М.Нандин: Та нар өвөр монголчууддаа ХАЙРТАЙ ЮМ БАЙНА, ганцхан энэ л хангалттай

Сүүлийн үед ӨМӨЗО-ы Түнляао хотын бага, дунд сургуульд хятад хэлээр хичээл орж эхлэх болсон тухай сэдэв олны анхаарлын төвд байна. Бид өмнө нь уг асуудлаар, Монгол хэлээр “ярих” эрхээ хасуулсан Өвөр Монгол үрс та бидэнд хандан “хашгирч” байна, Өвөрлөгч Б.Болд: Хэрэв ҮНЭН БОЛ монгол хүүхдүүд 10-20 жилийн дараа МОНГОЛООР ярьж чадахаа болино,  БАРИМТ: Өвөр монголд хятад хэлийг ЭХ ХЭЛ болгон зааж, сургалтын ахицыг ӨДӨР БҮР тайлагнана контентуудыг бэлтгэн хүргэсэн.

Энэ удаа уншигчдыг Муумянган овогт Мэндбаярын Нандинтай уулзуулж байна. Тэрбээр 12 жилийн өмнөөс Монгол Улсад амьдарч буй. Түүний эхнэр, хүүхэд монгол иргэншилтэй ч тэр одоохондоо хараахан Монголын иргэн биш. Улс төрийн учир шалтгаанаас үүдэн хоёр цагийн турш хөөрөлдсөн бидний ярианаас хэсэгхэн хувь нь уншигчдад хүрч байна. БНХАУ-ын иргэншилтэй өвөрлөгчийн хувьд Монголын хэвлэлд нээлттэй яриа өгөх нь том зориг, багагүй эрсдэл билээ.

-ӨМӨЗО-ы Түнляао хотын нэг, долдугаар ангийн сурагчдад монгол хэлийг хоёрдогч хэл, хятад хэлийг эх хэл болгон заах шийдвэр гарсан тухай сэдвийг тойрч цаг үе эргэлдэж байна. Энэ мэдээг та хэзээ дуулав, яаж хүлээж авав. Таны байр суурийг сонсоод ярилцлагаа эхэлье.

-Мэдээлэлд залруулга хийхэд, яг одоогийн байдлаар БНХАУ-ын Намын төв хорооноос албан ёсны тамга тэмдэгтэй албан бичиг гараагүй байгаа. Энэ мэдээ хоёр, гурван сарын өмнөөс ардын дунд аман байдлаар түгсэн. Харин одоо хичээл эхэлж, эцэг эхчүүд хүүхдүүдийнхээ сурах бичгийг харсан байх. Мөн багш нарт сурган хүмүүжлийн газраас заавар, чиглэл ирсэн байгаа нь мэдээж. Тэгэхээр хичээл эхэлснээс хойш мэдээлэл илүү бодитой түгж эхлэв бололтой.

Миний үеийн, 1980-аад оны хүүхдүүд 1-3-р ангидаа монгол хэл, бичгээ үзээд, дөрөвдүгээр ангиас л сая хятад хэл үзэж эхэлж байсан. ӨМӨЗО-ы хуульд ч монгол хэл, босоо бичгээ албан ёсоор ашиглана гээд заачихсан байгаа. Гэтэл одоо яригдаж буйгаар 2021 оноос улс төр, түүхийн хичээлийг хүртэл хятад хэлээр заахаар болж гэж ойлгогдож байна. Энэ чинь одоо юу гэсэн үг вэ? Хүүхэд хоёрдогч хэлээр хичээл үзэж, түүнийгээ ойлгоно, эрдэм болгоно гэж хэзээ ч баймгүй зүйл. Жишээ авахад, намайг наймдугаар ангид байхад хятад багш англи хэл заасан. Миний эх хэлээр биш, өөр хэлээр заасан тул би англи хэлийг сайн сурч чадаагүй. Бид өнөөдөр Хятадын төрийг, намыг шүүмжилж буй хэрэг биш. Зүгээр л хэдэн үе, удмаараа монгол хэлээр хэлд орж, ярьж, бичиж, суралцаж ирсэн бидний хүүхдүүд хятад хэл дээр шинжлэх ухааны хичээл үзнэ гэдэг тамын далай байхгүй юу. Хэрвээ бидний уугуул хэл хятад байсан бол асуудал алга аа.

-Албан бичиг байхгүй гэдэг өнцөг нэлээд яригдсан. Бид үүнд холбогдох тамга, тэмдэгтэй тушаалыг орчуулж, баримтаар мэдээлсэн л дээ. Гэхдээ ер тэмцэл хурцдаж байна, үүнийг дарахын тулд Хятадын эрх баригчид танк, хуягт цэргүүд бэлтгэлээ гэхчлэн яг үнэн, худал нь үл мэдэгдэх яриа явсаар байна. Өвөр монголд нөхцөл байдал хэр хурцадмал байгаа юм бол?

-Өлгий болоод авсыг хүмүүн болгон өнгөрөөнө гэж үг бий. Өлгийнөөс авс хүртэлх энэ хугацаанд хүн бүрийн гүйцэтгэж барах учиртай үүрэг гэж бий. Үүн шиг аливаа улсын хаан, захирагч, ерөнхийлөгч хүмүүс тухайн улсаа засаглах, амар амгалан байлгах үүргийг хөлбөрөлтгүй хүлээдэг. Би өнөөдөр талхны мөнгөнд санаа зовж суухад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гурван сая монгол хүнд санаа зовж суух учиртай, бас л амаргүй үүрэг байгаа биз?

Тэгэхээр өнөөдөр БНХАУ-ыг барьж буй нам, засгуудын хувьд ч мөн адил хэрэг. Төр гүрнээ амар амгалан байлгахын тулд олон жижиг үндэстнийхээ ярьж байгаа хэлийг нэг адил болгох нь зөв үү гэсэн бодлого явдаг шиг. Хэл нь нэг болчихвол ойлголцоо, ярилцаа нь нэг болчих болов уу, ингээд улс гүрэн амгалан төвхнөх болов уу гэсэн бодлого... Гэхдээ үүнийгээ хэрэгжүүлэхдээ, “Хятад хэлээ сайн сур” л гэх нь зүй шүү дээ. Харин хятадаар хичээл орно гэж хүчлэх нь буруу үр дагавар дагуулж байна гэж би бодож байна. Чингис хаан дэлхийг эзэлсэн баатар, бүх дэлхийг монголоор яриулбал яриулахаар байсан биз дээ? Гэвч Их Монгол Улсын удирдлага дор байсан улс үндэстнүүдийн хэл, соёл нь, шашин шүтлэг нь устах биш харин улам төгөлдөржиж, хөгжсөн байдгийг эрдэмтэд нотолдог. Хэрцгий, харгис гэгдэж үлдсэн тэр хүн хүртэл өөр, ондоо соёлуудыг хүлээн зөвшөөрч, халдалгүй хүндэлж ирсэн байна.

Та ярьж байна, цэрэг цагдаа орж ирсэн гэгдлээ гэж. Надад тийм мэдээлэл байхгүй. Хэрвээ тийм бол улс орноо амгалан байлгахыг хүссэн засаглагчдын бодлогоос л өөрцгүй. Монголчууд минь эцсийн мөн чанартаа аливаа зүйлийг гаргалгааг зөв гаргаж, ухаан түвшин шийдэж чаддаг. Өвөрлөгчид тайван түвшин, талбиун ухаанаар хандах нь хамгийн зүйтэй.

-Хоёул ярианы сэдвээ жаахан өөрчлөх үү. Та Ар Монголд амьдрах шийдвэрийг яагаад гаргасан юм бэ. Хэзээ энд нүүн ирж, суурьшсан бэ?

-Яг мөн чанартаа бид өөрийн биедээ ч эзэн биш. Өөрөөр хэлбэл зүрх сэтгэл биднийг хөтлөн дагуулдаг. Би шийдэн зориод Ар Монголд ирээгүй, зүрх минь намайг хөтлөн дагуулсан. Би Монголд ирэхийг их хүсдэг байсан. Монголд ирээд, Чингис хааны хөшөөнд мөргөөд буцах юм сан гэж боддог байсан. Бүх өвөр монголчууд ийм бодолтой. Харин миний хувь ажилладаг компанийн маань удирдлага монгол дахь салбартаа намайг ажиллуулахаар томилсон тул энд ирж амьдрах боломж тохиосон.

Одоо 12 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна. Цаг хугацаа их хурдан байна аа. Анх ирээд би Улаанбаатар хотод, нэгдүгээр хороолдолд амьдардаг байсан. Нэгдүгээр, аравдугаар хорооллын зам ямар байлаа. Хөдөө орон нутгийн зам ямар байлаа. Би 21 аймгаар, бүгдээр нь явж үзсэн, ёстой зам, дэд бүтцийн сул хөгжлийг зовлогоороо туулж, мэдэрч байлаа. Гэтэл өнөөдөр Монгол Улс 21 дугаар зуунтай хөл нийлүүлэн алхаж байна. Зам нь засагдчихлаа, засаг төр нь ч сайхан байна /уйлав. Жаахан тайвшраадахъя гээд хэсэг тамхилав, Сурв/...

Аргагүй сая хоолой зангираад, тайвширлаа. Би үхээд нэг газар очно, эзэн Чингис хаантайгаа нүүр тулан уулзана гэж итгэдэг. Уулзах тэр агшинд би юу гэж хэлэх вэ хэмээн их санааширдаг. “За, миний хүү. Хүний хорвоо ямар байна. Баялаг уу?” гэж надаас асууна аа даа. Тэгэхэд нь, “Ийм байлаа даа. Үр нь ийм юмсыг хийлээ дээ. Би буруудаагүй биз дээ” гэж, ам бардам шалгалтаа өгчихмөөр байна.

2009 онд ирэхэд би ой гутсан. “Монгол Улсад ирлээ” гээд ирж байгаа шүү дээ, уг нь. Би анх ирсэн сэтгэгдлийнхээ тухай хэдэн жилийн өмнө сэтгүүлч Б.Сүйжинд нэлээд ярьсан. Иймд үүгээр нурших шаардлагагүй байх. Гэхдээ л сэтгэл маш их сонин болсон. Тусгаар тогтносон Монгол Улсад ороод иртэл босоо монгол бичиг хаа ч байгаагүй. Хаа сайгүй англи үсэг. Яг л гадаадад ирчихсэн мэт санагдсан.

-Энэ хугацаанд Монгол Улс хөгжиж, ганц ч болов зүйл дээр амжилт гаргаж буйг нүдээр үзэж, түүгээр бахархаад, эрхгүй таны нулимс гарч байна. Аав, ээж хоёр тань таныг хүмүүжүүлэхдээ Монголоо хайрлах сэтгэхүйг хэрхэн суулгаж өгсөн гэж боддог вэ?

-Миний ээж бурхан болсон л доо. Энэ хүн надад “Монгол” гэдэг сэтгэхүйг гүн бат суулгасан юм. Эмэгтэй хүний бие дотор үндэстэн бий болж байна шүү дээ, тэгэхээр. Миний ээж намайг бага байхад...Намайг багад байсгээд цахилгаан тасарчихдаг, тосон дэн бариад бид шөнийг өнгөрүүлдэг байлаа. Нэг өдөр дахиад л цахилгаан тасарчихсан, дэнгийн гэрэлд унтах гээд хэвтэж байхад ээж ярилаа. Тэр үед чинь бас “Чишш...” гэж ярина аа. Би тав, зургаан настай л байсан. Яагаад ч юм үүнийг маш тод санадаг. Ээж Боорчи, Тэмүүжин нарын үлгэрийг ярьж өгсөн. “Тэмүүжин найман шаргаа алдчихаад, Боорчитой замдаа таарч, морьдынхоо эрэлд гарч байгаа юм. Монгол хүн ямар агуу байна, миний хүү”. “Яасан гэж” хэмээн намайг асуувал, “Өглөөний өвсөн дээрх шүүдрийн мөрийг мөшгиж чадаж байна. Ямар их гярхай байна вэ” гэж хариулсан.

Цаанаа нэг миний сүнсэнд, уг сэтгэлд минь монгол гэдэг омогшлын үр хөврөлийг тарьж байгаа юм, ингэж. Ээж цааш, “Хулгайчдыг гүйцэж бариад харвалдав. Ингээд нэг л хулгайч үлдэв. Боорчи бол “Хөнөөчихье” гэж. Харин Тэмүүжин, “Явуул” гэв. “Манай адуун сүрэгт халдвал, бусдынхаа адил алагдана шүү гэж бусдадаа дамжуул” гэж хэлээд түүнийг явуулав”... Энэ бол философи шүү. Дайснаа тавьж явуулж байна шүү дээ. Миний ээж, энэ хэсэгхэн үлгэрийг ярьж өгөөд л Тэмүүжингийн сэтгэл зүйг таван настай хүүхдэд суулгаж өгсөн монгол ижий.

-Өвөрлөгчдийн маань асуудал сүүлийн хэдэн жил намжмал байв. Түнляао хотоос эхлэлтэй сэдэв үүнийг хөндөж, үүрээ эвдүүлсэн шоргоолж шиг бужигнууллаа. Өвөр Монголд өрнөж буй үйл явдлыг хараад танд ямар нэг зүйл болох гээд байх шиг зөн мэдрэмж төрж байна уу?

-Тийм ээ... Монгол угсаатай болгон л үүн дээр санааширч байна. Олон улсын хэвлэл, мэдээллээр ч цацагдаж эхэллээ шүү дээ. “Өвөр монголчууд тамын далайд уначихлаа” гэж, хүн бүрийн сэтгэл зүй хүнд байна. Ойрын дөрвөн хоногт би уйлж суулаа, эр хүний нулимс уг нь ойрхон унадаггүй юм гэнэ лээ. Гэхдээ айсан, ичсэндээ уйлаагүй. Өрөвдсөн, бачуурсан сэтгэлээр уйлаа. Яахаараа... Яахаараа энэ хүүхдүүд ийм зовлон үзэх ёстой билээ гэж бодохоор л бачуурдаг юм /хоолой нь зангирав, Сурв/.

Нөгөө талд энэ үйл явдал монгол угсаатнуудад нэг ёсны вакцин боллоо. Маш сайн вакцин.

-Тийм шүү. Үнэхээр чиг вакцин хэмээхэд тохиром үйл явдал болж байна.

-Тийм, бид вакцин гэдэг талаас нь харах хэрэгтэй. Өвөр монголд байгаа сурагчид бол нэгэнт вакцинаа хийлгэчихлээ. Харин үүнийг хөндлөнгөөс харж байгаа бол ар монголчуудад олныг бодож, тунгаах цаг арвин байна. Хэрэв би өнөөдөр Өвөр монголын Жирэм аймгийн Түнляао хотын хүүхэд байсан сан бол гэж, байрыг нь солиод бодоод үзвэл ойлгох зүйл олон байна. Коронавирус бясалгах арвин цагийг бидэнд гаргаж өгч байна. Бясалгал гэдэг монгол бичгээр бичихэд “Би-шалгал” гэж уншигддаг. “Би”-гээ шалга гэж.

-Үүсээд буй нөхцөл байдалд, ар монголчуудын үзүүлж буй хандлагыг хараад танд ямар сэтгэл төрж байна вэ?

-Ар монголчууд сэтгэл зовж буйгаа Фэйсбүүкт илэрхийлж байгааг хараад би талархаж байгаа /хоолой нь зангирав, Сурв/. 2009 онд анх ирснээсээ хойш өнөөдрийг хараад, ар монголчууд өвөр монголчуудаа хайрладаг болчихсон юм байна гэдгийг ойлгож байна. Ар монголчууд өвөр монголчуудаа зовж буйг хараад зүрх нь уйлж байгаа юм байна. Болоо шүү дээ /сэтгэл нь хөдөлж, амьсгаа нь дээрдэв, Сурв/. Та нар уйлчихсан, тэгээд л болоо, хангалттай. Хайртай юм байна. Та нар Өвөр монголд хайртай юм байна. Үүнээс цааш Монгол Улсаа өнийн өнөд мандан батартал хог шүүрддэг нь хогоо сайн шүүрдэж, төр барьдаг нь төрөө сайн барьж, эцэг эх нь үр хүүхдүүдээ энхрийлэн хайрлаж, хүн бүр үүрэг хариуцлагаа сайтар ухамсарлаарай л гэж захья. Манай өвөр монголчуудын сэтгэл дотор “Монгол Улс гэж ёстой л ийм байх учиртай даа” гэж бодогдтол нь та нар хичээгээрэй. Монгол Улсыг Америкийн дайтай хөгжүүлчихвэл өвөр монголчууд баярлана. Өнөөдрийн зовлон, зовлон биш ээ. Үхэл, хагацал үгүй бол зовлон биш шүү дээ.

-Та өнөөдрийг хүртэлх амьдралаа хэр жаргалтай өнгөрсөн гэж бодож явдаг вэ. Өвөрлөгчдийг амаргүй, хавчигдмал амьдрал туулдаг гэж монголчууд ойлгодог. Эсрэгээрээ энэ нь зовлон болж дарахаас илүү хурцалж, ирлэж өгдөг юм болов уу?

-Зовлон гэдэг ганцхан зүйлийг би амьдралаасаа устгаж хаясан. Амьд байгаа минь л жаргал. Тэгэхээр зовлон гэж юу байх вэ? Та надаас зовсон уу гэж асуулаа. Харин би амьд байгаа минь жаргал гэж байна шүү дээ. Тэгэхээр надад зовох зовлон байхгүй.

-Сүүлийн өдрүүдэд та нулимс ойртой боллоо гэж хэллээ. Ер нь нулимс ойртой юу?

-Үгүй, нулимсгүй. Би нэг их ч томоотой хүүхэд биш байв даа. Уярч хайлахаас илүү гал 18, галзуу 25 явлаа. Гэхдээ програм шинэчлэгддэг шиг аав хүн, эцэг хүн болж төлөвшихөд өөрчлөгдөх зүйл их гарах юм. Үрээ хараад уйлах үе ч надад таардаг.

-Та Нандин гэдэг нэрнийхээ утгыг юу гэж ойлгодог вэ. Энэ бол цэвэр монгол үг шүү дээ?

-Тийм ээ. Надад миний эцгээс өгсөн нэр бол Тэнгэрлэг. Энэ нэр надад хатуудаж байна гээд, муулж Нандин болгож өгсөн. Гэхдээ утгын чанар нь хэвээр. Хүч нь буурснаас утга нь нэг.  

-Энд 12 жил амьдрахад таныг хамгийн ихээр бачууруулж байсан зүйл юу вэ. Та бачуутай болохоор л огших бүрдээ нулимс унагачих гээд байна.

-Ганцхан зүйлийг л маш их эмзэг хүлээж авдаг, дотроо сэтгэл өвддөг. Энэ бол монголчуудын хэлсэн үгэндээ багтаж, байж чаддаггүй явдал нь. Монголчууд “Амар байна уу?” гэж золгодог. Энэ бол, “Ам чинь араа даана биз дээ?” гэсэн гэрээ шүү дээ. Зангарга, жудаг нь явж байгаа байхгүй юу. Харин ер хэлсэн амандаа хүрч чаддаггүй монголчуудын зан чанар дээр л бачуурч ирдэг юм.

-Анх энд ирээд өөрийгөө өвөр монгол хүн гэдгээрээ ондоошин, ялгарч буйг хэр мэдэрдэг байсан бэ?

-2009 онд ирэхэд ёстой бачуурсан даа. Би чинь сайхан нутгийн аялгатай байлаа. Өвөр монгол гээд хэлэхээр “Мөнгө” гэж л харна даа. Одоо бол тэгэх нь их ховорхон болсон. “Хүүе ээ. Бид чинь нэг угсаатан. Бие биенээ ойлгож, хайрлах хэрэгтэй” гэж хүлээж авах нь элбэгшсэн. Нэр дурдахад,  “Хөх сүлд” компанийн Журамт гуай, УИХ-ын гишүүн асан С.Жавхлан, түүний хэрэгжүүлсэн “Хамаг Монгол” төсөл, “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэг зэрэг нь өвөр, ар монгол гэдэг ялгааг ойртуулахад маш их нөлөө үзүүлсэн юм шүү. Бидний сэтгэхүйг ойртуулж өгсөн. Хуучин бол “Хужаа юм уу?” л гэдэг байсан. Тэгэхэд нь би дүрс гээд л явчихдаг. Монголд хэлэгддэг энэ “Хужаа” гэдэг үг муухай доромж шүү. “Эрлийз юм уу?” гэнэ, бас.

Эрлийз хурлийз ч бай, англи ч бай, орос ч бай хүн л шүү дээ. Угсаа, иргэншлээр нь ялгаварлалгүй, “Манай улсад орж ирээд буруу зүйл битгий хийгээрэй, зөв байгаарай” гэж хэлбэл харин ойлгоно шүү дээ. Та эцсийн эцэст энэ нутгийн эзэн. Би бол гаднын хүн, тийм үү? Иймд “Манай улсыг гутаан доромжилж, бидний эрх ашигт халдахад хүрвэл чамтай нэгийгээ үзнэ шүү” гэж хэлбэл би харин ч баярлана!

 ГЭРЭЛ ЗУРГИЙГ: Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй