Улс төр үү, бизнес үү: Л.Оюун-Эрдэнийн өгөх сонголтоор Б.Батцэцэг, Ч.Номин сайд нар "явна"

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ энэ долоо хоногийн УИХ-ын чуулганы хуралдаанд үг хэлэхдээ улс төр ба бизнесийн хамаарлыг зааглана, төр нь төр шиг, бизнес нь бизнес шиг байх ёс зүйн заагийг эхлүүлнэ гэж мэдэгдлээ.

Тун товчхоноор, УИХ-ын гишүүн, сайд, дарга нар болон тэдний хамаарал бүхий этгээдүүдийн тендер, хөнгөлөлттэй зээл, тусламж, батлан даалтад хамрагдахыг хориглоно гэлээ.

Энэ бол “Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай” хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн барьж буй хэрэг юм.

Тус хуулийн төслийг энэ оны нэгдүгээр сарын 18-ны өдөр Засгийн газраас УИХ-д өргөн барьжээ.

1.

“Улс төр, бизнесийн бүлэглэл” гэдэг нэр томъёо бодит амьдралаас үүдсэн. Нэрт сэтгүүлч, СГЗ Ц.Балдорж агсан “Шөнө буусан аадар” жүжгээ бичихдээ, ажиллаж амьдарч буй нийгэмд нь чухам ийм үйл явдал гаарах шинж төрх ажиглагдсаныг хурцаар илэрхийлсэн байдаг. Улс төрд орсон нь бизнесээ дэмждэг, бизнес нь улс төрд “шургалагч”-дыг бэлддэг өрнөлийг тэр бичиж, найруулагчид тайзнаа амилуулсан. Тайзан дээр амилахаас өмнө амьдралд биежсэн нь бодит үнэн байлаа.

Өнөөгийн парламентад гэхэд хувьдаа бизнестэй гишүүн цөөнгүй. Тэд тодорхой хуулийн төсөл санаачилж, улс төрийн акц хийж харагддаггүй. Гэвч толгойлдог бизнес нь хүчирхэгжсэн гэдэг улс төр, бизнесийн хүрээндээ яригддаг. Тэгэхээр, энэ нэмэлт өөрчлөлтийг дэмжин баталбал, “тэд” дараагийн сонгуульд нэр дэвшвэл улс төр, эсвэл бизнесийн аль нэгийг зайлбаргүй сонгох болно.

2.

Юуны өмнө, нэмэлт өөрчлөлтийн тухай хуулийн төсөлд ямар заалтууд багтсаныг авч үзье.

Өдгөө мөрдөж буй эх хуулийг 2012 онд баталж, 2016 онд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байдаг. Иймд энэ удаа гурав дахиа нэмэлт засвар хийх тухай асуудал болж байна.

Хуульд “Улс төрд нөлөө бүхий зарим этгээдэд тавих хориглолт, хязгаарлалт” гэсэн 201-р шинэ зүйл нэмэхээр тусгажээ. Энэ зүйл нь дотроо гурван дэд хэсэгтэй.

“Зарим этгээд” гэдэгт хэн, хэнийг хамааруулж үзэх вэ гэхээр:

• Ерөнхийлөгч, УИХ-ын  гишүүн, Ерөнхий сайд, сайд нар, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын албан тушаал эрхэлж буй хүн
• түүний эхнэр ба нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхдийг тодорхойлсон байна.

Тэднийг, нэгт: Төрөөс санхүүжүүлэх хөрөнгө оруулалт, арилжааны шинжтэй төсөл хөтөлбөр, эсвэл төрөөс олгох хөнгөлөлт, баталгаа, хандив, зээл хүртэгч, эдгээрийг гүйцэтгэж байгаа ААН-ийн нөлөө бүхий хувьцаа, хөрөнгө эзэмшигч, хамтрагч байж болохгүй

Хоёрт, төрийн албаны удирдах албан тушаал эрхлэх, төрийн болон орон нутгийн өмчит компани, улсын үйлдвэрийн газрын гүйцэтгэх удирдлагад ажиллахыг хориглоно

Гуравт, дээр дурдсаныг зөрчсөн бол албан тушаалтныг чөлөөлөх, огцруулах, эгүүлэн татах үндэслэл болно гэж заажээ.

Иймд:

• Нэгдүгээрт, компанид хувьцаа эзэмшигч байж болохгүй
• Хоёрдугаарт, гүйцэтгэх удирдлагаар ажиллаж болохгүй гэсэн хязгаарлалт хийх аж.

Үүнээс нарийвчилж харах ёстой хоёр агуулга үүдэж буй нь:

• Нөлөө бүхий хувьцаа
• Төрийн өндөр албан тушаал гэж тус, тус юуг хэлэх вэ гэдэг асуулт.

Нөлөө бүхий хувьцаа гэдэгт: Тухайн компанийн саналын эрхтэй нийт хувьцааны тав, түүнээс дээш хувийг дангаараа, эсвэл холбогдох этгээдийн хамт эзэмшиж байгаа бол, мөн тэдгээрийн саналын эрхийг хууль болон гэрээнд заасны дагуу хэрэгжүүлж буй иргэн, хуулийн этгээд

Төрийн өндөр албан тушаал гэдэгт: Төрийн албаны тухай хуулийн 17.1-т заасан, түүнтэй адилтгах төрийн өндөр албан тушаалтан, мөн хуулийн 18.1.1-д заасан төрийн захиргааны тэргүүн түшмэлийн ангилалд хамааруулна гэж заажээ.

Харин “Хүүхэд” гэдэгт  эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагчийн төрсөн болон дагавар, үрчилж авсан хүүхдийг ойлгоно гэж нарийвчилсан байна.

3.

Өнгөрснөө больё, энэ парламент, эл Засгийн газрын хүрээнд ярья гэвэл хувьдаа бизнестэй, тэд нь тендер авдаг, төсөл хөтөлбөрт хамрагддаг нь хэдэн арав.

Жишээлбэл, УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөрийн “Тэс петролиум” байна. Энэ компанин нь төрөөс 14 тендер авсан түүхтэй.

УИХ-ын гишүүн Ц.Анандбазарын “Содмонгол групп”, “Мэргэван” компаниуд 187 тендерт ялж, 123.3 тэрбум төгрөг авсан байх жишээтэй.

Хамгийн сонирхолтой нь, Л.Оюун-Эрдэнийн өөрийнх нь тэргүүлж буй Засгийн газрын гишүүд хамгийн олон компанитай, тендерт оролцдог дүр зурагтай.

Тухайлбал, хамгийн түрүүнд Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг. Түүний гурван компани зөвхөн 2020 оноос хойш 32 тендерт ялж, 2.8 тэрбум төгрөг авсан байна. Б.Батцэцэг 2021 онд сайдаар томилогдсон. Өнөө хэр сайдын хувьцаа эзэмшдэг компани тендерт шалгарсаар байгаа хэрэг. Дэд сайд байхаасаа л хэвлэлийн компанидаа сурах бичиг, үнэт цаасны хэвлэлийн ажлыг “хамж ирсэн” Б.Батцэцэг лав бизнесээ орхих учиртай болно.

 Ч.Номин энэ танхимд хамгийн чинээлэг сайд. Харин түүний аав Н.Чинбатын хамаарал бүхий 88 компаний бий гэх мэдээлэл бий. Түүнээс хамгийн тодорхой үйл ажиллагаа явуулдаг 15 компаниараа гэхэд өнгөрсөн хугацаанд улаан буудайн урамшуулалд 15.6 тэрбум төгрөг, хөнгөлөлттэй зээлээр 935 сая төгрөг тус тус авсныг мэдээлж байсан. Ингэхээр нэг бол Ч.Номин сайд байхаа болино, эсвэл аав нь бүх бизнесээ орхино.

Ж.Ганбаатар таван компанид хувьцаа эзэмшдэг, тэд нь барилга барьдаг. Газрын маргаан ихтэй. “Камдер”-ынхаа барьсан, “гологдол” байрнуудыг НОСК-ийн түрээслээд өмчлөх байрны жагсаалтад “шахсан” удаатай.

Б.Чойжилсүрэн ХОМ-тээ 32 компанид хувьцаа эзэмшдэг гэж мэдүүлсэн. Ихэнх нь барилга барьдаг. “Хурд-Авто” ХХК нь фургон машины тендерт хүртэл шалгарч байсан түүхтэй.

4.

Дээрх мэтчилэнгээр УИХ-ын гишүүн, сайд нарын ХОМ-тээ мэдүүлсэн компаниудын хувь эзэмшил, тэдгээрийн тендер авсан, төсөл хөтөлбөрт хамрагдсан байдлыг шалгаж үзвэл ижил дүр зургийг цөөнгүй үзэх боломжтой. Үүний дээр, аав, ээж, эхнэр, нөхөр, хамтран амьдрагч, хүүхэд, дагавар хүүхдийн хэмжээнд хөөж үзвэл хүрээ бүр өргөн болно.

Энэ утгаараа Л.Оюун-Эрдэнийн өргөн барьсан хуулийн төсөл танхим руугаа ч, нам руугаа ч "буудсан" агуулгатай. Ирэх 2024 оны сонгуульд нэр дэвшихийн өмнө тэр улстөрчдөд (эсвэл бизнесменүүдэд) сонголт өгч байна. Лав дээрх байдлаар харахад ЗГ-аас Б.Батцэцэг, Ч.Номин сайд нар лав хамгийн түрүүнд ашиг сонирхлын зөрчилтэйд тооцогдох нь.

Гэхдээ, "нөлөө бүхий хувьцаа" гэсэн цоорхойг ашиглах боломж ч харагдаж байна.

Тодруулбал, тэд компанийн 5-аас бага хувийн хувьцаа эзэмшдэг болж өөрчлөгдвөл дээрх хуулийн заалтад хамаарахгүй болж, "гадуур" үлдэх ч бололцоо бий. Энэ хуулийн төсөл байнгын хороодоор орж засагдана, УИХ-аар ч хэлэлцэгдэнэ. Тэнд харин хэрхэн өөрчлөх, бүр дэмжих эсэх нь анхаарал татаж үлдлээ.

Г.САНСАРМАА