Р.Самъяа: Нарансэвстэйг нээж, хилийн өргөст тор дагуу зам тавьсан ч мазаалай улам тусгаарлагдаж мөхнө

"Мазаалай баавгайн судлал, хамгаалал" олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын үеэр Биологийн ухааны доктор, профессор Р.Самъяатай товч ярилцлаа.

-Таны амьдралын багагүй хугацаа мазаалайг судлах чиглэлд өнгөрсөн. Харин Нарансэвстэйн боомт нээхийг дэмжиж буй хэсэг "Мазаалайг хулан, панда шиг үржүүлж болдоггүй юм уу. Санхүүгийн ашиг сонирхлоор, төслийн мөнгөөр зөвхөн уст цэг байгуулах мэтхэнээр ажиллаад байгаа юм биш үү" гэж шүүмжлэх боллоо?

-Мазаалайг Пандатай харьцуулахын аргагүй. Түүний үржлийн биологийн асуудал гацаж, 20 гаруй жил судалсан. Байгаль дээр үржихээ больчихсон. Иймд зохиомлоор үржүүлж буй. Шал өөр харизмтай амьтан л даа. Панда бол бараг бизнесийн объект болчихсон.

Харин манай мазаалай тасралтгүй үр төлөө өгч байгаа. Бид 2013 оноос хойш жил бүр 2-3 удаа алманцаг бүртгэдэг. Байгаль дээр үржил нь явагдаж байгаа амьтныг зохиомлоор үржүүлж болдоггүй. Түүнчлэн бүхэл бүтэн институт ажиллаж байж амжилтад хүрдэг ажил. Мазаалайд тийм шаардлага байхгүй. Гагцхүү түүнийг хамгаалахын тулд амьдрах боломжтой орон зайг  нь улам тэлэх хэрэгтэй байна.

Ховор амьтан хамгаалах олон улсын хэмжээний баримт бичигт барьдаг зарчим бол: Амьтныг байгалийнх нь нөхцөлд хамгаална. Түүнээс зохиомол орчинд хамгаалах, үржүүлэх гэдэг эцсийн арга хэмжээ. Зоо паркад авчрах гэдэг эцсийнх. Мазаалай тийм хэмжээнд хүрээгүй. Иймд уст цэгийг нэмэгдүүлж, хүний хөлийг багасгах хэрэгтэй. Гэтэл одоо улам хязгаарлах гээд байна.

Биологийн олон янз байдлын устаж алга болж буйн шалтгаан бол амьдрах орчны доройтол, тусгаарлалт, алдагдал юм. Бидэнд орон гэр хэрэгтэй байдгийн адил, зэрлэг амьтанд амьдралынх нь хэрэгцээг хангасан уудам орон зай хэрэгтэй байна.

Мазаалай, хавтгай мэтийн амьтанд ч тэр адил. Манай говийн экосистем хэлбэлзэлтэй учир нэг газраас нөгөө газарт шилжих шаардлага гардаг. Нэг газар нь гантай, нөгөө газар зуншлага сайн бол тийш явна. Энэ нь хэдэн арав, зуун км үргэлжилдэг.

Хилийн дагуу зам тавибал бүр тусгаарлалт бий болно, тусгаарлагдсан мазаалай бүр тусгаарлагдана гэсэн үг. Энэ нь шууд сөнөл, мөхөлд хүргэнэ.

-Автозамыг хилийн өргөст тор дагуу тавина, иймд мазаалайд нөлөө үзүүлэхгүй. Тэр хэсэгт угаас амьтан ургамал байхгүй гээд байгаа?

-Өнөөдрийн эрдэмтэд хангалттай ярилаа. Тэр хоосон газар биш. Анхнаасаа л цөл байсан. Иймд түүндээ зохицсон цөөн боловч өөр хаана ч байхгүй ургамал, амьтад амьдарсаар ирсэн. Монголын гэсэн нэртэй, овогтой ихэнх өвөрмөц зүйлүүд тэнд л бий. Төв Азийн цөлийн зүүн хойд хэсэг бол Алтайн өвөр говь, өөр хаана ч давтагдахгүй. Цор ганц газар. Зүйл нь цөөн ч үнэ цэн нь гайхалтай юм л даа.

Зэрлэг амьтны нүүдлийн зүйлийг хамгаалах конвенц гэж бий. Үүний агуулга нь, улсын хил бол улс төрийн хил. Харин амьтны, байгалийн хил биш. Амьтад түүнийг дамжиж, гарч байх ёстой юм. Иймд улс төрийн хилээр амьтны шилжилт хөдөлгөөнийг хязгаарлаж болохгүй гэдэг үндсэн зарчимтай.

Өргөст тортой, амьтан байхгүй, байлаа ч гарахын аргагүй гэж яриад байгаа нь худлаа ш дээ. Мазаалай хоёр, гурван газраар гараад ороод ирсэн байгаа биз дээ. Хоёрдугаарт, хилийн зурваст угаас амьтан нэвтрэх аргагүй өргөст тор татах ёсгүй. Олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээрээ амьтны шилжилт хөдөлгөөнийг хангах учиртай. Энэ бол конвенцод нэгдэн орсон Монгол Улсын Засгийн газрын үүрэг. Торыг амьтан чөлөөтэй нэвтэрдэг болгох ёстой, эсрэгээрээ.

Конвенцын хүрээнд бий болсон Төв Азийн хөхтөн амьтны санаачилга гэж эрдэмтдийн бүлэг бий. Төв болон Дундад Азийг сэрүүн бүсийн серенгети гэж ярьдаг. Африкийн серенгетийн адил зэрлэг амьтад хэдэн зуугаар сүрэглэн буй нутаг Төв болон Дундад Азид л байгаа юм. Энэ серенгети гэлтэй газрыг хамгаалахын тулд тийм бүлэг бий болсон. Түүний хүрээнд хил дамжиж байдаг мазаалай, хулан, хавтгай, ирвэс зэрэг амьтдад өргөст торыг ээлтэй болгох тухай санаачилга, хөтөлбөр дэвшүүлэн ажиллаж байгаа.

-Гэтэл бүр зам тавина гээд байна шүү дээ?

-Огт байж болохгүй. Олон улсын хэмжээд хамгийн бүдүүлэг үйлдэл. Хүн төрөлхтний өмнө Монголыг, Монгол Улсын Засгийн газрыг муухай харагдуулах зүйл. Бид жаахан ирээдүйгээ харж, дэлхий нийттэй хөл нийлүүлж явахын тулд бас нэг алсын хараатай байх хэрэгтэй.

М.ТЭНГИС

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй