Тэнгэр шинжээч С.Пунцагдорж: Энэ жил өвлийн адаг сар хоёр учраас урт хавар болохгүй

Дундговь аймгийн Говь-Угтаал сумын гуравдугаар багийн малчин, тэнгэр шинжих ардын ухааны өв тээгч С.Пунцагдоржтой ярилцлаа.

-Та хэзээнээс тэнгэр шинжиж эхэлсэн бэ?

-Би 1982 оноос эхэлсэн. Мөрдэлэгийн Баасанжав гэж хүнийг анх дагаж гарсан. Багш маань Хэнтий аймаг руу шилжсэн болохоор 30-аад жил уулзсангүй. 40 гаруй жил л ууланд гарч байна даа.

-Таны гол арга юу вэ?

-Хэлэхэд хэцүү л дээ. Намрын дунд сарын 15-ны шөнө тэнгэр аждаг бүх л хүн ууланд гарч, жилээ шинждэг. Гэхдээ ганцхан энэ гаралтаар ажиглалт хийдэг гэж ойлгоход өрөөсгөл юм. Тухайн жилийн цагаан сараас эхлээд намрын дунд сарын 15 хүртэл мэдээлэл цуглуулна. Ер нь өдөр болгон байгалиа ажиглаж явдаг даа. Намар овоон дээр гарахдаа үүл, мод, газар тэнгэрийн завсар байгаа тоос будан ямар байгааг харж нийлүүлж бодож байж шинжинэ. Ганц шөнө гараад хэлдэг зүйл биш л дээ.

-Энэ жилийн өвлийг та хэрхэн харсан бэ?

-Байгаа газраасаа баримжаагаар тодорхой зайг хүний нүдний хараа гүйцэх болон дурандаж болох радиуст л шинжээ хийнэ. Яг тэгнэ, ингэнэ гэсэн дүрэм бол байхгүй энэ жилийн хувьд айхтар их цас орохгүй малын амны цастай, нэгдүгээр сардаа нэлээд хүйтрэх төлөв буусан.

-Хүмүүс өвөлдөө гайгүй хэрнээ хавар урт болно гэж хэлээд байна. Энэ талын мэдээллийг та байгалиас авсан уу?

-Айхтар урт хавар болохгүй байх аа. Учир нь юу вэ гэхээр энэ жилийн өвлийн сар дөрөв өөрөөр хэлбэл өвлийн сүүл сар нь хоёр тохионо. Тэгэхээр хавар сунжрахгүй болов уу гэж таамаглаж байгаа. Өвлийн өнгийг таамаглах ч хавар бас таашгүй байдаг. Зарим жилийн таамаг таардаггүй учраас хавар, зуныг бусдад мэдээлэл болгож хэлэхийг урьдал болгодоггүй юм.

-Дэлхийн дулаарлаас үүдээд тэнгэр шинждэг уламжлалт аргаар мэдээлэл авахад төвөгтэй болсон гэж тэнгэр шинжээчид хэлэх болсон. Үүнтэй та санал нийлэх үү?

-Санал нийлэхээр барах уу. Энэтхэгиийн далай ерээд онд айхтар давалгаалж цунами болсон. Тэрнээс хойш нар сарны ургалт, шингэлт нэлээд өөр болсон санагддаг. Дэлхийн дулаарал яалт ч үгүй өөрчлөлт өгч байгаа. Жишээ нь, аль ч сарын 15-нд сар, нар хоёр тал тал гарч ирдэг учиртай. Нар шингэхдээ тал, сар гарч ирэхдээ тал харагддаг байсан. Тэр лав өөрчлөгдсөн. Заримдаа сар, нар шингэсний дараа гарч ирдэг. 15-нд энэ бол таарахаа больсон.

-Өвс, ургамал, амьтнаас бас их шинжээ авдаг. Таны хувьд байгаль дэлхий, ахуй байдлаас хэрхэн мэдээлэл авдаг вэ?

-Тарвага их мэдээлэл өгдөг амьтан. Одоо бол ховордож, бараг устаад байна шүү дээ. Цагаан зээр, ногтруу энэ тэрийг мэдээлэл сайн өгдөг гэх ч байнгын хөдөлгөөнтэй, шилжилт их хийдэг учраас миний хувьд сайн баримжаа авч чаддаггүй. Ургамлууд байх ч бороо хур багатайн улмаас ургахаа байх нь нийтлэг болж. Бут, шивээ, дааган сүүл, ерхөг бүгд ховордлоо. Үет ургамлын үеэр тооцож өвөл цас хэдэн удаа орохыг шинждэг байсан. Дааган сүүл, ерхөг ургахаа болоод удаж байна. Байгалийн эдгээр өөрчлөлтөөс болоод уламжлалт арга бол бүдгэрч байна. Тиймээс малчид цаг агаарын мэдээгээ хэвлэл мэдээллээс тогтмол сайн авч байх хэрэгтэй.

-Таныхтай хэр таардаг вэ?

-Заримдаа тун гайгүй таарна. Тэнгэр шинжих арга эрт дээрээсээ нууцлаг байсан. Бараг эхнэртээ хэлдэггүй уул руу гардаг. Учир нь би буруу хэлчих юмбол орон нутаг, ард иргэдээ хохироох эрсдэлтэй тул тэгж болгоомжилдог байсан. Одоо цагт их өөр болсон. Жишээ нь, сэтгүүлч та нар шинжээ ямар байна гээд мэдээлэхийг зорьж байна шүү дээ. Залуучууд зарим нь их нухацтай хүлээж авна, асууна, зарим нь тэр гуай тэгж байна лээ гээд зарлачихдаг. Хоёр хүнд гурван өгүүлбэр хэлэхэд нэг нь олон талаас нь бодож эргэцүүлнэ, нөгөө нь шуудхан зарлаад зуд болох нь, эсвэл хүйтрэхгүй шүү гэдэг ч юмуу. Тэгэхээр хэлэх ч хэцүү, хэлэхгүй ч байх хэцүү л цаг үе ирээд байна. Угтаа бол хүн бүр өөр өөрийн гэсэн багцаа баримжаатай байх л ёстой ойлголт юм. ЦУОШГ бол үнэхээр мундаг. 5 хоногийн мэдээ бол маш сайн.

-Та шинжээгээрээ эрсдлээс урьдчилан сэргийлж байв уу?

-1999 онд манай нутагт нэлээд гандуу байсан. Цас их орж, ер нь тавгүй жил болох шинжтэй учир манайх нүүсэн. Эргээд нутагтаа нүүгээд ирэхэд манай цөөн хэдэн үхэр хэвээрээ, нутгийнхан маань малаа нэлээд алдсан байсан. Тэрнээс хойш нутгийнхан маань надаас тэнгэр шинжээг асуух гээд байх болсон. Оновчтой шинжиж нүүсэн юм.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Б.ХАШ-ИЛД

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй