Монгол Улсын "алдагдалгүй" төсөв батлах он ба нүүрсний хэрүүл, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэл

2025 оны төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 33.9 их наяд, нийт зардал 35.8 их наяд төгрөг, алдагдлыг 1.9 их наяд байхаар баталсан. Ерөнхийлөгч 2025 оны төсөвт бүхэлд нь хориг тавьсны дараа Сангийн сайд Б.Жавхлан "Нийт 2.1 их наядаар төсвийн зарлагыг бууруулна" гэж зарлав.

Ингэж чадвал Монгол Улс 1990 онд зах зээлийн эдийн засаг руу шилжсэн үеэсээ хойш алдагдалгүй төсөв баталж буй хачин жигтэй тохиолдол 2025 онд тохионо гэсэн үг.

Дээрх үзүүлэлтээр бол, Монгол Улс сүүлийн 10 жилийн хугацаанд нийт тоон хэмжээгээр 15.9 их наядын алдагдалтай төсөв баталжээ. Алдагдлын ДНБ-д эзлэх хувь хэмжээг сүүлийн 10 жилд 4.5-14 хувьд барьсан байна.

Өрийн удирдлагын тухай хууль, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулиараа уг тоонуудаа хянахаар зохицуулдаг ч Засгийн газрууд өөрсдөдөө зориулан өөрчилсөөр ирсэн түүхтэй. Харин энэ удаа үнэмлэхүй шинэ түүх бичиж, төсвөө бүр алдагдалгүй батлах асуудлыг Ерөнхийлөгчийн хоригийн хүрээнд хөндөв.

Мэдээж төсвөө алдагдалгүй батлах нь сайн. Базаад хэлбэл, татвар төлөгчдийн мөнгө үр ашиггүй, дэмий бусаар үрэгдэх нь эрс багасна гэсэн үг. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын дур мэдэж зарцуулах мөнгүүд үлэмж багасна. Олон нийтийн шүүмжлэлд өртөөд байсан,

• Гадаад албан томилолтын зардал ₮111.7 тэрбум,
• Тавилга, эд хогшил, урсгал зардал ₮267.9 тэрбум,
• Соёлын эрхийн бичиг ₮18.3 тэрбум,
• Мэдээллийн технологийн үйлчилгээ ₮69.3 тэрбум,
• Бусдаар гүйцэтгүүлсэн ажил, үйлчилгээний төлбөрт ₮1.9 их наяд,
• Бараа үйлчилгээний бусад зардал ₮964.2 тэрбум зэрэг зардлууд нэлээд танагдах нь тодорхой болов.

Гэхдээ Ерөнхийлөгчийн хоригт орлогын биет хэмжээн дээр тухайлсан агуулга тусаагүй. Ирэх оны төсөвт төсвийн орлогын 87 хувийг буюу 31.9 их наяд төгрөгийг татвараар бүрдүүлэхээр тооцсон. Энэ нь 2023 оныхоос 49 хувиар илүү буюу 10.5 их наяд төгрөгийн татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийг иргэд, аж ахуй нэгжүүд төлнө гэсэн үг. Энэ ачаа бол ААН-үүдийн нуруунаас буухгүй юм.

Нөгөө талд хөрөнгө оруулалтууд, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр дэх асуудлуудаа хойш урагш хөдөлгөөд, хэрхэн танах хувилбараа бэлдчихсэн гэдгээ Сангийн сайд Б.Жавхлан онцолж буй. Улс төрийн харагдах байдал талаасаа Ерөнхийлөгч хориг тавьсан нь үнэн. Засгийн газар хүлээж авч, дуулгавартай хандсан нь үнэн гэсэн мессежийг нийтэд зориулаад л хийчихнэ гэсэн үг.

Ай зай олдохгүй байгаа асуудал нь төсвийн тодорхой хөрөнгө оруулалтууд нэлээд танагдана. Дээрээс нь Засгийн газрын эрэмбэлээд буй 14 мега төсөл үндсэндээ төсвийн хүрээнд хэрэгжих боломжгүй. Сайд нарын хөөцөлдөлгөө, гадны зээл, дэмжлэгээр ихэнх ажлуудаа явуулах орон зай үүсч байна. Үүнийг нь Сангийн сайд удаа дараа онцолсон.

Ерөнхийлөгчийг парламентаас сонгох, Үндсэн хуулийн цэцээр У.Хүрэлсүхийг дахин өрсөлдөх боломж үүсгэх хувилбар ирэх онд хамгийн ихээр яригдана. Тэгэхээр инститүц хоорондын үзэл санаа, эрх мэдлийн төлөөх өрсөлдөөний шуурга төсвийн хоригоор илэрч буй үзэгдэл л юм.

Мөнхүү монголчууд нүүрсний асуудлаа тойрч жаал хэрэлдээд, жаахан өсч буй эдийн засгаа дотоодын хямралаар сарниулаад хаячих эрсдэл ч байна. Алдагдалгүй төсөв батлах нь сайн ч араар нь яваа улс төрд анзаарагч хандаасай.

Одоо тодорхой буй зүйл нь ирэх жил алдагдалгүй төсвөө тойроод, "Чайна Энержи"-гийн саналын хүрээнд дотооддоо нүүрсний хэрүүл жаал хийхийн зэрэгцээ Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн бэлтгэлээ ч тал талдаа дориун хийхээр улс төрийн томчууд бэлтгэж эхэллээ. Үүнийг нь дагаад олон нийт нь жаал муудалцгаах биз ээ.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй