгаа. Энэ бол Дүртэддагваас санаа авсан гэж үнэнээ хэлж байгаа хэрэг. Санаа авсан, гэхдээ шал өөр юм хийсэн.

-Ер нь контемпорари урлаг гэхээр “Санаа нь, ач холбогдол нь юу юм бэ” гэж асуух хүн олон өнөөгийн үзэгчид дунд тэгээд үнэнээ хэлчих, тайлбарлачих нь зөв юм шиг санагддаг?

-Би өөрөө болохоор хүмүүсийн бүтээлийг тайлбарлуулмааргүй санагддаг. Хараад шууд уншчихдаг гэх үү дээ. Маш ойлгомжтой байдаг. Өөрөө бол задгай тайлбарлаад л өгчихдөг дөө.

-Тайлбарлахгүй бол буруу ойлгочихвол бас төвөгтэй?

-Тайлбарлалтгүй ойлгох юмыг тайлбарлуулаад байвал бас хэцүү л юм.

-Таны хувьд бусдын бүтээлийг уншчихдаг гэж байна. Харин энгийн үзэгчдийг яах вэ?

-Барууны оронд бол тайлбарладаг л зарчимтай. Бүр концепцыг нь нэхдэг, асуудаг. Хэлэлцүүлэг явуулдаг. Сая Австралийн триенналь дээр кураторыг нь суулгаж байгаад л асуугаад байх жишээтэй.

-Тайлбар чухалчилсан нь, “Ухамсар” одоо ч хэлэлцүүлгийн сэдэв болж байна. Дөнгөж саяхан гэхэд л монгол хүний хийморийг гутаах зорилготой, бараг л хар шидийн бүтээл гэж нэлээд өндөр боловсролтой хүн бичиж, анхаарлын төвд дахин татан орууллаа.  Ийм урсгал дунд ярилцлага өгөхдөө ч болов бүтээлээ тайлбарлачихсан байвал зүгээр юм шиг?

-Хийморь, сүр сүлд гутаалаа гэж байгаа бол магадгүй зөв. Тэгвэл, хэн гутаагаад байгаа юм. Өөрсдөө арчаагүйдээ юу, өрөөл гутааж байна уу. Харийнхан ирж гутаагаад байна уу? гэдгийг бодох хэрэгтэй. Нөгөө талаас зөв л байна шүү дээ. Би бол хүндээр хүлээж аваагүй.

-Бүтээл үнэ цэнээ алдвал яах хэрэг вэ. Хаана л бол хаана гээд хэлчихье л дээ. “Ухамсар” хаана л бол хаана байдаг болчихлоо?

-Хаана л бол хаана.

-Тэгээд ирэхээр уран бүтээлчид нь ямар байх вэ?

-Бүтээл ер нь хаана л бол хаана байж байгаа шүү дээ. Биет байгаагаар нь л хараад, ойлгоод байна. Гэтэл бүтээл хаана л бол хаана байдаг. Миний “Ухамсар” дэлхийн олон оронд биш ч 10 хавьцаа улсад бол байна. Монголдоо нэлээд хэдэн газар, хувь хүмүүст байгаа. Бүр жижигхэн хувилбараар ч түгсэн. Харин О.Родений “Сэтгэгч”-ийг дэлхийн бараг бүх орноос үзэж болох ч Монголд боломжгүй ээ. Хэнри Мур ч юм уу, Ансельмын зургууд дэлхийд хэдэн мянгаараа бий шүү дээ. Ингээд ярихаар том хүнтэй өөрийгөө жишлээ гэж магадгүй. Би тэр тухай яриагүй шүү. Бид нар бүтээлээ тэгж гадаад зах зээлд гаргах л ёстой байхгүй юу. Энэ замыг засах хэрэгтэй. Гэтэл дотооддоо жаахан зарагдахаар ингэж шүүмжлээд байна.

-Уг нь зайлшгүй замнах ёстой зам л даа.

-Энэ л урлагийг түгээх, сурталчлах үйл. Гэтэл “Энэ одоо нэг бүтээлээ хаа сайгүй л зарж явах юм” гэж хэлбэл тоогүй юм болно. Өндөр гэгээн Занабазарын бүтээсэн Бурхан багшийг “Сургууль хийц” гэж хэдэн мянгаар нь давтаж хийдэг байсан. Одоо хил дамнуулж зараад л, дахиж оруулж ирээд л тоглоод байгаа. Энэ манай нэг дугаарын урлаг мөн биз дээ. Гэтэл хэдэн мянгаар нь үйлдвэрлэдэг, тэгж түгээдэг л байж.  

-Яг өнөө цагийн Монголд нэг бүтээл ингэж олон янзаар түгнэ гэдэг танаас өөр хүнд, “Ухамсар”-аас ондоо барималд давтагдсангүй, цоо шинэ үзэгдэл болов уу?

-Би “Ухамсар”-ыг нэг хүнтэй гэрээлж, эрхээ өгөөд худалдчихаагүй ш дээ. Худалдчихсан бол хамаа алга, тэгж шүүмжилж болно.

-НҮБ-ын гадна байдаг жинхэнэ хувилбарыг нь ноднин очиж үзсэн. Миний асуулт ийм юм л даа. Бүтээл хийх явцад бүтээлчийн хувьд нэгэн үнэ цэн, утга учир бүрэлдэнэ. Гэтэл хийсэн хойно тооцоолоогүй ч гэмээр нөхцөл байдал үүсэж, магадгүй ойлгосон ойлгоогүй хүмүүсийн хэлбэртэн худалдаж авдаг, оффисын үүдэнд байршуулдаг хэмжээний эд болчихоор таагүй санагддаг уу. Түүнээс, олон хувь бүтээгдэнэ, олонд танигдана гэдэг уран бүтээлчийн очих ёстой л нэг түвшин шүү дээ?

-Таагүй санагддаггүй юм аа. Олон хүнд хүрэх тусмаа л сайн гэж боддог. Яндангийн орой дээр ч байж л байгаа. Одоо энэ утаатай холбож тэгж байршуулсан, хэдэн жилийн өмнө ч билээ. Бид нар яндан дотор мэт л амьдарч байгаа биз дээ. Зарим байршлууд нэлээд онцлогтой шүү, бас. Чулуун дээр суулгуулж авч ч байх шиг. Би концепцыг нь сонсож, ярилцаж байгаад хийж өгдөг л дөө. Голын чулуу бүр дахин давтагдахгүй шинжтэй шүү дээ. Хүн төрөхтэй адил. Голын чулуун дээр байршуулчихаар хосгүй нэг хувь болчихно, байгаль экологийн сэдвээ хөндөнө. Миний суурь концепц угтаа энэ мэтээр уялдаад, баяжаад явж байгаа.  

-“Ухамсар”-ын оронд олонд танигдчихсан бол зүгээр байсан сан гэмээр бүтээл бий юү?

-Тийм бүтээл байгаа гэж бодохгүй байна. Бүтээл төөрөг тавилангаар л төрдөг. Одоо би магнетаар нэлээд том бүтээл хийж байгаа. Би ер нь том баримал л бариад баймаар санагддаг юм. Их зардал орно л доо, яах вэ. Ер нь бүтээлийг яг тэр цэгт хүрнэ гэж хийдэггүй. Зарим бүтээл бүтээлч нь үхсний дараа сая амилдаг шүү дээ. Бүтээл яг ямар цэгт хүрч очихыг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Цаг хугацаа л түүнийг мэднэ.

-Тэгвэл үйл явцад нь илүү анхаардаг гэж үү?

-Түүндээ ч бас биш ээ.

-Гэхдээ очих цэгээ ерөнхийд нь нэг эхлээд харна биз дээ?  

-Ер нь бол харна. Гэхдээ бүр яг тэнд очно гэж харахгүй. “Ухамсар”-ыг ч ямар цэгт очихыг хэлж мэдэхгүй шүү дээ. 200, 300 жилийн дараа олдвор болчихсон явбал хэрхэх ч юм билээ. Өнөөдөр л ийм хэмжээнд яригдаж, хэлэлцэгдэж байна. Цаг хугацааны энэ үйл явцыг мэддэг хүн гэж дэлхий дээр байхгүй.

-Бид өмнө нь ярилцахад та “Би улам л гүзээтэй шар тос руугаа явж байгаа” гэж хариулж байлаа.

-Би хийж л байгаа.

-Гүзээтэй шар тосон дотор юу байгаа юм бэ?

-Нүүдэлчин сэтгэлгээ байгаа. Үүнийгээ хийгээд л байгаа. Би ер нь бүх сэдвээ хийгээд л байгаа.

-Ямар утгаар. Давтаж хийгээд үү?

-Давтаж хийгээгүй. Үзэл санаандаа үнэнч байна гэсэн үг. Одоо гүзээгээ магнетаар, бүр томоор хийж байна л даа. Энэ дотор амьдрал л байгаа юм. Монгол хүний амьдрал. Түүнээс алт мөнгө байхгүй. Би ер нь юу байгаа гэж хэлэх вэ дээ.

-Таны хувьд тэр дотор юу байгааг асууж байгаа юм аа?

-Мөн л амьдрал байгаа.

-Уран бүтээлчийн хувийн шинжтэй зүйл бий шүү дээ. Таалагддаг өнгө, сонгоод байдаг бэлгэдэл гэх мэт. Тэр үүднээс л тавьсан асуулт юм шүү?

-Чи дурсамжтай холбож ярих гээд байна. Уран бүтээлч хүн нэг юмтай ноцолдоод ирэхээр дурсамжаасаа салгачихдаг юм. Тэгээд шинжлэх ухаан, уран зөгнөл, үзэл санаагаар баяжуулж эхэлдэг. Судалгаа шинжилгээ рүү оруулна. Сэтгэлийн хөөрөл нь багасна. Хоосон чанар луу явна. Дурсамж гэдэг бол нэг л өнцөг гэсэн үг.

-Ер нь анхлан уран бүтээл хийх цаг үедээ дурсамжаа уудалдаг зүй тогтол байгаад байна уу?

-Насан туршдаа ч дурсамжаар хийдэг хүмүүс байна. Зарим нь бол “Одоо болсон” гээд салаад явчихдаг.

-Эргээд бодоход хамгийн анхны бүтээл тань ч одоогийн шугамдаа чиглэчихсэн байсан юм шиг санагддаг уу. Өнөөдөр таньж мэдсэн байгаа үзэл санаагаа тэр үед ухамсарлаагүй мөртлөө бариад л авсан байсан мэт?

-Тэр үнэн. Түүнийгээ харин нууцалдаг, нууцалдаггүй л гэж байна. Цаанаа бол шугам нэлээд ойролцоо явж байна.

-Үүнийг сайн уран бүтээлчийн шалгуур юм болов уу гэж хардаг. Хүмүүс нэг юмаа л давтдаг гэж шүүмжлээд байдаг ч гэсэн?

-Бүгдийг нь би дахиад л хийнэ. “Ухамсар”-аа ч хийнэ, гүзээтэй шар тосоо ч хийнэ.

-Насан туршдаа нэг л сюжетийг барьж, баяжуулж бичсэн зохиолч хамгийн сайн гэдэг үг бий. Энэ өөрийгөө давтах биш харин олох, олсон байх тухай яриа байх. Өөрийгөө хаанаас ирснийг, яах гэж уран бүтээлч болсныг тодорхой хэмжээнд мэдчихсэн хүн учраас л тэрхүү үзэл санаагаа илүү сайн, санасандаа хүртэл хийх гээд баяжуулсаар байдаг?

-Өөрийгөө олно гэдэг нэг зураас татаад л “Энэ монгол зураас” гэж цоллоод байхын нэр бас биш шүү.

-Яагаад үүнийг хэлэв?

-Дэлхийн гэдэг юмаа л ерөнхийд нь барьчихвал зүгээр. Урлаг гэдэг дэлхийн соёлын нэг хэсэг, монгол уран бүтээлч түүний тодорхой процентыг л эзэлж байгаа. Би бол бүтээлийг дэлхийнх байх болов уу гэж л харж хийдэг. Тултал нь хийх гээд байна шүү дээ. Хаана хүрэхийг мэдэхгүй, ямар ч байсан янз бүрээр үзээд хийгээд л байх хэрэгтэй.  

-Хийсэн бүтээлээ чухам монгол гэж цоллоод байхыг шүүмжилж байна гэсэн үг үү. Таны бүтээлүүд ч монгол концепцтой шүү дээ. Тэгэхээр ялгаа нь юу вэ?

-Дэлхийн гэж хараад хийчихвэл илүү амар л байхгүй юу. Арай барьцтай. Харин хийж эхлэхийнхээ өмнө “Монгол” гэдэг юм барьчихаар төвөгтэй. Зүгээр л хий. Тэгвэл гүзээ Монголынх мөн ч бай биш ч бай дэлхийн бүтээл болж магадгүй. 13-р зууны үед монголчууд хүчирхэг байсан. Учир нь ганц Монголдоо байгаагүй. Дэлхийд тархан байрлаж, байлдан дагуулж байсан. Олон газар дурсагдаж чадсан. Тархалт гэдэг юмыг л сайн хийхийн чухал энэ байх. Харин туулах зовлон нь бол дараагийн ярих асуудал биз.

-Заавал монгол юм хийх шаардлагагүй?

-Шаардлагагүй. Ер нь сайн зурчихсан хойно нь л “Энэ испани зураач” гэж хэлээд байгаа. Түүнээс анхнаасаа тэр “Энэ бол испани зураг” гэж зураагүй л байхгүй юу.

-Үндэс, угсаа гарвалаа дэвсгэр болгосон нь гэхдээ илүү амжилттай явдаг шүү дээ. Сайн уран бүтээлчээс салгах аргагүй л шинж чанар болов уу?

-Улсынхаа нэрийг урьдчилж барих уу үгүй гэдгээ л бодох асуудал юм даа.

-Уг нь энэ бол өөрийгөө таньсан, өөр лүүгээ ороод гарсан хүнээс гардаг хандлага гэж боддог. Тэгж боловсорч яваа хүний бүтээлд л эх орны нь, үндэс угсааг нь илэрхийлэх элементүүд шингэдэг гэж?

-Яг тэгнэ. Гэхдээ түүнийгээ дэлхийн болтол нь л шидмээр байна. Харин энүүхэн эндээ монгол, монгол гээд л яриад баймгүй.

-Тэгвэл уран бүтээлч хүнд түүх уншдаг байх шаардлага тавигдах уу?

-Тодорхой хэмжээнд сөхөж харахгүй бол болохгүй болж ирнэ шүү. Гэхдээ уншихад их цаг ордог.

-Амжилттай ч, амжилтгүй ч уран бүтээлч хүний тавилан өөрөө ярвигтай. Тан шиг ажлаа, уран бүтээлээ хийгээд амьдралаа ч болгочихно гэдэг манайдаа амжилттай яваагийн шинж. Гэхдээ л амьдралаа эргээд харахад ямар санагддаг вэ?

-Ахуйн сэдлээр асуугаад байна уу?

-Үгүй, "үнэн" сэтгэл ханамжийн тухай асуулт?

-Сонин ойлголт л доо. Амьдрал тэр чигтээ жаргал биш дээ. Сэтгэл ханамж гэж ер нь байдаг юм уу. Чи надаар цэг тавиулж яриулах гээд байна. Би дахиад олон жил амьдарна шүү дээ. Хариулахад сонирхолгүй асуулт байна. Урлаг өөрөө их сонин болж байна. Хүүхдүүд бараг л зэрэгцээ ертөнцөд амьдардаг болчихлоо. Тэгэхээр одоо яамаар ч юм дээ, урлаг хаашаа чиглэх ёстой вэ. Энэ мэтээр бодож байна. Чи болохоор “Та үүнийгээ л хийгээд байх юм уу?” гэж асуугаад байх шиг.

-Та буруугаар ойлгоод байх шиг. Уран бүтээлч хүний сэтгэлийн гүн дэх, өрөөл бусад олж хардаггүй тэр нэг дутуу нойтон мэдрэмжийн талаар ярилцах гэсэн юм. Болоод л байгаа юм шиг боловч үнэндээ нэг л ганцаардуу, гэх мэт?

-Ганцаардал гэдэг уран бүтээлч хүнд хамгийн хэрэгтэй эд шүү. Ганцаардахгүй бол болохгүй. Би ганцаардлыг хамгийн хэрэгтэй зүйлээр нэрлэнэ. Дараагийн сэтгэл ханамж түүнээс ургах магадлалтай. Ганцаардана гэдэг хоосорно, сэтгэл нөхөөсгүй болно гэсэн үг. Тэр бол зэвүүн. Би муу зүйл гэж бодохгүй байна.

-Муу зүйл гэх гээгүй шүү?

-Сорил.

-Гэхдээ та миний асуултыг зөвөөр ойлгосон уу?

-Тийм юм надад байвал л сайн байна. Нөхөгдөж байсан үе бий. Гэхдээ тэр дотроос ганцаардал нь гоё юм билээ.

-Нөхөгдчихвөл бүтээл төрөхгүй байлгүй?

-Ганцаардал, доромжлол гээд нэрлэж болно. Гэхдээ тэдгээр л хүнийг өшөө цаашид уран бүтээл хийхэд нь хөдөлгөгч хүч болно. Би бол урагшаа л хардаг хүн ш дээ. Одоо юу хийх вэ л гэж боддог доо.

-Урагшаа л харна, бүтээл хийхдээ дэлхийн хэмжээнд төсөөлж бодохыг чухалчилна гэдэг уран бүтээлч байхын тулд олигтойхон амбицтай бай гэсэн үг мөн үү?

-Хийсэн бүтээлээ хүнд үзүүлэхийг л бодно шүү дээ. Үүнийг одоо амбиц гэж хэлэх үү.

-Дэлхий гэж ярьж байгаа бол амбиц л болов уу. Гэхдээ буруу гээгүй шүү?

-Дэлхийн хэмжээнд үзүүлэх гэдгийг амбицаар ойлгоно гэвэл бас л сонин. Яг үзүүлье гээд үзүүлээд байгаа ч хэрэг биш. Дандаа сонголт, шалгуур явагдаж байна. Венец рүү явуулна гээд л хийчихнэ гэж байх уу. Яг тэгж бодож бүтээл эхлүүлэх үү. Аягүй хэцүү асуудал. Энэ гүзээг Норд-Арт фестивальд тавина гэж бодож эхлэх үү. Тэд өөрсдөө л сонгосон. Бид бол шинжилгээ судалгаатай юм хийе л гэж зорино. Бүр тэгж энд тэнд гаргана, үзүүлнэ гэж зоривол бүтээл болохгүй, аягүй бол зовлон болж хувирах байлгүй. Өөрийгөө тамд аваачихын нэр биз.

-Уран бүтээлчдийн намтрыг судлахад, багаасаа л их амбицтай байсан нь мэдэгддэг шиг санагддаг?

-Социализмын үед л хүнийг багадаа ийм, тийм байсан гээд байдаг байсан шиг сонсогдчихлоо. Хүн судалгаа шинжилгээтэй бүтээл хийчхээд, тэр нь үзэсгэлэнд тавигдах амбиц биш шүү дээ. Ер нь сонгогдоод ийш тийшээ явах нь буруу юу. Куратор сонгоод гадагш авч явах нь Очирболдын ч асуудал биш.

-Ер нь л уран бүтээл хийх хүслийг бүрдүүлэгч суурь хүчин зүйлсийн нэг амбиц мөн үү. Энэ өөрийнхөө ертөнцийг илэрхийлэх, зарлах, тунхаглах гэсэн уран бүтээлчийн хүсэл байдаг юм биш үү?

-Хүн бүр л тийм байх. Ганцхан уран бүтээлч хүн биш. Хэнд ч аятайхан газар хийсэн юмаа үзүүлчих юм сан гэсэн бодол төрдөг биз.

-Зөвхөн өөрөө өөртөө зориулж бүтээл хийнэ гэж байхгүй биз дээ?

-Яг тэнд очно гэдэг цэгээ би мэдэхгүй ээ гэж хэллээ шүү дээ. Өөртөө зориулж бүтээл хийж болно. Хийдэг. Нэг нь орж ирж харчхаад авъя гэдэг. Эхнэр л харвал харчихсан тийм бүтээлүүд байж л байдаг.

-Гэхдээ энэ нь хүмүүст харуулахыг хүсэх тэр бүтээлдээ зориулж өөрийгөө дасгалжуулж байгаа туршилтын шинжтэй ажлууд юм биш үү?

-Тийм хүмүүс байхгүй биш байгаа. Чи олох л хэрэгтэй. Ганцаардлын тухай ярьсан бил үү, яалаа. Сүүлд Б.Саранцацралт эгч нэг иймэрхүү болоод байна уу гэж харсан. Бүтээлээ хүнд үзүүлэхээ байчихсан, бясалгаад л яваад байх шиг. Чи шүүхийн тавцан дээр аваачиж байгаа юм шиг, тийм үгүй гэдэг хариулт авах гээд байна.

-Сэдвийг нь хөндөж эхлүүлэх гэхээр та шууд хүчтэй тусгаж аваад байна л даа.

-Шууд л хамгаалалт аваад уу (Инээв).

-Би таныг түрүүлж дүгнэчхээд, нэг зүг рүү асуултаар шахаад байгаа юм биш шүү. Хүрэх цэгийг хэн ч мэдэхгүй гэдэг хариулт харин хангалттай санагдлаа.

-Би бас хариулт нь мөн гэж бодож байна. “Тэнд л очно гэж бүтээл хийвэл зовлонд л унахын нэр” гэж бас хариулсан.

-Г.Г.Маркез арван хэдхэн настай байхдаа “Би зохиолч болбол ердийн суутнуудын л нэг болно. Сервантес л болж чадахгүй бол зохиол бичээд дэмий” гэж ээждээ ярьж байсан юм билээ. Нэг иймэрхүү, юу хийж чадахаа эрт мэдчихсэн байдлыг л амбиц гэж тодорхойлох гэсэн юм. Мэдчихсэн болохоор орох орон, оочих аягагүй ч хөдөлмөрлөсөөр л байсан?

-Наадах чинь ч их учир дутагдалтай сонсогдож байна л даа. Би бол заримдаа “Чи намайг урлаг хийж байна гэж бодоод байгаа юм уу. Тэр урлагаа өөрөө л хий” гээд хэлчихдэг. Тэгэхээр их амар. Наад хүн чинь өөрийгөө бүр дээд туйлд нь аваачиж байна шүү дээ. Би бол доод туйлд нь аваачдаг. Юм эргэж явдаг, тэгээд бас хоёр туйлтай. Хүн дээд туйл руу нь тэмүүлж байснаа доод туйлд нь эргээд л очдог, эргэлддэг. Ер нь бүгдэд нь нэг иймэрхүү хандлага яваад байдаг. Ганцхан урлагт биш, шинжлэх ухаанд ч тэр. Дандаа ийм, “Тэр аймаар байсан л даа. Гэхдээ би түүнийг давж чадсан” гэх маягтай яриа. Өөрийгөө дээш шидээд. Гэтэл заримдаа эсрэг зүг рүү нь, ёроол руу нь аваачиж бодохоор амар байдаг. Илүү тайвшрал авчирдаг. Наадамд давна гэж бодохоор унадаг, давахгүй гэж бодохоор давчихдаг гэдэг ш дээ. Сэтгэл зүйн сонин ойлголт.

-Монгол хүний сэтгэлгээний онцлог яваад байна уу?

-Тийм ч байж мэднэ. Монгол хүний бодлын хэв маяг тайван. “Болно” юм уу “Болохгүй” гэж хэлдэггүй. “Болох байлгүй дээ” гэчихдэг биз дээ, тэр нэг зэвүүн үг.

---

Дөрвөн жилийн өмнөх ярилцлага:

А.Очирболд: Би улам л гүзээтэй шар тос руугаа явж байгаа