ХАРДЛАГА: У.Хүрэлсүх Сүхбаатар онгоцыг татах нэрийдлээр генералуудад 2.5 тэрбумыг “угаах” амлалт өгчээ

Өнгөрөгч аравдугаар сарын нэгний өдөр Хөвсгөл аймгийн Хатгал тосгон даяар цагдаагийн байгууллагаас нэгэн мэдэгдлийг яаравчлан байршууллаа. Уг мэдэгдэлд “Сүхбаатар” онгоцыг татан гаргах ажиллагаа явагдах үеэр тосгоныхон бүгдээрээ гэрээсээ гарахгүй байхыг үүрэгдэв. Онгоц татан авах ажиллагаа аравдугаар сарын 18-ныг хүртэл үргэлжлэх бөгөөд иргэд дор хаяж 18 өдөр гэртээ бүгэх ёстой болжээ. Мөн усан замын ойролцоо суудаг иргэд малаа усан зам руу бэлчээхгүй байх, татах ажиллагааны үеийн техник хэрэгслийн зургийг авах, бичлэг хийж цахимд байршуулах”-ыг хоригложээ. Үүнээс аль хэдийн живсэн, нуурыг бохирдуулах хор хөнөөл байхгүй, татаад гаргасан ч дахин ашиглах боломжгүй хөлөг онгоцны ажиллагааг ийнхүү нууцын зэрэглэлд оруулж, мэдээллийг иргэдээсээ хэт сүржин байдлаар нууцалж байгаа нь ямар учиртай вэ? гэдэг асуулт урган гарч байгаа юм.

1985 онд Хөвсгөл нуурт живсэн “Сүхбаатар” хөлөг онгоцыг татан авах ажиллагаа ийнхүү эхэлснээс хойш 21 дэх хоногтоо үргэлжилж байна. Цэнгэг усны ундарга болсон Хөвсгөл нуурын эко системийг хамгаалах, нуурын ёроолын аюултай хог хаягдлыг цэвэрлэх, бохирдлыг бууруулахад чухал ач холбогдолтой учраас ойролцоогоор 360 тонн жинтэй энэхүү хөлөг онгоцыг татан гаргаж байгааг албаныхан хэлж буй.

Хэрэв энэ үнэн бол 36 жилийн өмнө нууранд живсэн уг онгоц нь нуур бохирдуулах хүчин зүйлсийн нэг болоод зогсохгүй, түүнийг нь иргэд өнөөдрийг хүртэл ундандаа хэрэглэсээр байгаа гэсэн үг.

Живсэн онгоц зэвэнд идэгдэж, лаг шаварт суухаас нь урьтаж татаж гаргах боломж байсан уу гэвэл байсан. Гэвч цар тахлын улмаас эдийн засаг элгээрээ хэвтэх нь тодорхой болсон энэ цаг үед Засгийн газрын нөөц сангаас хоёр тэрбум төгрөгийг зарцуулж, онгоц татах ажиллагааг өндөр нууцлал дор явуулж буй нь эрхгүй хардлага төрүүлэм. Хариуцаж буй салбар яамдаас усан онгоцыг татаж авах ажиллагааны тухай асуухад бүгд амаа үдүүлсэн мэт “Мэдээлэл өгөх боломжгүй” гэх ижил тайлбар өгч байлаа.

-ЖИВСЭН ОНГОЦ НУУРЫН ЭКО СИСТЕМИЙГ АЛДАГДУУЛЖ, АЮУЛТАЙ ХОГ ХАЯГДАЛ БОЛСОН ГЭХ Ч ҮНЭНДЭЭ НОТОЛГОО ХААНА Ч АЛГА-

Дээр дурдсанчлан “Сүхбаатар” хөлөг онгоц нь 36 жилийн турш нуурын ёроолд буй. Уг онгоцыг татан авах гол шалтгаан нь цэнгэг усны ундарга болсон Хөвсгөл нуурын эко системийг хамгаалах, нуурын ёроолын аюултай хог хаягдлыг цэвэрлэх, бохирдлыг бууруулахад чухал ач холбогдолтой байх ёстой. Гэвч уг ажиллагаанд гар бие оролцож буй мэргэжилтний хэлснээр, “Сүхбаатар” хөлөг онгоцыг живэхээс өмнөхөн, мэргэжлийн байгууллага, мэргэжилтнүүд эрсдлийн үнэлгээндээ үндэслэн аюултай тээвэр, түлш, хаягдлыг хэдийн цэвэрлэсэн байжээ.

Өөрөөр хэлбэл албаныхны хэлсэн шиг “Сүхбаатар” хөлөг онгоцонд нуурын эко системийг алдагдуулах, аюултай ямар ч бодис одоо байхгүй гэсэн үг.

Түүнчлэн Хөвсгөл нуур нь өөрөө цэнгэг усны ундарга учир өнгөрсөн 36 жилийн турш мэргэжилтнүүд уснаас дээж авч шинжилсээр ирсэн байж таарна. Нөгөөтэйгүүр үнэхээр усны чанар алдагдсан бол өнөөдрийг хүртэл нуурын усыг унданд ашиглуулахгүй байх зохицуулалтыг хийх байсан. “Сүхбаатар” хөлөг онгоцны судалгааны ажиллагаанд оролцсон ажилчдаас мэдээллийг нууцалж буй бөгөөд мэргэжилтнүүдийн зарим нь одоог хүртэл “живсэн онгоцыг эрэг дээр татаж гаргах гээд байгаа жинхэнэ шалтгааныг ойлгохгүй” байгаагаа учирлаж байлаа.

-ТАТАХ АЖИЛЛАГААНД ХОЁР ТЭРБУМ ТӨГРӨГ БУС 500 САЯ ЗАРЦУУЛСАН УУ-

Дээрх ажиллагааг хийхээр Засгийн газрын нөөц сангаас хоёр тэрбум төгрөгийг төсөвлөсөн гэх ч эх сурвалжуудын мэдээлж буйгаар мөнгөн дүн нь 500 саяд эргэлдэж байгаа гэх... Уг ажиллагааны эцсийн зорилго нуурын эко системийг хамгаалах биш гэдгийг дээр дурдсан. Тэгэхээр "Сүхбаатар” хөлөг онгоцыг татан авах ажиллагаа нь эцсийн дүндээ эрх мэдэлтнүүдийн мөнгө угаах овжин арга байх хэмээн иргэд таамаглаж байгаа юм.

-У.ХҮРЭЛСҮХ ХӨВСГӨЛ ДАЛАЙН ЭРЭГТ АМАРЧ ЯВАХДАА “СҮХБААТАР” ХӨЛӨГ ОНГОЦЫГ ТАТАХ ТУХАЙ ГЕНЕРАЛУУДТАЙ ТОХИРОО ХИЙСЭН ҮҮ-

Усан онгоцыг татан авах ажиллагааг Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнийн захирамжаар тусгай ажлын хэсэг байгуулсан. Уг ажлын хэсгийг Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд Н.Уртнасан ахалж, дэд даргаар Батлан хамгаалахын сайд Г.Сайханбаяр нар ажиллаж байгаа юм.

Гэвч эх сурвалжийн өгч буй мэдээллээр уг ажлын ард МУ-ын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх байгаа гэх. Учир юу гэвэл, тэрбээр өнгөрөгч зун Хөвсгөл далайн эрэгт амарч байхдаа ЗХЖШ, БХЯ, ОБЕГ-ын хурандаа нартай уулзаж уг ажлын тухай ярьсан аж. Ийн ярихдаа ач холбогдол багатай ч, хөлөг онгоцыг татах ажиллагаагаар “их хэмжээний мөнгө угаах боломжтой” гэх агуулгаар ярилцсан байж болзошгүй талаар эх сурвалж хэлэв.

-"СҮХБААТАР” ХӨЛӨГ ОНГОЦЫГ ТАТАН АВАХ АЖИЛЛАГАА СААТЖЭЭ-

Улмаар эл ажил нь албажиж, өдгөө ажлын хэсэг гарсан боловч бүтэл муутай байгааг олон талын эх сурвалжууд баталж байна.“Сүхбаатар” хөлөг онгоцыг татан гаргах, суурь судалгаа хийх дэд ажлын хэсгийг ОБЕГ-ын тэргүүн дэд дарга бөгөөд Штабын дарга, хурандаа Ж.Чүлтэмсүрэн ахлан ажиллаж буй. Өнгөрөгч долдугаар сард тус ажлын хэсэг эрдэмтэн, судлаачдыг оролцуулан “Сүхбаатар” хөлөг онгоцыг татан гаргах ажиллагааны үеийн инженерийн тооцоо, шаардагдах төсөв хөрөнгө, шаардлагатай хүч, хэрэгсэл техникийн судалгааг ч гаргасан.

Аврагчид “Сүхбаатар” хөлөг онгоцны байрлал, онцлогийг судалж, шумбалт хийн дүрсжүүлж, татан гаргах зам, маршрутыг судлан ажилласнаа тайлагнасан юм. Тэр ч бүү хэл живсэн онгоцыг татах туршлагагүй гэх шалтгаанаар ОХУ-ын Онц байдлын яамны Эрхүү хот дахь Байгалийн эрэн хайх, аврах отрядаас шумбагч мэргэжилтнүүдийг өндөр үнээр авчирч, туршлага солилцсон гэх. Ингээд манайхан олж авсан туршлагадаа үндэслэн ОБЕГ-ын шумбагчдыг  нуурын гүн рүү 4-5 удаа оруулсны дүнд, “живсэн хөлөг онгоц нуурын эргээс 110-120 метр зайтай усны гүнд 12-16 метрийн доор зүүн талруугаа хажуулдаж унасан, доод хэсгээрээ лаг шаварт шигдсэн байдалтай, зэврэлт бага байсан” хэмээх дүгнэлтийг гаргажээ.

Мэдээлэлдээ үндэслэн онгоцны байрлал, татан гаргах бэхэлгээ хийх газрыг урьдчилсан байдлаар тогтоож, хөлөг онгоцноос төмрийн дээж, гүнээс нь шорооны дээж, замагны дээжийг хүртэл авч шинжилсэн байна.

-ЖИВСЭН ХӨЛӨГ ОНГОЦ ТАТАХ БУЮУ ЧЕРНОБЫЛЬ АЖИЛЛАГАА-

Уг живсэн хөлөг онгоц нь 1956 онд ЗХУ-д үйлдвэрлэгдсэн “Бор-500” загварын ачаа, зорчигч тээвэр, чирэх зориулалтын ган төмөр материалаар хийгдсэн, урт 43,52, өргөн 8-9, өндөр 11,40 метр, жин 360 тонн, уурын илчит хөдөлгүүртэй, 400 морины хүчтэй, дизель, мөс зүсэгчтэй эд юмсанж. Ийнхүү судалгааны ажлыг хийсний дараа тооцоолол ёсоор Засгийн газрын нөөц сангаас шаардагдах хөрөнгийг гаргуулж, ЗХЖШ, БХЯ, ОБЕГ, бусад шаардлагатай мэргэжлийн 120 гаруй алба хаагчдыг дайчлан, ажиллагааг эхлүүлжээ. Уг ажиллагаа нь өнгөрөгч аравдугаар сарын нэгний өдөр эхэлсэн бөгөөд төлөвлөгөө ёсоор 18-ны өдөр буюу гадаа хүйтэрч, нуур хөлдөхөөс өмнө дуусах ёстой байв. Гэвч уг ажлын биелэлт төлөвлөсөн ёсоор хийгдэхгүй байгаад мэргэжилтнүүд толгойгоо гашилган суугаа аж.

Дээр нь уг ажиллагаа эхэлсэн цагаас хойш тоног төхөөрөмжүүдийн ажиллагаа алдагдах, онгоц татах тросс хэд хэдэн удаа тасарсан гээд тоймгүй олон бүтэлгүйтэлтэй учирч яваа аж. Шалтгаан нь хөлөг онгоцны жинг буруу тооцоолж, түүндээ тааруулан техникээ бэлдсэнтэй холбоотой. Албаныхан сар гаруй хугацаанд судалгааны ажил хийхдээ хөлөг онгоцны хуурай жин болох 360 тонн дээр зэв, лаг шаврын жинг нэмэн 500 тонн байхаар тооцоолжээ.

Гэтэл бодит байдал дээр живсэн онгоцны жин 1000 тонн шахаж, урьдаас бэлтгэсэн троссууд нь ачааллаа дийлэлгүй хэдэнтээ тасарч, ажил нь зогсонги байдалд шилжсэн байна. Сүүлийн үеийн мэдээллээр Сүхбаатар хөлөг онгоцыг анхны байршлаас нь 20 гаруй метр хөдөлгөсөн гэх бөгөөд онгоцны орой хэсэг дөнгөж цухуйсан байдалтай байгаа аж. Онгоц татан авах ажиллагааны үеийн зохицуулалтыг Хөвсгөл аймаг дахь Цагдаагийн газрын Хатгал тосгоны Сум дундын цагдаагийн газраас хяналт тавьж байгаа бөгөөд процессийн ямар ч мэдээллийг иргэд болон орон нутгийн хэвлэл, сэтгүүлчдэд өгөхгүй, нууцалсаар байгаа аж.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй