Б.Норовсамбуу: Сөгд гэвэл сөгдөөд гуйя. Монголын циркийг л буцаагаад өгчих, Д.Дагвадорж оо

-Монголын төр циркийн урлагаа гудамжинд гаргахыг үздэг би мөн ч азгүй хүн юм даа-

XX зууны манлай циркийн жүжигчин, Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, Гавьяат жүжигчин, Завхан аймгийн Сантмаргац сумын харьяат Бэгзсүрэнгийн Норовсамбуу гуайтай ярилцлаа. Монголын циркийн урлагийг дэлхийд гайхуулж, монгол уран нугараачийн ур чадварыг шагшуулж явсан тэрбээр 18 настайдаа Гавьяат жүжигчин цол, 23-тайдаа нь Төрийн шагнал хүртсэн юм. Монголын циркийн урлагийн 79 жилийн 62 нь Б.Норовсамбуу гуайтай салшгүй холбоотой. Циркийн урлагийг хөгжүүлэхийн төлөө бүхий л амьдралаа зориулж яваа түүнтэй ярилцлага хийхээр очиход хоёрдугаар эмнэлэгт хэвтэн, эмчлүүлж байсан юм.

“Мөргөж сөгдөөд ч болтугай гуйя. Циркийг буцаагаад циркчидэд өгчих, Д.Дагвадорж оо. Сөгдөөд гуй гэвэл тэгэхэд би бэлэн. Бүхий л амьдралаа энэ урлагт зориулж, Т.Цэнд-Аюуш багшийнхаа үргэлжлэл нь болж яваа болохоор нас хэчнээн дээр гарч, тамир тэнхээ муудсан ч циркээс хөндийрч чадахгүй юм. Монголын төр циркийн урлагаа гудамжинд гаргаж, циркчид маань тоглолт хийх нь байтугай бэлтгэлээ базаах байргүй, үүрээ эвдүүлсэн шоргоолж шиг явахыг хардаг би мөн ч азгүй хүн юм даа. Тэгсэн мөртлөө Циркт бар, цэнгээний газраас авхуулаад баахан түрээсийн байгууллага үүрлэчихсэн байгааг нь гайхаад баршгүй” хэмээн толгой сэгсрэн, санаа алдсан Б.Норовсамбуу гуайтай Монголын циркийн урлаг, тэр дундаа уран нугаралтын хөгжил, хойч ирээдүйн тухай түлхүү ярилцав.

СОНГОДОГ ХЭЛБЭРЭЭР ХӨГЖСӨН ЦИРКИЙН УРЛАГАА МОНГОЛЫН ТӨР ХОГ ДЭЭР ГАРГААД ХАЯЧИХСАН

-Сайхан намаржиж байна уу, Та. Эмнэлэгт эмчлүүлж байгаа юм байна. Бие нь гайгүй юу?

-Сайхан намаржиж байна. Би 2014 онд халтирч унаад нуруугаа гэмтээсэн. Нурууны гэмтлээс болсон уу, яасан энэ жил бие нэлээд ядруу байгаа. Өнгөрсөн пүрэв гаригт эмнэлэгт хэвтээд эмчлүүлж байна.

-Циркийн сургуулийн түүхт 80 жилийн ой энэ сарын 10-нд тохиолоо. Тэгэхээр ойн арга хэмжээнд нь Та очиж чадаагүй бололтой.

-Тийм ээ. Бие тэнхээрхээд очиж чадаагүй. Тэр үед би эмнэлэгт хэвтчихсэн байсан юм. Циркийн сургуулийг төгссөн үе үеийн төгсөгчид, циркчиддээ 80 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе. Баярынх нь арга хэмжээнд очих хүсэл их байлаа. Даанч эмнэлэгт хэвтээд очиж чадсангүй, уучлаарай.

-Таныг эмнэлэгт байх хугацаанд шавь нарынх нь бэлтгэлийг хэн хариуцаж байгаа вэ?

-Ер нь ойрын жилүүдэд таяг тулан, эмээ уугаад л хүүхдүүдийнхээ бэлтгэлийг хийлгэж байгаа. Би уран нугаралтын гурван багш бэлтгэхээр ажиллаж байна. Хоёр нь багш найруулагч. Шавь нарын маань бэлтгэлийг тэд хариуцаж байгаа. Т.Цэнд-Аюуш багшийн маань хамгийн отгон шавь нь СТА Э.Лхагва-Очир, анхных нь би. Одоо би нэг л өдөр өөд болно. Авьяас, ур чадвар, мэдсэн, сурснаа бусдад зааж, залгамж халаагаа бэлтгэх нь миний үүрэг. Тиймээс циркчидийнхээ дунд алхан, шавь нартаа заагаад явах л миний хувьд аз жаргал.

Яах вэ, сэтгэл, зүтгэл байхад ямар ч асуудлыг шийдэж болно. Надаас шалтгаалахгүй зүйл л хамгийн хэцүү. Өнөө цагт циркчдэд хамгийн тулгамдаж буй асуудал бол бэлтгэл, тоглолтын байр. Циркийг хувьчилснаас хойш 30 жил болж байна. Энэ хугацаанд Монголын төр циркийн урлагаа хог дээр гаргаад хаячихсан. Төр засаг ч тоодоггүй. Монголын циркт төрийн бодлого дутагдсаар удсан. Үнэнийг хэлэхэд өнөөдөр биднийг гэж байгаа хүн алга. Бусад орны циркийн урлаг гудамжны циркээс эхэлж хөгжсөн. Манайх тэгээгүй. Шууд сонгодог хэлбэрээр, мэргэжлийн түвшинд хөгжин, оргилд нь гарчихсан, ардын урлагийн хэмжээнд хүртлээ хөгжсөн байсныг одоо гудамжинд хөсөр хаясан нь дэндүү харамсалтай.

-“Аса цирк” одоо засвартай байгаа. Та шавь нарынхаа бэлтгэлийг хаана хийлгэж байгаа вэ?

-Коронавирусийн халдварын улмаас энэ оны хоёрдугаар сараас циркт хөл хорио тогтоосон. “Аса  цирк” засварт ороод, хоёр манежны хоорон дахь танхимыг буулгачихсан байгаа. Нэг өдөр л гэнэт дуудаад “Бэлтгэлийн хэрэгслээ аваарай” гэсэн. Очих нь ээ тараагаад хаячихсан байна лээ. Сургалтын зарим хэрэгслээ олж авч чадаагүй. Циркийн урлагт аюулгүй ажиллагаа их чухал. Нэг номер бүтээхэд өртөг өндөртэй. Номерын санаа, зохиомжоос шалтгаалаад хувцас, хэрэгсэл бүр өөр, өөр. Гэтэл тийм юм бидэнд алга. Осолдохгүй зориулалтын ширээ л бидэнд бий. Өнөөхийг нь хийдэг хүн хуруу дарам.

Би нэг номер хийхийн тулд хэрэгслээ өөрөө бэлдэнэ. Үзүүлбэртээ таарсан ая зохиолгоно. Би 2014 оноос хойш тэмцээний номер хийхээ больсон. Шавь нарынхаа амьдралыг бодоод тоглолтын үзүүлбэр л зохиож байгаа. Дэлхийд нэлээд алдаршсан 5-6 номер надад бий. Бүгдийг нь одоо сэргээн, шавь нараараа тоглуулах бодолтой. Бэлдэх гэхээр хүүхэд олдохгүй юм. Амралтынх нь өдрүүдэд шавь нарынхаа бэлтгэлийг хийлгэе гэхээр “Аса цирк” оруулдаггүй. Ажлын өдрүүдэд хүүхдүүдийн хичээлтэй давхцаад их төвөгтэй байдаг.

Шавь нарынхаа бэлтгэлийг нэг хэсэг гэртээ хийлгэлээ. Насанд хүрсэн хүүхдүүд маань энд, тэндхийн студийг гуйгаад бэлтгэлээ базааж байгаа. Шинэ шавь нартаа заасан юмаа ойр ойрхон давтуулахгүй л бол мартчихна. Тиймээс энэ зун шавь нарынхаа бэлтгэлийг зусланд хийлгэлээ. Есдүгээр сарын 1-нээс хойш Л.Энхцэцэгийн студид хүүхдүүдээ бэлдэж байна. Циркийн бэлтгэлд орон зай их чухал. Бэлтгэлийн танхимын цагийг нь харгалзаж байгаад хүүхдүүдийнхээ бэлтгэлийг ажлын өдрүүдэд 10.00-17.00 цагийн хооронд хийлгэдэг. Хүүхдүүд хичээлийнхээ завсраар бэлтгэлээ хийдэг болохоор их хүндрэлтэй. Яг сайхан зааж байтал хичээлийнх нь цаг болчихно. Орой тарж ирэхээр нь хийлгэж байтал бэлтгэлийн цаг дуусчихдаг. Биднийг бэлтгэл хийлгэж буй Л.Энхцэцэгтээ, ХААН банканд их баярлаж байна.

МОНГОЛЫН ЦИРКИЙГ ХУВЬЧИЛСНААС ХОЙШ ЯМАР Ч БОДЛОГОГҮЙ, ОЙЛГОДОГ, ДЭМЖДЭГ УДИРДЛАГАГҮЙ БОЛСОН

-Та Монголын үндэсний Аса циркт ажилладаг. Одоо хэвээрээ юү?

-Хэвээрээ. Гэхдээ тэнд ажилладаг бус түрээслэдэг гэвэл бараг онох байх. Яагаад гэвэл би 10 гаруй хүүхэд сургадаг. Бүгд “Аса цирк”-т төлбөр төлдөг. Түүнээс нь намайг цалинжуулаад үлдсэнийг нь өөрсдөө авдаг. Авьяастай ч боломж бололцоо муутай хүүхэд байна гээд үнэгүй заах эрх надад байхгүй.

Насанд хүрсэн шавь нар маань Монголын үндэсний Аса циркийн жүжигчин, тэднийд харьяалагддаг. Манай хэд гадаад руу тоглолт хийх бүрд орлогоос нь 10 хувийг авдаг. Тэгсэн мөртлөө уран бүтээл хийхэд нь ганц ч удаа тусладаггүй. Зориулалтын хувцас, хэрэгсэлд нь огт дэмжлэг үзүүлдэггүй. Бүх зүйлийг манай хүүхдүүд өөрсдөө зохицуулдаг. Циркчдийн амьдрал ямар билээ. Бүгдээрээ л амьдрахын төлөө зүтгэж яваа хүмүүс. Монголын үндэсний Аса циркийнхэн огт туслаж, дэмждэггүй мөртлөө гадаадад хийсэн тоглолтынх нь орлогоос 10 хувийг авчихдаг. Шударга бус байгаа биз дээ.

-Тийм байна. Анхнаасаа гэрээндээ тэгж тусгасан юм уу?

-“Аса цирк” хувийнх учраас биднийг дэмждэггүй, тусалдаггүйгээс үл шалтгаалаад циркийг ашиглаж, бэлтгэл хийсэн гээд 10 хувийг нь нэхдэг юм. Ийм шаардлага, шахалтаас болоод олон жүжигчин Монголын үндэсний Аса циркээс гарч, чөлөөт уран бүтээлч болж байгаа нь харамсалтай. Циркийн сургуулийг төгсөгчид Монголдоо ажиллахгүй, шууд гадаад явж байгаа нь дэндүү хайран. Энэ урлагийг хөгжүүлэх бодлого Монголын циркт алга. Хайран юм. Үнэндээ халаглаад, харамсаад баршгүй нь. Олон жил нойр, хоолоо умартан зүтгэж байж бэлтгэсэн шавь минь амьдрахын эрхэнд циркээ орхих, гадаад руу явах үнэхээр харамсалтай. Циркийн сургуульд төгсөж буй хүүхдүүдийн ирээдүйг бодоод их өрөвддөг. 5-6 жил махаа зулгаан байж сурч, төгсчхөөд ажил олдохгүй, цалин байхгүй. Тэгээд гадаад явж ажиллахаас өөр сонголтгүй. Гадаад руу явж ажил хийлээ, Монголынхоо циркийг орхилоо гэж тэднийг буруутгах эрх хэнд ч байхгүй.

Циркт уран бүтээлийн удирдлага, уран сайхны дарга заавал байх ёстой. Тэр хүн Монголын циркийн урын сангийн бодлогыг зангидаж, чиглүүлэх учиртай. Уран бүтээлийн төлөвлөгөө, циркийн бүх жанрыг тэгш хөгжүүлэх бодлого, хэрэгсэл, боловсон хүчин гээд бүх зүйлд анхаарал хандуулдаг. Таван чиглэлийн мэргэжлийн хүн Монголын циркт заавал байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр аль нь ч алга. Циркийн инпсектор гээд тэтгэвэрт гарсан нэг хүн байдгийг эс тооцвол шүү дээ.

Монголын циркчид эх орондоо тоглолт хийж чадахгүй байна, монголчууд циркээ үзэж чадахгүй байна. Ийм юм байж болох уу. Энэ байж болох зүйл мөн үү. Арай ч дээ. Монголын циркийг хувьчилснаас хойш ямар ч бодлогогүй, циркийн урлагийг ойлгодог, дэмждэг удирдлагагүй болсон. Одоо тэгээд Монгол төр циркийн урлагаа гудамжинд гаргалаа, бэлтгэл хийх, цирк тоглох байр ч үгүй болголоо. Ийм юм үздэг мөн ч азгүй хүн юм даа, би. Монголын циркийн хөгжлийн төлөө олон жил дуугарлаа. Одоо тэгэхээ больсон.

ЭНЭ ТАЛААР ДУУГАРААД, ШҮҮМЖЛЭЭД ЯМАР Ч НЭМЭРГҮЙ. БИ БҮР ЦӨХӨРСӨН

-Цөхрөөд үү?

-Тийм ээ. Үнэхээр цөхөрсөн. Дуугараад, хэлээд, шүүмжлээд нэмэр алга. Д.Дагвадорж Монголын циркийг шоу бизнесийн төв болгохын тулд л өөрийн болгосон. “Аса цирк”-т элдэв тоглолт, шоу цэнгээн байнга зохион байгуулж, ашиг олох л түүний зорилго. Циркийн урлагийг хөгжүүлэхийн төлөө циркийг хувьдаа аваагүй. Харваас андашгүй байгаа биз дээ. Одоо “Аса цирк”-ийг хэчнээн байгууллага түрээсэлж байгаа вэ. Циркчид нь бэлтгэлийн заалгүй, гудамжинд алхаж явахад циркт бар, ресторан үйл ажиллагаа явуулж байгааг юу гэж ойлгох вэ. Циркэд “Аса групп” тэр чигээрээ байрлачихсан байгаа. Д.Дагвадорж Монголын циркийг менежментийн хувьчлалаар авсан. Тэгэхээр Монголын циркийг хөгжүүлэх, бэлтгэл, тоглолт хийх байраар циркчдийг хангах нь түүний үүрэг. Гэтэл тэгэхгүй байсаар байгаад бүрэн хувьчлаад авчихсан. Одоо Монголын циркийнхэн энд, тэндгүй тарчихлаа.

-Та энэ талаар “Аса цирк”-ийн удирдлага, Д.Дагвадорж аваргатай ярилцаж үзсэн үү. Юу гэх юм бэ?

-Ярилцсаан ярилцсан. “Аса цирк”-ийнхэнтэй яриад ямар ч үр дүнд хүрдэггүй. Д.Дагвадорж “Аса цирк”-ийн шинэ жилээр л үзэгдэнэ үү гэхээс циркт байнга ирдэггүй. Түүнтэй уулзахад тун хэцүү, утасныхаа дуудлагыг ч авдаггүй. Д.Дагвадоржийн ээж Х.Пүрэвбадам “Аса цирк”-ийг удирдаж байхад нь муудаж, сайдаад учраа ололцдог байсан. Түүнийг ажиллахаа больсноос хойш үнэндээ хэнд хандах нь ч бүрхэг боллоо.

Нөгөө талаар Монголын циркт бодлого, үнэлэмж алга. Циркчид маань гадаадын томоохон тэмцээнд амжилт гаргасаар байгаа. “Монгол циркчид тийм медаль, цом хүртжээ” гээд л өнгөрдөг. Ганц нэг хэвлэлээр мэдээлэгдвэл их юм. Улс тоохгүй. Эх орондоо ирэхээр нь сайд дарга нар хүлээж авч уулзаад баяр хүргэвэл их урам авна шүү дээ. Тэгж байгаа юм алга. Нөгөө талаар дэлхийд гайхагдаж, олон улсын тэмцээнд амжилт гаргасан үзүүлбэрүүд Монголд тоглогдохгүй байна. Тэр хэрээр монголчууд циркийн урлагаар цангаж байгаа байхгүй юу. Хүн бүхний хүүхэд нас цирктэй салшгүй холбоотой. Гэр бүлээрээ цирк үзэх хэчнээн сайхан билээ. Гэтэл одоо циркчид тоглох, бэлтгэх хийх байргүй, монголчууд үзэх циркгүй болчихоод байгаа нь эмгэнэл.

Дээхнэ үед циркчидээс шалгалт аваад, тэнцсэнд нь мэргэжлийн үнэмлэх олгодог байсан. Одоо тэгэхээ больсон. Олон улсын тэмцээнд амжилт гаргасан, 10, 20 жил ажилласан циркчин ч  өнөөдөр мэргэжлийн үнэмлэхгүй сууж байна. Надад энэ их харамсалтай санагддаг. Энэ талаар саналаа 2010 оноос л хойш холбогдох хүмүүст нь тавьсан. Одоо хүртэл шийдэгдээгүй. Нэг удаа лавлах нь ээ “Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамнаас мэргэжлийн үнэмлэх олгоно” гэх утгатай юм ярина лээ. Тогооч, мужаанд мэргэжлийн үнэмлэх олгодог системээр циркчдэд мэргэжлийн үнэмлэх өгөх юм уу даа. Тийм дампуу юм гэж юу байх вэ.

Одоо Соёлын яамтай болсон юм чинь энэ асуудлыг шийдвэрлэж, цэгцлэх байлгүй дээ. Циркийн хүрээнийхэн хамтраад улсын цирк байгуулах талаар олон жил ярьж байгаа. Соёлын сайдын урлагийн мэдлэг нь хэр юм бол. Соёлын талын хүн томилогдсон байна лээ. Дэд сайдаараа ядахдаа урлагийн, уран бүтээлийн мэдлэгтэй хүн томилчихгүй. Тийм хүн байхгүй болохоор Монголын циркийн урлагт тулгарсан асуудлыг хэр ойлгож, шийдвэрлэхийг нь сайн мэдэхгүй байна.

Би есөн настайдаа циркийн урлагтай амьдралаа холбосон. 10 настайдаа тайзан дээр уран нугарсан. Циркийн уран сайхны удирдагчаар таван жил ажиллаад 1972 оноос өнөөг хүртэл багшилж байна. Монголын циркийн жаргал, зовлонг би сайн мэднэ. Үнэнийг хэлэхэд төрийн гурван өндөрлөгөөс хүсэх ганцхан л юм байна.

БҮР БОЛОХГҮЙ БОЛ ЦИРКИЙН ХОЁР МАНЕЖИЙГ Л УЛС БУЦААГААД АВЧИХ. ҮҮНЭЭС ӨӨР ХҮСЭХ ЮМ АЛГА

-Ямар хүсэлт вэ?

-“Аса цирк”-ийг буцаагаад улсын өмч болгох амаргүйг би сайн мэднэ. “Аса цирк”-ийн хоёр манеж (тоглолт хийх дугуй талбай), одоо засвар хийж буй гол танхимыг л улс буцаагаад авчих. Циркийнхэнд буцаагаад өгчихөөч гэж гуйя. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх, УИХ-ын дарга Г.Занданшатар нар шийдээд өгөөч ээ. Үүнээс өөр хүсэх юм алга.

Д.Дагвадорж циркийг үнэндээ маш бага үнээр авсан. Одоо Монголын циркийг үнэхээр хүнд байдалд оруулчихаад байна. Циркийн урлагт насаараа зүтгэсэн хүнд “Аса цирк” рүү орох эрх байдаггүй. Харамсалтай байгаа биз дээ. “Аса цирк”-ийг нэг хэсэг Д.Дагвадоржийн дүү Сэржбүдээ нь ажиллуулж байсан. Дараа нь ээж Пүрэвбадам нь удирдсан. Хүргэн Золбоо нь нэг хэсэг ажиллуулж байгаад халагдсан. Өнгөрсөн жилээс Д.Дагвадоржийн эхнэр нь удирдаж байгаа гэнэ лээ. Нэг тийм хүний сураг бий. Менежер нь гээд нэг хүүхэн л өмнөөс нь гүйгээд байдаг юм. Одоо ер нь “Аса цирк” эзэнгүй шахам л байгаа.

“АСА ЦИРК”-ээс ХЭЗЭЭ ХӨӨГДӨХӨӨ ХҮЛЭЭЖ СУУНА

-“Аса цирк” дэргэдээ Монголын уран нугаралтын академи гэж байгуулсан. Тэндээ таныг ажиллуулдаг уу, зөвлөгөө авдаг уу?

-Д.Дагвадоржийн ээж Х.Пүрэвбадам Буд бид хоёрыг худлаа панаалдаж байгаад л бүх юмаа хийлгээд тус академийг нээсэн. Одоо таван жил болж байна. Төгсөөд гарсан нэг ч уран нугараач байхгүй. Миний хэдэн шавь нар л “Аса цирк”-ийг нүүрийг нь тахалж яваа. Х.Пүрэвбадам уран нугаралтын академидаа намайг багшлуулдаггүй. Өөр багштай. Багшийн минь шавь л даа. Гэтэл бид хоёр хамтдаа сургуулилалт хийх эрх өгдөггүй. Сонин байгаа биз. Хамт бэлтгэл хийж байж л залуу багш нар надаас юм сурна шүү дээ, уг нь. Гэтэл “Аса цирк”-ийнхэн тэгүүлэхгүй байгааг нь би их гайхдаг. Би заагаад өгье, хамт бэлтгэл хийе гэхэд тэд зөвшөөрдөггүй. Харин ч эсрэгээрээ намайг академидаа хавьтуулахгүй байх санаатай юм шиг байна лээ. Үнэнийг хэлэхэд би өнөөдөр циркээс хэзээ хөөгдөж гарахаа хүлээгээд сууж байна. Ер нь удахгүй байх.

-Яагаад. Зууны манлай уран нугараачаасаа зөвлөгөө авахгүй, тэгээд бүр “Аса цирк”-ээс гаргах гээд шахдаг гэхээр...

-“Аса цирк”-ийн удирдлагууд надад тэгж ханддаг. Хүний бодол харилцаа, хандлагаас нь андашгүй. Д.Дагвадорж нэг удаа “Танд бэлтгэлийн заал барьж өгнө” гэсэн юм. Би итгэлгүй яах вэ, бөөн баяр. Нээрэн л тэгэх юм бодохгүй юу. Гэтэл “Аса цирк”-т бэлтгэлийн заал бариад намайг шагайлгаа ч үгүй. Тэр нь одоо уран нугаралтын заал байхаа больсон. Тэнд нь баахан түрээсний газар орчихсон байна лээ. Тэрийг нь би сонирхдоггүй. Би Монголын үндэсний Аса циркт ажилладаг хэвээрээ гэж түрүүн хэлсэн. Тэгсэн мөртлөө “Аса цирк”-т шавь нараа бэлтгэл хийлгэх цаг надад олддоггүй. Манай хүүхдүүд “Аса цирк”-т төлбөрөө төлдөг. Тийм болохоор би баахан заргалдаад ямар ч байсан туслах манежинд заримдаа хоёр цаг бэлтгэл хийдэг болсон.

БИ ЗАЛГАМЖ ХАЛААГАА БЭЛТГЭХ, САЙН БҮТЭЭЛ ГАРГАХЫН ТӨЛӨӨ Л ЭНД БАЙГАА. ЯАГААД ЯВАХ ЁСТОЙ ГЭЖ

-“Аса цирк”-ээс өөр газар бэлтгэл хийх талаар хөөцөлдөж байсан уу?

-Надаас хүмүүс ингэж их асуудаг. “Та энд ингэж дарамтлуулан, шахалтан дор шавь нарынхаа бэлтгэлийг хийлгэж байхаар заал түрээслээд гарчих” гэдэг. Тэгж болно. Би эрх ашиг, мөнгө хөөсөндөө энд ингэж ажиллаагүй. Би уран бүтээл хөөж, мэргэжлийн уран нугараач, залгамж халаагаа бэлтгэхийн төлөө зүтгэж яваа. Яагаад эндээс явах ёстой гэж. Сайн уран нугараач бэлтгэхийн тулд циркийн мэргэжлийн орчин их чухал. Зүгээр нэг сургуулийн зааланд хийх, циркийн манежин дээр бэлтгэлээ базаах тэс өөр шүү дээ.

БИ ТЭГЭХЭД Д.ДАГВАДОРЖИД ГОЛДОО ОРТОЛ ГОМДСОН

-Д.Дагвадорж аварга “Аса цирк”-ийг хувьчилж авснаас хойш Монголын циркийн хөгжил урагшилсан уу, ухарсан уу?

-Ухарсан, ухарсан. Юуных нь хөгжил байх вэ. Сонгодог хэлбэрээр үүсэж, хөгжсөн Монголын цирк гудамжинд гарсныг дэвшил гэдэггүй л юм бол. Циркийн сургуулийн 80 жилийн ойгоо циркчид майханд бэлтгэл хийгээд угтлаа. Би Д.Дагвадоржид нэг удаа голдоо ортол гомдсон. Үнэндээ түүнээс хойш гутарсан.

-Тухайн үед юу болсон юм бэ?

-Би Т.Цэнд-Аюуш багшийнхаа мэндэлсний 90 жилийн ойг 2017 онд тэмдэглэсэн юм. Шавь нар нь хамтраад хүндэтгэлийн тоглолт хийхийн тулд “Аса цирк”-ээс заалыг нь гуйлаа. Олон сарын өмнө хэлэхэд “Тэг ээ, тэг. Гурван хоног ашигла” гэсэн. Багш минь ямар агуу хүн билээ. Тийм мундаг хүний ойг тэмдэглэхийн тулд бүтээлийг нь үзэгчдэд хүргэх, сэргээх нь зүйтэй. Тоглолт хийх хугацаа тулчихсан байхад “Аса цирк” заалаа өгөхөө гэнэт больчихсон. Би бүр гайхаад, цөхрөнгөө бараад менежер хүүхнийх өмнө уйлаад, сөхөрч гуйсан. Тэгж гуйн байж “Аса цирк”-т хоёр хоног тоглолт хийсэн.

-Таныг өмнөө сөхрүүлж, гуйлгасан гэхээр санаанд ч багтахгүй юм.

-Би нээрэн тэгсэн. Бүр уйлаад, мөргөж, сөхөрч гуйсан шүү дээ. Багшийнхаа хүндэтгэлийн тоглолтыг хийхийн төлөө тэгэхгүй гээд яах билээ. Түүнээс хойш Д.Дагвадоржийг, “Аса цирк”-ийг үнэлэх үнэлэмж навс унасан, урам хугарсан.

-Таны багш Монголын анхны уран нугараач, Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, циркийн уран сайхны удирдагчаар олон арван жил ажилласан хүн. Тийм мундаг хүний хүндэтгэлийн тоглолтоос заалаа харамласан гэж үү?

-Харин тийм ээ. Би бүр гайхаад байдаг юм. Намайг биш юм гэхэд багшийг минь хүндэлж болно оо доо. Хүндэтгэлийн тоглолтод нь зориулаад заалаа гаргаад өгчих үнэ цэнэгүй юм билээ багш минь, Д.Дагвадоржид. Би түүнээс мөнгө гуйгаагүй. Заалыг нь л гуйсан. Харин ч эсрэгээрээ Д.Дагвадорж “Цэнд-Аюуш багшийн ойг тэмдэглэхэд яаж туслах вэ” гэх учиртай хүн шүү дээ. Циркчдийнхээ эрх ашгийг хамгаалж, бидний төлөө явах учиртай байгууллага бол “Аса цирк”. Тэр үеэр нэг урлагийн тоглолт “Аса цирк”-т болох гэж байсан гэсэн. Тэгээд л багшийн хүндэтгэлийн тоглолтыг тэнд хийлгэхгүй гэж шахсан юм билээ. Орлогоо л бодсондоо тэр.

У.ХҮРЭЛСҮХЭД Л НАЙДВАР ТАВЬЖ БАЙНА. ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ЗӨВЛӨХИЙНХӨӨ ЭСРЭГ ХӨДЛӨХГҮЙ БАЙХ

-Монгол Улсад циркийн урлаг хөгжсөний 80 жилийн ой ирэх онд тохионо. Циркийнхнийгээ гудамжинд гаргасан хэвээр түүхт ойгоо угтаж боломгүй байлтай.

-Жилийн хугацаанд энэ байдал өргөс авсан юм шиг арилахгүй. Яагаад ч амжихгүй. 80 жилийн ойн хөтөлбөрөө одооноос төлөвлөөд, батлах хэрэгтэй. Монголын циркийн 60 жилийн ойгоор гурван том хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн. Ойн, ахмадын, хүүхдийн гэсэн гурван өөр. Гэтэл одоо сураг нь ч алга байна. Монголын цирк өмнө нь юм юмтай байсан. Одоо амьтангүй боллоо. Дэргэдээ мал аж, ахуйтай, малчинтай байсан. Гүү барьдаг байсан гээд бод доо. Тэр бүгдийг Д.Дагвадорж хувьчилж аваад, бүгдийг нь Өвөрхангай руу туусан гэнэ лээ. Циркийг хувьчлах үед би Монголд байгаагүй. Одоо би циркийнхэнд “Та нар одоо ингэж гоншигнох хэрэггүй. Тэр үед яагаад эсэргүүцээгүй юм бэ, суулт хийхгүй дээ” гээд уурладаг юм.

-Хоёулангийнх нь ярилцлага энд хүрээд өндөрлөж байна. Та ярилцлагаараа дамжуулан уншигчдад хэлэх сэн гээд үлдсэн зүйл бий юү?

-Монголын циркийн хөгжил ингэж саарна, циркчид гудамжинд гарна гэдэг байж боломгүй зүйл. “Аса цирк”-ийг циркчдэд, ард түмэнд өгөхгүй юм аа гэхэд хоёр манежийг л буцаагаад өгчих, Д.Дагвадорж оо. Монголын цирк бүр тав салаалсан. Монгол Улс хэдэн сая хүн амтай билээ. Тавын тавын цирк үйл ажиллагаа явуулах орон зай байхгүй. Төр, засгаас дэмжээд улсын циркийг шинээр байгуулах хэрэгтэй. Олон хуваагдсан циркийн байгууллагууд бүгд нэгдэх хүсэлтэй байгаа. Одоо Монголын циркчдэд ерөөсөө байр л хэрэгтэй, байр дутуу байна. Циркийн жүжигчдийг улс бодлогоор бэлтгэх хэрэгтэй. Монголын циркийн урлагт төрийн бодлого, циркчидэд бэлтгэл, тоглолтын байр хэрэгтэй байна. Ээ, дээ “Аса цирк”-ийн хоёр манежийг л төр буцаагаад авчих. Тэгвэл олон зуун циркчинд бэлтгэл хийх боломж бүрдэнэ. Үүнийг л төрийн гурван өндөрлөгөөсөө дахин дахин хүсье. Дорвитой шийдвэр гаргачих болов уу гэж Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхэд л найдаж байна. Х.Баттулга Ерөнхийлөгч хөдлөхгүй байх. Учир нь Д.Дагвадорж зөвлөх нь шүү дээ. Тэгэхээр Ерөнхийлөгч зөвлөхийнхөө эсрэг хөдлөхгүй биз дээ. Сөгд гэвэл сөгдье. Циркийг Монголын циркчидэд буцаагаад өгөөч, Д.Дагвадорж оо. Циркийн урлагийнхаа төлөө би юу ч хийхэд бэлэн.