Хөндөх сэдэв: ХААИС нүүвэл төслүүд зогсож, сэхээтнүүд цөөрөх ч сайд улайрсаар

УИХ-ын гишүүн М.Мандхай: Төсөвт хөдөө аж ахуйн хүний нөөцтэй холбоотой зохицуулалтыг яагаад тусгаагүй вэ?

ХХААХҮ-ийн сайд Ж.Энхбаяр: Манай салбарын хамгийн тулгамдсан асуудлыг хөндлөө. Үнэхээр салбарын хүний нөөцийн асуудал хүнд байгаа. Насжилт өндөр. Учир шалтгаан нь юу вэ гэхээр манай салбарын гол боловсон хүчнийг бэлддэг ХААИС боловсролын яамны харъяанд байдаг. Цагтаа 15 мянган оюутан элсэж суралцаж бэлдэж байсан сургууль одоо 3000 хүрэхгүй оюутантай. Ангиудыг сониохоод үзэхээр үндсэн суурь мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх суурь тааруу. Үндсэндээ ХАА салбарын боловсон хүчнийг бэлдэж өгөх ёстой ажил туйлын муу байгаа. Нөгөө талаар манай бодлогыг хэрэгжүүлэхэд мэргэжлийн нарийн судалгаа дүн шинжилгээ бодлогоор хангах ёстой хүрээлэнгүүд яамнаасаа харъяалалд байж байгаад шилжсэн. Хүний нөөцийн дутагдал цаашаа гарах нь тодорхой. Манай салбар гаднаас ажиллах хүч авах нь зайлшгүй. ХААИС-ийг чадавхжуулах өөрчлөхгүй бол гүн гүнзгий дутагдалд орох нь.

Салбарын сайд ингэж хэлэв. Эндээс хөвөрдөн бичихэд, ХААИС салбартаа дээд боловсролтой ажилтан бэлддэг ганц сургууль. Сайдын дээрх үгээс  ХАА-н салбарын дээд боловсролтой боловсон хүчнийг гадны ажиллах хүчээр солих нь гэх бодол төрнө. Нөгөө талаас засаг солигдох болгонд л ХААИС-ийг хөдөө нүүлгэнэ гэдэг шинжлэх ухаанч бус, хэрэгждэггүй мэдээлэл нь элсэгчдийн тоог буурахад нөлөөлсөн. Ард түмэн хүүхдээ салбарынхаа агаар ус шиг хэрэгтэй мэргэжилтэн бэлтгэдэг ганц сургуульд сургах хүсэл мөрөөдөл байвч, хөдөө тийш нүүлгэнэ гэх мэдээллээс болоод өөр сонголт хийж буй. 

Үнэндээ бодит байдал дээр ХААИС Дархан-Уул аймаг руу нүүсээр юу болох вэ. Салбарын эрдэмтэн багш нар, доктор профессор, судлаачид 100 хувь эсрэг байр суурьтай сууцгаадаг. Монгол улсын хүн амын хүнсний хангамж аюулгүй байдлыг шийддэг салбарын сайд толгойлж буй газраа бодлогын болгоход анхаарахгүй, үйл ажиллагаа нь жигдэрч, үүргээ биелүүлж яваа боловсролын байгууллагаа самарч суугааг тэд харуусдаг. Хаа нэгтээ үгээ дайж, үзэл бодлоо илэрхийлсээр яваа.

-Одоо нүүчих, 2027 онд эргээд ир-

Одоогийн байдлаар нүүдэл суудлын ажил ХААХҮЯ-аас эхэлж, Дархан-Уул аймагт байр сав нь базаагдаж байгаа. Үүний ардах жиг жуг жиргээдээс түүвэл,

• Ж.Энхбаяр сайд яамныханд “Одоо нүүчих, 2027 онд эргээд ир” гэж өөрөө хэлдэг
• Энэ нүүлгэлтэд дарга нар нь явахгүй. Тэтгэвэрт гарахад 2-3 жил дутуу мэргэжилтнүүд, байр орон сууцны асуудлаа шийдүүлэх хүсэлтэй залуус зэрэг л түрүүлж хөдөлсөн
• Нүүдэл дагасан барилга, байшин борлуулах ажил тэнд өрнөж, аймгийн ЗДТГ-ын хажууханд дөрвөн блок байшин барихаар ажил эхэлсэн
• ХААИС-ийн МАА, биотехнологийн сургуулийг нүүлгэх ТЭЗҮ нь 2025 оны төсөвт 850 сая төгрөгөөр оруулсан
• Салбар сургууль байгаа газарт 40-50 мянган оршин суугч багтаах хэмжээний орон сууцны хороолол босгох ажил “найруулгын” түвшинд өрнөж буй
• Ерөнхий сайд Үндэсний аюулгүй байдалтай холбоотой томоохон мега төслийг хөдөлгөх гэж байхад ХААИС-ийн нүүлгэлтийг чухалчилж харахгүй байна
• Сангийн сайд төсөв хүнд байхад юун ХААИС нүүлгэх 
• Ерөнхийлөгчийн байр суурь тодорхойгүй ч ХАА салбар хөдөө тийш нүүж, эрдэмтэн судлаачид багш нар нь энд үлдсэнээр салбар унаж, өөрийнх нь санаачилсан үндэсний хөтөлбөрүүд үгүй болох нигууртай

Тэгэхээр энд ганцхан хүний ашиг сонирхол гялтайн харагдаж байгаа нь сайд нь. Дархан-Уул аймгийн хамгийн үнэтэйд тооцогддог хоногийн 300 мянган төгрөгийн үнэтэй “Буудай” зочид буудлыг тариаланчид сайдын буудал гэдэг. Одоо баригдаж буй дөрвөн блок барилгыг ч мөн тийн овоглодог. Сайд Сэлэнгийн Баруунбүрэн сумын нутаг дэвсгэрт "Газар агро" компани нь ойн зурваст тариалангийн талбайтай, Сэлэнгэ мөрний урд руу хилийн зурвас газар фермтэй. Сэлэнгэ, Дархан, Орхонд өргөн тархсан герефорд үүлдрийн үхэр түүний бизнес. Тэгэхээр уг нүүдлийг салбарын бодлого шийдэл бус сайдын бизнес ухаан гэж харагдаж байгаа. Даанч уг бизнес ухаан, тойрог услалт улсынхаа үндсэн салбарын хөгжлийг хөшөөх эрсдэлтэй нь асуудал юм.

Эрсдэлд оруулах ерөнхий бэлэн харагдаж байгаа агуулгууд гэвэл,

-ХААИС нүүснээр хөдөө аж ахуйн салбарт шинэ сэхээтэн төрөхгүй-

ХААИС-ийн элсэлт унана. Хөдөөд соёлын үрийг тарьдаг хөдөө аж ахуйн салбарын дээд мэргэжилтнүүд эрдэм мэдлэгтэйгээ эн тэнцүү их хотоос сурсан дадсан соёлоо тэнд түгээдэг. ШУТИС-ийн салбарыг Өмнөговь аймагт байгуулж, оюутнуудыг тэтгэлэгээр сургасан. Жишээ нь, энэ сургуулийн цахилгааны инженерийн анги 15 оюутантай, тэдний сургалтын төлбөрийн 50 хувийг төрөөс, 50 хувийг “Говийн оюу” ХДС-аас хариуцдаг. Тэгвэл Улаанбаатарт ХААИС-ийн энэ анги 70, ШУТИС 100 оюутантай, тэд төлбөрөө өөрсдөө хариуцана. Эндээс юу харагдаж байна вэ гэхээр залууст их дээд сургуульд сурахад тэтгэлэг, мэргэжил, сургуульдаа бус хаана гэдэг нь хамгийн чухал сонголт нь байна. ХААИС хөдөө нүүснээр хөдөө аж ахуйн салбарт шинэ сэхээтэн очихооргүй болно л гэсэн үг.

Сургууль нүүж байсан сургамжит түүх бас бий. 1991 онд ХААИС, Тээврийн дээд сургууль, Цэцэрлэгийн багшийн коллежийг Булган аймгийн Орхон сумын орос цэргийн анги гарсан суурин руу нүүлгэх шийдвэр гарсан. Ингэж нүүсэн тээврийн бодлого боловсруулах мэргэжилтэн бэлтгэх том сургууль нь “устаж”, цэцэрлэгийн багшийн коллеж эрсдэлээ ухааран эргэж хотод сэргээсэн түүхтэй. Харин үүнийг эсэргүүцсэн ХААИС-ийн эрдэмтэн багш нар тухайн үед шийдвэр гаргагчдыг сургууль дээрээ авч ирж нөхцөл байдлаа танилцуулснаар нүүлгэх байтугай цэвэр усны шугам татаж өгсөн байдаг.

-ХААИС нүүснээр сая сая долларын төсөл хөтөлбөрүүд зогсоно-

ХААИС нүүхэд эрдэмтэн багш нар, доктор профессорууд явахгүй. Сайдын төсөөлөн харж байгаачлан гаднаас ирж ажиллах хүч өнөөгийн бэлтгэгдсэн боловсон хүчний хэнийх нь ч үүргийг гүйцэтгэх боломжгүй. ХААИС гадаадын маш том төсөл хөтөлбөрүүд хэрэгжиж, салбарын амин чухал асуудлууд эндээс шийдлээ олж байдаг. Яг одоо л гэхэд ХААИС дээр 20-30 тэрбумын 2-3 төсөл хэрэгжээд явж байгаа. Онцлоод харахад эдгээр төсөл хөтөлбөрүүд яам болон сургуулийн нэрээр бус ХААИС-ийн багш, доктор, профессоруудын нэрээр орж ирдэг. Тэгэхээр судалгаа, шинжилгээний ажлууд бүгд зогсож, Дарханд гаднаас ирсэн хэдэн ажилтан, салбарын залуу боловсон хүчин яахаа мэдэхгүй торойн зогсохоор л төсөөлөгдөж байгаа. Салбарын төслүүд магадгүй эрдэмтэн багш нараа дагаад хувийн хэвшлийн сургууль дээр хэрэгжээд эхэлнэ.

ХАА-н салбарын малын үржүүлэг, шинэ үүлдэр, шинэ таримал сорт гээд энэ бүхэн дээр судалгаа хийдэг, технологи гаргадаг, нутагшуулдаг үүний зэрэгцээ хичээлээ зааж салбарын боловсон хүчнээ бэлддэг хүмүүс ХААИС-д л байдаг юм.

Сайд хөгжлийн бодлогоо бүтнээр нь харж чадаж байна уу гэдэг асуулт зөвхөн салбарын гэлтгүй хүн бүр анзаарч хармаар асуудал. Монгол улс төвийн бүсдээ л газар тариалангаа төвлөрүүлээд хөгжихгүй. Дулааны нөөц ихтэй Говь-Алтай, Ховдын жимс ногооны бүс, экспортыг хангах боломжтой Дорнод Халх голын сав газар зэрэг нь газар тариалангийн маш оновчтой хөгжлийн цэгүүд бий. МУ-ын Засгийн газрын 2022 оны гуравдугаар сарын 2-ны тогтоол буюу таван төрлийн малыг үржүүлэх, сайжруулагчаар ашиглахаар ХХААХҮЯ-ны захиалгаар ХААИС-ийн эрдэмтэд үржлийн ажлын стратеги төлөвлөгөөг гаргасан. Энд цаашид Сэлэнгийн бүс нутгийн хур тунадас цаашдаа Сүхбаатарын урд хэсэг рүү давж орох төлөв ажиглагдаж, энэ бүхэнтэй уялдуулж ямар малыг хаана үржүүлэхийг тусгасан. Энэ төлөвлөгөөнд сайдын бүх юмыг бөөгнөрүүлэх гэж буй зүтгэж буй Сэлэнгийн бүс нутагт эрчимжүүлсэн мал аж ахуй тохиромжтойгоор судлагджээ.

Б.ХАШ-ИЛД     

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй