Б.Баясгалан: Би хатуу хүн биш шүү дээ

“Тагтаа” хэвлэлийн газрын захирал, зохиолч, орчуулагч Б.Баясгалантай ярилцлаа. 

Колумбийн их сургуулийн зохиолчийн хөтөлбөрт магистрын зэрэг хамгаалахаар тэнцээд байгаа мэдээ нь Монголын уран зохиолын салбарт бахархал дагуулан түгсний дараа түүнийг ярилцлагын ширээний ард урьсан юм. 

-Колумбийн их сургуульд суралцахаар шийдсэн нь зохиолч болох туйлын мөрөөдлийн араас цуцалтгүй тэмцэж буй хэрэг мөн үү? 

-Шалтгаан гэвэл олон зүйлийн нийлмэл л дээ. Мэдээж хамгийн тэргүүнд нь мэргэжлийн зохиолч болох тухай яригдана. Гэхдээ тэнд очоод яг ч зохиолч болчих эсэхдээ эргэлзэж байна. Юмаа бичээд ирсэн, явсаар ч байж болох. Харин би ном хэвлэлийн салбарт ажиллаад 13 дахь жилдээ орж байна. Манай уран зохиол олон улсад өөрийн гэсэн дуу хоолойгүй, тод төлөөлөл байхгүй. Гадаадын нэг их сургуулийн номын санч надад Монголын уран зохиолын хэсгийг үзүүлье хэмээн дагуулж ороод нэг ч ном олоогүй. “Манай номын сан маш баялаг, бүх орны ном бий” гэж хэлчхээд жаахан бантах янзтай. Хайж хайж гадаад хүний Монголд аялсан тэмдэглэл маягийн ганц хуудас текст гаргаж ирсэн. Гэтэл Энэтхэгийн уран зохиол гэхэд л тэдний номын санд нэг гудамж эзэлж байв. 

Ерөнхийдөө учиргүй Монголдоо мандаад, ардын, төрийн цолтой, том зохиолч болохдоо биш, гадаад ертөнцөд Монголын уран зохиолын дуу хоолойг жаахан ч гэсэн хүргэх нь чухал санагддаг. Хэвлэн нийтлэгч хүний хувиар гадаад дотоодоор явж байхад олон юм ажиглана л даа. Уран зохиол чинь яг хөлбөмбөг шиг шүү дээ. Хөл бөмбөгт авьяастай тамирчин олох гэж скаутууд орон орноор явдаг бол уран зохиолын скаутууд мөн адил орон орноор явж, шинэ авьяастанг эрж хайдаг. Гэтэл манайд нэг ч скаут ирэхгүй байна. Бид өөрсдөө очихгүй бол одоогоор хэн ч бидэн рүү ирэхгүй нь. Тэгэхээр энэ ганц би явах тухай асуудал биш. Бид ямар ч байсан эхэлж очоод, нэг хуудас текстийг хоёр, хорин хуудас, тэгээд хоёр, хорин ном болгох ёстой юм байна. Түүнээс биш би гэдэг хувь хүн гадагшаа дотогшоо яваад л, зохиолчийн карьер хөөнө энэ тэр гэдэг нь дараагийн дараагийн асуудал. 

-Зохиолчийн амьдралыг сонгохын өмнө эх оронч ийм бодол өөрийн эрхгүй дагалдаж төрдөг шиг. Таны хувьд зохиолч болох, Монголын уран зохиолыг дэлхийд сонсгох хоёр нэгэн цул зүйл үү, эсвэл аль нэг нь урдаа тавигддаг уу? 

-Бид олон жил тогоон дотроо эргэж, Монголын уран зохиол гэж дэлхийн уран зохиолоос ангид тусдаа юм шиг ярьж ирлээ. Угтаа бидний уран зохиол бол хүн төрөлхтний уран зохиолын монгол хэл дээрх нэг л хэсэг нь. Тэгэхээр би өөрийгөө Монголын уран зохиолч биш, хүн төрөлхтний уран зохиолын нэгэн төлөөлөгч, гэхдээ монгол хэл дээр сууж байгаа хүн гэж ойлгомоор санагдаг. Мэдээж монгол хэл гэдэг ай сав дотор амьдрал буцалж, хүний, үндэстний түүх өрнөж байгаа. Гэтэл хүн төрөлхтний түүхэнд бидний өгүүлэх зүйл, “Та нар ингэж яриад байна, гэтэл бид чинь ийм шүү дээ” хэмээн хэлж өгөх, даян дэлхийн үг хэлцэлд өөрсдийн байр сууриар оролцох оролцоо дутаад байна. Ядах нь аа тэдэнд “Би нэг иймэрхүү юм бичиж байвал миний цаана бүр ч мундаг юмс бий шүү” гэдэг сэтгэгдэл төрүүлбэл хэчнээн аштай вэ. Тэгэхээр үүнийг монгол зохиолчийн, Монголоо төлөөлж, Монголын дуу хоолойг гаргах гэсэн амбиц гэж, арай өргөн утгаар харвал зүгээр гэж бодож байна. 

-Таны үеийнхэн мөрөөдөлдөө хүрэхийн өмнө нэгэнт оройтлоо, одоо бичнэ гэж худлаа, эсвэл 50, 60 гарсан хойноо үзэг тухтай шүүрье гэж ярьдаг. Харин та одоо ч зохиолч болох эрэмлзлээ хөдөлмөрчөөр хадгалж үлдсэн байгаагийн үндэс юу вэ? 

-Өмнө нь би хүн 40 гарч байж л роман бичнэ, наана нь бичвэл жулдана, эсвэл 30 гэдэг суралцахад хэтэрхий оройтсон нас гэх мэтээр боддог байсан л даа. Айовагийн их сургуулийн Олон улсын зохиолчдын хөтөлбөрт очтол ихэвчлэн надтай ойролцоо, цаашлаад ахмад, дүү олон насны зохиолчидтой уулзсан. Миний үеийн залуус хэд хэдэн роман гаргачихсан, бичнэ гэдэг зүйл хэдийнэ амьдралынх нь хэвшил болчихсон хүмүүс байв. Бид хоёр шиг яриад сууж байхдаа хүртэл сонин үг сонсвол бичээд тэмдэглээд авчих дадалтай улс байгаа байхгүй юу. Энэ бол өөртөө суулгасан дадал бөгөөд сахилга батын асуудал юм байна. Ялангуяа нас огт хамаагүй юм гэдэг нь тэднээс бэлээхэн харагдана.

Хоёрдугаарт, Айовагийн их сургуулийн writer’s workshop гэдэг бол мэргэжлийн зохиолч бэлтгэдэг гол хөтөлбөр нь юм. Чансаагаар Харвард, Колумбийн их сургуультай өрсөлдөнө. Тэдний оюутнуудтай нөхөрлөөд үзэхэд ч нас нь янз бүр байна. Тэр үед “Би одоо 33 настай, мастерт сурна гэвэл хөгширчихсөн үү?” гэж асуухад “Харин ч залуу байна, 37, 38 хүрээд ир. Creative Writing-аар сурахад жинхэнэ төгс нас” гэж байв. Ширээ тойрч суугаад нэг нэгийнхээ зохиолыг хэлэлцдэг, санал бодлоо хуваалцдаг тийм хөтөлбөр учраас нас насны хүн, янз бүрийн нийгмийн төлөөллийг багтаахыг зорьдог юм билээ. 50 настай хүнийг ч амьдралын туршлага, харах өнцөг, залуу хүний зохиолыг уншаад хэлж өгөх үгий нь бодолцоод оруулж байна.

Уран зохиол гэдэг ялангуяа амьдрал үзэж туулсан хүний ажил болохоор тодорхой хэмжээнд наслаад, цэгцэрсэн хүмүүсийг авах сонирхолтой санагдсан. Сая Колумбийн их сургуульд тэнцсэн хүмүүсийн жагсаалтад 66 настай, насаараа аяллын сэтгүүлчээр ажилласан хүн ч байх юм. Аяллын гар даахаа болиод үлдсэн насаа ширээний ард сууж, хүүрнэл бичихээр шийдсэн тул орж иржээ. Өөрөөр хэлбэл creative writing гэдэг нь суралцахаас гадна туршлагаа хуваалцах хөтөлбөх учраас миний хэн бэ, хэр зэрэг амьдралын туршлагатай хүн бэ, юу үзэж туулсан бэ гэдэг чухал тавигдаж байна. Өмнө үзэгдэж харагдаагүй хэл, соёлын төлөөлөл гэдгээрээ анхаарал татсан ч байж мэднэ. Тэгэхээр ерөөсөө оройтохгүй. 

-Харин “Тэнд очоод яг зохиол бичиж сурна гэж бодохгүй байна” гэлээ, та тэндээс юу хүлээж байгаа вэ? 

-Юуны өмнө би барууны сургуулийн зохиолчийн хөтөлбөрт явж байгаа анхны хүн биш. Б.Наранцогт, Э.Бүжинлхам нарыг нэрлэмээр байна. Миний хувьд Ivy League-ийн сургуульд тэнцсэн гэдгээр л жаахан сүртэй сонсогдоод байж магадгүй. Гэтэл сургууль гэхээсээ хөтөлбөрийн нэр хүнд чухал юм. Айовагийн их сургууль л гэхэд сургууль нь даруухан хэрнээ зохиолчийн хөтөлбөр нь нэр хүндээрээ өнөө том сургуультай ижил түвшинд үзнэ. Тэгэхээр нэгт би анхных нь биш, хоёрт сургууль биш хөтөлбөрийн нэр хүнд чухал гэдгийг онцолж хэлмээр байна. 

Нөгөөтээгүүр би тэнд очоод юу сурахаа, надад юу заахыг мэдэхгүй. Ямар ч байсан миний хэтийн зорилго бол түрүүнд хэлсэнчлэн Монголын уран зохиолын төлөөлөл болох, тэндээс сурч болох бүгдийг сураад ирэх. Шаардлагатай бол англи хэлээр ч биччихэж чадах хэмжээнд очъё гэж зорьж байна. Тэр нь би эх хэлээрээ бичихээ болино гэсэн үг биш шүү.

Ерөнхийдөө creative writing хөтөлбөрүүд агуулгаараа хоёр хуваагддаг. Нэг нь  workshop дээр суурилсан, бичсэнээ тойрч суугаад хэлэлцдэг хөтөлбөр. Нөгөө нь, уламжлалт буюу онол номд төвлөрдөг хөтөлбөр. Колумбийн их сургуулийн энэ хөтөлбөрийг дүүргэхийн тулд 60 кредит цуглуулах шаардлагатай болдог. Ихэнх мастерын хөтөлбөр 36 кредит цуглуулаад төгсдөг байтал эднийх хоёр дахин илүү ачаалалтай. Хажуугаар нь workshop-ууд явна. Тэгэхээр уламжлалт сургалт, хэлэлцүүлэг хоёрыг хоршуулсан хөтөлбөртэй гэсэн үг. Би нэгэнт явж байгаагийнх, хамгийн ачаалал өндөртэй хөтөлбөрийг авъя гэж л зорьсон юм.

Мөн давхар мэргэжлээр сурна гэж хүсэлтээ гаргасан. Нөгөө мэргэжил нь уран зохиолын орчуулга юм. Өөрийнхөө төдийгүй Монголын уран зохиолыг орчуулж, тэнд хэлэлцүүлж дүнгээ авна гэсэн үг. Энэ бүхэн эргээд миний өнөө үндэсний уран зохиолоо төлөөлнө гэсэн зорилгод маань нийцэж буй. Би орчуулаад сүйд болдоггүй юм гэхэд, орчуулж байгаа хүмүүстээ гайгүй редактор болчихоор боловсон хүчин баймаар байна.

-Хэдэн жилийн хөтөлбөр вэ. Төлбөр чамгүй өндөр байх, тэтгэлэг бий юу? 

-Гурван жилийнх. Дүнг нь хэлээд яах вэ, сургуулиас тэтгэлэг олгосон. Өчигдөр нэг багш нь миний тэтгэлгийг нэмүүлэхийн тулд өөрөө явна аа гэж захидал бичсэн байсан. Нэмэх тухай яригдаж байгаа. 

-Зохиол бичих нь авьяас гэхээсээ сахилга бат, дадлага туршлага гэдэг. Таны хүүрнэл зохиолын ном гараад хоёр жил өнгөрлөө, хэвлүүлсний дараах сэтгэгдлүүдийг хараад та энэ үгийг хэр үнэн гэж дүгнэсэн бэ?  

-Нэг их сэтгэгдэл олж хараагүй шүү дээ (Инээв). Найзууд маань санал бодлоо хуваалцсан. 

Би яруу найргийг ямар ч үндэстэнд сэтгэлгээний хувьд нэгэн ижил түвшинд байдаг зүйл гэж боддог. Монголын Л.Өлзийтөгс, Америкийн Эмили Дикенсон хоёр яруу найрагчийнхаа зиндаагаар адил байж болно. Учир нь яруу найраг бол хэлний урлаг. Нэмээд зөн мэдрэмжийн, уугуул сэтгэлгээний хүч орж ирнэ. Өөрөөс нь ч хамааралгүйгээр төрж байж магадгүй агшин хормууд яруу найрагт олонтой. Тэр мэдрэмжийг нь үгээр хулдаад авах чадамж аль ч хэлэнд бий. Иймд шүлэг бичихэд төдийлөн тусгай сургалт хэрэггүй. Хэл хэлэндээ аваргуудтай, сэтгэлгээний өндөрлөгтэй, дээрдэж дордох юмгүй зүйл гэсэн санаа. 

Гэтэл хүүрнэл зохиол гэдэг хийц болоод байгууламжийн урлаг юм шиг ээ. Урт удаан хугацаанд суух, томоохон байгууламж хийх, тэр дотор арга ухаан сийлэх, түүний тулд урьдын туршлага, алдаа оноог мэдэж байх, ямартаа ч онгодын хүчин зүйлтэй холбоогүй зүйл байна. Тэгэхээр мэдлэг, туршлага, сахилга бат, хүмүүжил хэрэгтэй. Симфонийг зүгээр нэг сонсголтой хүн биччихгүй биз дээ. Үүн шиг зохиолчийг би мэргэжлийн хөдөлмөр гэж үздэг, ингэж удаан ярьж яваа. Өөрөө тэр хүн нь биш болохоор аливаа шүүмж магтаалд дуу хоолойгоо нэмэрлэх дургүй. Гэхдээ нэгэнт ингэж үзэж боддог хүний хувьд өөрөөрөө үлгэрлэж, мэргэжлийн зохиолч гэдэг нь болох гэсэн санаатай. “Зохиол бичихийг сурлаа юу?” л гэж хандвал хүн төрөлхтний уран зохиолын бүхий л өвийг, мэдлэгийн санг үгүйсгэсэн хэрэг болно. Зураач болоход бийр татах, өнгө тавихаас эхлээд мэргэжлийн сургалт авах ёстой гэж үздэг мөртлөө роман бичихэд авьяас л хангалттай гэвэл бид өөрсдийн салбарыг үнэгүйдүүж буй хэрэг.

-Зохиолч болох мөрөөдөлтэй залуус туршлага хуримтлуулахын тулд уран зохиолын орчуулга хийхийг илүүд үзэж буй тал дээр та юуг хэлэх вэ? 

-Бидэнд талхны мөнгөө олох хэрэгцээ бий шүү дээ. Би орчуулга руу тэгж л орсон. Хийж чадаад ирмэгц үүгээр амьдраад байж болох нь гэх итгэл төрсөн. Харин агуу зохиолч болох гэж яваад, түүний тулд туршлага хуримтлуулах гээд орчуулга хийж эхэлсэн гэвэл худлаа болно. Гэхдээ уран зохиолтой холбоотой хөдөлмөр учраас өөртөө би үндсэн юмаасаа холдоогүй шүү гэж бодсон, өдөр тутмын дасгал болно гэж итгэсэн. Одоо ч тийм.

Сүүлд бодох нь ээ, хос морьтой болчихоор яг өөрийн зохиолдоо төвлөрөх гэхээр жаахан бэрх санагдвал орчуулга руу зугтаад байж уу гэж санагдсан. Иймд олон жил орчуулга нухсан нь жаахан буруугаар эргэсэн байх талтай ч байж мэднэ. Эдийн засгийн хувьд өөр л дөө. Тэгэхээр орчуулга хийж буй залуусыг эдийн засгийн утгаар буруушаах боломжгүй. Адаглаад орчуулснаа редакцад өгч, алдаа оноогоо шүүлгээд авна, юм хийж хэвлүүлж байгаа мэдрэмж ч авна шүү дээ. 

-Таны хувьд зохиолч болох нь хамгийн эхний бөгөөд гүний хүсэл гэж ойлгодог. Харин түүнийгээ төдийлөн ярих дургүй, олон давхар хамгаалалт дор хадгалж явахыг хүсдэг шиг санагдлаа. Энэ хүсэл сэтгэлд олон жил тээгдэж явах ямар вэ. “Үнэхээр санасан шигээ зохиолч болж чадахгүй бол яана аа” мэтийн айдас, эргэлзээ төрвөл хүнд байдалд оруулдаг, ихээхэн нөлөөтэй хүсэл мөн? 

-Би өөрийгөө гол шугамаасаа хазайж, гудайхааргүй болсон үе дээрээ ирчихсэн гэж бодож байна. Олон жилийн өмнө нэг ярилцлага өгөхдөө “Өөрийгөө арай өөр зүйлд бэлддэг” гэж хэлсэн чинь зарим хүн “Чи тэгээд өөрийгөө юунд бэлддэг юм дээ?” гэж тоглоом шоглоомоор асууж байсан. Мэргэжлийн зохиолч болъё, олон улсад Монголын уран зохиолын дуу хоолойг хүргэе л гэж, түүнд өөрийгөө бэлдэж байсан хэрэг. Тэр мөрийн хөтөлбөрийнхөө л дагуу явж байгаа. “Зохиолын чинь тухай ярихаар тойруулаад байх юм” гэдэг үгийг бол өмнө нь сонсож байсан л даа. Би лаг зохиол бичих гэж байна, би ийм амбицтай хүн гэх биш, анхнаасаа л өөрийгөө Монголын уран зохиол хэмээх том зүйлийн нэг хэсэг, төлөөлөл болох учиртай гэсэн бодлыг өөртөө суулгасан гэх юм уу. Хэрэв зам замналаа тэгж өргөн харвал хүрэх газар минь ч хол болно. Ганцхан Баясгалан гэдэг хүний амбиц нэг их сонин биш. 

-“Этгээд хүслийн цуглуулга”-ыг хэвлүүлээд та өөртөө ямар дүгнэлт хийсэн бэ? 

-(Инээв). Ерөнхийдөө хичээвэл чадна л гэж бодсон. Энэ чигээрээ, эрчээ алдахгүй явбал болно доо гэж. Түүнээс нэг их сагасан мэдрэмж төрөөгүй. Тийм юмаа нэлээд залуудаа гээчихсэн. Хүмүүсээс ч магтаал сайшаал хүлээгээгүй. Хүний өөрийн олон ном гаргачихаар энэ зүйл алга болчихдог. Өмнө нь намайг яруу найрагч гэж дуудахад дуртай байдаггүй байсан. “Зохиолч гэж дуудаарай” гэх гэхээр бичсэн юм байхгүй (Инээв). 

-Та Д.Норов гуайн бичлэгийн хэв маягаас хэр суралцсан бэ. Үнэндээ танаас уншсан, орчуулсан олон гадаад зохиолчийнх нь орчин цагийн хэв маягийг хүлээж байсан ч нэлээд монголжуу, зарим талаар Д.Норовыг санагдуулам бичлэгийн хэлбэр олж харсан юм? 

-Нэг нутаг усны хүмүүс болохоор хэл, үгийн сан, илэрхийлэл ойролцоо санагдаж байж мэднэ. Манай монгол хэл чинь аймаг сум байтугай жалга судгаараа ялгарна шүү дээ. Заримдаа Х.Нямхишиг ахын шүлгийг уншхаар энэ мэдрэмж над дээр буусан бол би яг л ийм үгээр буулгах байсан даа гэж бодогддог. Даанч тэр мэдрэмж нь над дээр хэзээ ч буухгүйд л уран зохиолын гайхамшиг нь оршино. Харин Д.Норов, Х.Нямхишиг, Б.Баясгалан гурваас давхцал мэдрэгдэж буй бол би тэр нутаг усны хүмүүсийн хэлэлцдэг хэлний давхцал болов уу л гэж бодож байна. Түүнээс Д.Норов ахыг би нөлөөнд нь ортлоо уншсан хүн биш. Уншсанаараа нөлөөнд нь ордог бол Б.Одгэрэлийн л цуурай баймаар. Гэвч миний шүлгүүдэд түүний нөлөө, цуурай бас л байхгүй л гэж бодож байна. 

-Та Говь-Алтайн хүн, би ч эндхийн гаралтай боловч ярилцах бүрдээ бүтэлгүйтэх талтай. Учир нь Алтайнхан өөртөө төдийлөн халдуулж өгдөггүй, айхтар чамбай хариулттай улс. Та энэ нутгийнхны зан чанарыг юу гэж боддог вэ. Бичгийн хүн маш олон төрдөг зүй тогтолтой ч би үүнийг тэдний уугуул, онцлог зан чанартай холбоотой байж мэднэ гэж бодох болсон? 

-Олон зохиолч төрдөг нутаг л гэлцдэг. Би байгалийн тогтоц нөлөөлдөг байх гэж хардаг төдий. Миний төрж өссөн нутаг гэхэд л сөрдийх ганц модгүй, голоор нь салхи ульсан нүцгэн уулс. Хаашаа ч харсан өндөр, цастай уулс. Хүүгсэн салхи яндангийн голоор шургаж даржгануулаад л. Өрх дар дар гээд л. Багаас “Ямар аймаар уйтай юм бэ” гэдэг бодол төрдөг байсан. Энэ хонхроос явах сан ч гэж боддог байсан. Хангай газар цэцэг жимс дэлгэрээд, хүнийг эрхлүүлдэг дээ. Манай нутагт бол хүн эрхлүүлээд байх юмгүй, бүгд л байгалийн сүр хүчийг мэдэрч, түүнд нь дарагдаж өснө. Байгалийн сүр хүчний дор өөрийн өчүүхнийг мэдрэхтэй зэрэг хүний дотор анхны зөрчил төрдөг байх. Тийм уйслыг багаасаа мэдэрсэн бол үзэг шүүрэх байх л даа. Харин Говь-Алтайн гээд хэсэг хүнийг бүлэглэн ярих гэхээр толгойд юм орж ирэхгүй байна. 10 жилээ төгсөөд гарсан... Манай Д.Норов ах энэ тэр бол сайхан ярьдаг юм. 

-Аминч хүмүүс гэхийг их дуулсан. 

-Мэдэхгүй. Говь-Алтайнхан амиа хичээгээд байгаа бол түүнийг нь мэдэрч амжилгүй л нутгаасаа гарсан хүн байна. 

-Энэ талаар ер нухацтай бодож байгаагүй?  

-Нутаг, уул усны тухай, эмээ өвөөгийн амьдралын талаар боддог л доо. Харин Говь-Алтайнхан гэдэг нэг хэв шинжид багтаан, хүмүүсийн тухай бодож үзээгүй юм байна. Олон янзын л хүмүүс байдаг.

-Өөрийнхөө угсаа гарвалыг хөөх замаар өөрийгөө танин мэдэх тухай?  

-Ойлгож байна. Тэгээд ч надад харьцуулж бодох нөөц алга шүү дээ. Булганыхантай харьцуулъя гэж бодоход Булганыхны тухай мэдлэг алга. Булганы олон хүнтэй уулзаад, “Булганыхан ер нь ийм хүмүүс юм байна даа” гэж бодож үзээгүй болохоор. Намайг нутгийн зөвлөлийнхөө уулзалтад очдоггүй энэ тэр гэдэг л юм. Говь-Алтайн яруу найрагч гэж хамруулж л байдаг. Тэглээ гээд Говь-Алтайн гэдэг нийтийн төсөөлөл дэх хэв шинжит дүр би өөрөө мөн эсэх нь эргэлзээтэй юм. 

-Монгол хүнд хөдөө, хотын ялгаа гэдэг зүйл сэтгэл зүйн гүн нөлөөгөө тусгаад арилах гэж уддаг шиг. Та өөртөө хэрхэн эрхшээсэн бэ? 

-Хааяа “Хөдөөнийхөн” энэ тэр гэж хамруулж ярихыг хараад “Юучив дээ” гэсэн бодол төрөхөөс цаашгүй дээ. Хотод ороод ирсэн чинь би өөрөө илүү хотжуу хүүхэд байсан. Сонсдог хөгжим, уншдаг ном, ертөнцийг төсөөлөх төсөөллөөрөө. Их л юм ухаж сониучирхдаг хүүхэд байсан болохоор тэр юм уу. Гаднах байдал бол бадийсан бор охин л. Би хөдөөнийх болохоор, би Говь-Алтайнх болохоор гэсэн мэдрэмж надад байхгүй. Уншиж, сонирхож өссөн маань газар зүйн байрлалаас үл хамаарч, намайг нэлээд олон хөлийн газрын хүн болгосон шиг байгаа юм. 

-Та нэг ярилцлагадаа “Улаанбаатар намайг тийм ч таатай хүлээж аваагүй” гэж хэлсэн байсан?

-Яг ч тэгж хэлээгүй байх. Хот намайг муухай хүлээж аваагүй. Яах вэ, айхтар гялгар ресторан руу ч юм уу орж зүрхэлдэггүй, тэнд нөгөө л хотын гоё хүмүүс нь байх учиртай шиг санагдаад эмээх мэтийн мэдрэмж байдаг байсан. Энэ гэхдээ хөдөөнөөс хотод орж ирсэн хэнд ч төрдөг мэдрэмж байлгүй. Нэг мэдэхэд арилчихсан л байдаг. 

-“Тагтаа”-г байгуулж байсан үеэс хойш уран зохиолын салбарт юу өөрчлөгдсөн бэ. Одоо төдийлөн гадаад хэл суръя гэлтгүйгээр дэлхийн орчин цагийн уран зохиолтой танилцах боломж арвин болчихлоо? 

-Бидний үед Г.Аюурзанын 10 хар ном, Баабарын “Дори идэр дүүдээ”-гээс өөр юм байгаагүй. Тэр номуудад нь орчин үеийн уран зохиол нь иймэрхүү гэж өнгөцхөн танилцуулж өгөөд л зогсдог. Тэгмэгц “Монгол хэл дээр, бүрэн эхээр нь уншдаг бол сайхан аа” гэж эрхгүй хүснэ. Тэгээд л тэр ажлыг нь өөрсдөө л хийе дээ гэж зориглосон. Их дэлгүүрийн номын дэлгүүр чинь шатны хажуу дахь лангуу төдий байлаа. “Интерном”, “Азхур” л гэхэд ганц ганцхан дэлгүүртэй. Анх номын баяр болсон чинь арван хэдхэн асарт, урдаа дөрөв таван ном тавьцгаасан улс сууж байсан. Ийм үед л эхэлж байсан. Харин мөнгө олъё, бизнес хийе гэж эхлээгүй, тэр жанжин шугамдаа одоо ч үнэнч яваа. 

Эргэн тойрон маань асар их өөрчлөгдсөн. Гэхдээ “Тагтаа” өөрчлөгдөөгүй. Эхэлснээсээ баяжиж сүйд болоод, эсвэл өөр зүйл хөөгөөд явчхаагүй. Харин нийт өөрчлөлтөд бидний нэмэр дуслын төдий гэж бодно уу гэхээс, энэ өөрчлөлтүүд өөрийн жам, бүтцээр л яваа. 

-Энэ миллениал үеийнхэн бол оюун санааны хэрэгцээгээ хангая, мэдрэмжийн эрэл хайгуул хийе гэх нь ээ байхгүй, түүнийг өөрсдөө бий болгож эхэлсэн хүмүүс гэж боддог. Хувьдаа блог нээж бичээд л, Asuult Forum-аас нэгнээ олж танилцах маягаар? 

-Би ч тэгж боддог. Бүгдийг өөрсдөө л бий болгосон. Бид нарын үед Урт цагаанд “Занаду” гэж уран зургийн галлерей байлаа. Залуу зураачид тэнд үзэсгэлэн гаргана, кино сонирхогч залуус өөрсдөө тэнд артхаус кино үзүүлнэ, уран зохиол сонирхдог бид ч очно, яруу найргийн уншлага хийнэ. Тэндээс “Тагтаа”, тэндээс “Dreamer’s day”, “Алтан өргөө” кино наадам төрсөн. Салбар салбарынхаа юмыг ямартай ч өөрсдөө босгоё гэж тэмүүлсэн, дээр нь нэг нэгийнхээ хийж буй зүйлээр хөглөгддөг байсан. Нэг үеийнхэн ер нь тэнд учраа олсон байх аа.  

-Та тэдний төлөөллийн хувьд дараагийн үедээ аминчлаад юуг хэлмээр санагддаг вэ? 

-Би яст мэлхий шиг удаан хүн л дээ. Хамгийн зөв зам бол зогсолтгүй, удаан урагшлах гэдэг үг үнэн санагддаг юм. Өдөр болгон урагшилж байх ёстой, тэр нь гурван хуудас байна уу, 30 нүүр байна уу хамаагүй. Харин хаяж орхиж болохгүй. Мөн салбар харгалзахгүй найзалж нөхөрлөх хэрэгтэй. Киноныхонтой, уран зургийнхантай гээд. Ууж идээд дарвиад явах биш, утга учиртай нөхөрлөх хэрэгтэй. Тэгж байж чиний цар хүрээ тэлнэ, хамтарсан уран бүтээлүүд төрнө шүү дээ. Өөр сүрхий сургаал хайрлах ч юу вэ дээ. 

-Утга зохиол, урлаг сонирхдог залуусын хүрээлэл үүсээд явж байна. Заримдаа тэднээс агуулга харагддаггүй, яг уншсан эсэх эргэлзээтэй, хэлбэр бөгөөд ууш идэш дийлэнх тал анзаарагддаг нь өөрөө өөрсдөдөө агуулга бий болгож байсан танай үеийнхнээс өөр үү? 

-Би айлын эхнэр хүн мөртлөө шөнө бүр 03.00 цагт харьдаг. Их үдийн үед ажилдаа ирнэ, өдөр анхаарал тогтдоггүй учраас. Ажлын цаг тарахаар ганцаараа үлдэж аваад суудаг хүн л дээ. Гэнэтхэн  л Колумбийн их сургуульд тэнцчихсэн хүн биш байх нь. Ширээний ард туж бөхийгөөд сууж байдаг, хэний ч нүдэнд харагддаггүй хөдөлмөрийн маань үр дүн шүү дээ. Залуусын тухайд бол бүхий л үе адилхан шүү дээ. Хүний залуу нас чинь нийлээд дарвидаг ш дээ. Харин 10 удаа дарвихад гуравт нь тэнд байж, долоод нь юмаа хийгээд сууж байж л урагшилна. Би өөрийгөө үеийнхнээсээ цолгорсон авьяастай хүн гэж боддоггүй. Дутуу ч гэж хэлэхгүй л дээ. Харин бидэнд бурхнаас заяасан авьяас байлаа гэхэд намайг жаахан урагш түлхэж байгаа нь энэ байнгын хөдөлмөр. 

-“Цас”-ын орчуулга ялгараад л эхэлсэн тэр үеэс та бөгөөд “Тагтаа” тодорхой хэмжээнд олны танил болж хувирсан. Түүнийг дагаад явган яриа, домог олширч, заримдаа амбицтай, эготой гэцгээх нь хэр төвөгтэй санагддаг вэ? 

-Алдартай “Амьдрахуй” зохиол маань олон жил бестселлерт явахаар дандаа хятад зохиол орчуулдаг мэт харагдаад байх шиг. Бид 70-аад бүтээл дээр ажилласны дөрөв нь л хятад зохиол байна. Цаанаасаа ивээн тэтгэлэгтэй номууд байдаг л байх, бидний хэвлэсэн номууд тэр ангилалд багтдаггүй. Өөрсдөө санаачилж, эрхийг нь мөнгө төлж авсан байдаг. Зарим нь Хятаддаа хориотой учраас Тайванаас, эсвэл АНУ-аас эрхийг нь олж авдаг ийм зохиолууд. Салман Рушдиг “Шулмын шүлгүүд” романаа бичсэний дараа Исламын ертөнц эсэргүүцэж, алах ял заан давлагаалахад романыг нь уншсан хүн тэр дунд бараг байгаагүй гэдэг. Тийм мөртлөө цууд автаад алах шулахдаа тулан дайрсан байгаа юм. Яг түүн шиг, биднийг Хятадын тагнуул гээд байгаа хүмүүс дотор, манай хэвлэсэн дөрвөн хятад зохиолыг уншсан хүн бий эсэх эргэлзээтэй. Байсан бол Хятадын зөөлөн хүчний бодлогоос шал өөр агуулгатайг нь мэдэх ёстой. 

Манай Мө.Батбаяр луу баахан дайрлаа. Хүний эзэмшээд ирсэн эрдэм шүү дээ. Хятад хэл бол дуртай нь уран зохиолын түвшинд эрхшээх эд биш. Тэр хүн сурч, боловсорсон эрдмээ гаргах ёстой биз дээ. Би уран бүтээлч бас эгч хүний хувьд тийм сайхан боловсон хүчин бэлтгэгдээд ирсэн байхад сурсан эрдмээ гаргах боломжийг нь олгох учиртай. Гэтэл аягүй гэнэн дайралтууд явдаг. Тэр хүмүүст биднийг ирээд хар гэж хэлмээр байдаг юм. Хятадад яаж үйлчилсэн болоод одоо хүртэл ийм ядуу байгааг хараад өгөөсэй  (Инээв). Би мөн хүссэн хэнд ч кофе чанаж урд нь тавьж өгөөд дансны хуулгаа шүүлгэхэд бэлэн. Гуравт, “Тагтаа паблишинг” гэдэг энэ нэр бол миний залуу насны итгэл үнэмшлээ зориулж босгосон легаси шүү дээ. Миний амьдралыг үзэх үзэл, уран зохиолыг хайрлах хайр бүгд энд бий. Аль болох үүнийг мөнгөний ашиг сонирхлоос ангидаар, цэвэр уран зохиолын байлгах гэж энд хүртлээ аймаар их хичээсэн байхгүй юу. Дуртай нь ор үндэсгүй гүжирдвэл би үнэт зүйлээ, итгэл үнэмшлээ хамгаалах эрхтэй. Тэр утгаар шүүхэд өгье гэсэн. Хардах эрх байлгүй л яах вэ. Харин түүнийгээ мухарлах хүсэлтэй байх ёстой. Дансыг чинь шалгая гээд ороод ирэх хэрэгтэй. Хамаагүй, бүгдийг нь үзүүлнэ шүү дээ. Гүтгэлгүүд хэсэг шуураад л алга болчихгүй, цахимд арилшгүй үлддэг нь даанч муухай.

-Та Д.Нацагдоржийн киног дагаж шуугьсан асуудлыг ярьж байх шиг байна, Р.Эмүжинг шүүхэд өгсөн тэр асуудал нээрэн хэрхсэн бэ? 

-Удахгүй шүүх хурал нь болох гэж байгаа.

-Өнөөдөр олон паблишинг байгуулагдчихлаа, харин зохиогчийн эрхийн асуудал төлөвшиж өгөхгүй байгаа тухай дуулдсаар? 

-Бусад орнуудад зохиолч хүн хэвлэлийн газар буюу паблишингаар дамжуулж бүтээлээ хэвлүүлдэг л дээ. Манайд хувийн хэвлэл хүчтэй, бүх зүйл паблишинг хаусаар дамжих албагүй байдаг. Хувь зохиолчид паблишингд тоогдох гэж тарчлахгүй, мөнгө нь байвал өөрсдөө үйлдвэрт очоод л хэвлүүлдэг. Тэр нь албан ёсны хэвлэлийн газрын номуудтай эн зэрэгцээд бестселлер болж байдаг, гоё ч юм шиг зах зээл. Би энэ хэв маягийг нь байж байгаасай гэж боддог. Харин орчуулга бол өөр хэрэг. Яаж ч бодсон өөрийн толгойгоор гарсан юмаа хэвлэх, бусдын оюуны бүтээлийг дураараа орчуулаад хэвлэх хоёр өөр. Орчуулагчид зохиолчидтой барьцдаг юм уу, бүү мэд, бусдын зохиолыг огт эрхийг нь авахгүйгээр, цаана нь ямар хуулийн хариуцлага ирэхийг мэдэхгүйгээр орчуулаад хэвлэчихдэг. Олон паблишинг гарч байгаа нь сайн. Харин цаасан дээр л нэртэй, цаана нь ганц орчуулагч явж байдаг, оюуны өмчийн талаар ойлголтгүй газрууд олон байгаа нь тоогүй. Хэвлэлийн газар гэж нэрлэж байгаа бол тэнд редакц байх ёстой, мөн бүх зүйл хуулийн дагуу явах хэрэгтэй, ийм хоёр л шаардлага бий. 

-Ойрд өөрөө орчуулгын зохиол хэр уншиж байна. Нэг хэсэг өндөрт огтоосон орчуулгын стандарт эргээд сал пал болчих шиг мэдрэмж төрөх боллоо? 

-Муухан орчуулга ороод ирсэн ч сайхан болгоод авах нь редакцын ажил л даа. Тэгэхээр редакцын хариуцлага, мэргэжлийн үйл ажиллагаа яригдана. Манайх бол жилд хэдхэн ном гаргадаг, удаанаараа алдартай газар. Бизнес биш уран бүтээл гэж хардаг учраас гайгүй бүтээл л гарч байвал хэдэн жил ч дуншсан яах вэ гэж боддог юм. Тийм болохоор нэг номыг хэд хэдэн редактор дамжин уншиж байж хэвлэлтэд өгдөг. Хааяа орчуулгын уран зохиол аваад уншихаар алдаа нь нүдэнд харагдаад, түүнийг нь засаж уншсаар би өөрөө ядраад байх юм. Уншигчийн таашаал авах биш редакторын энэлэн шаналан мэдрээд байгаа учраас орчуулгын зохиол нэг их уншихгүй байгаа. 

-Ямар зохиолчийг хамгийн сүүлд олж нээв? 

-Би явахаасаа өмнө чадахын хэрээр уншигчдадаа гайгүй ном үлдээчих сэн гэж бодож байна.

Жон Эдвард Виллиамс гэж Америк зохиолчийн “Stoner” романы эрхийг авсан. Өөрөө орчуулах санаатай. 60-аад онд хэвлэгдэж, Америкт гурван мянган хувь зарагдаад л ахиж хэвлэгдээгүй зохиол. Зохиолч нь 90-ээд онд өөд болсон, танигдаж амжаагүй. 2003 онд нэг хэвлэлийн газар дахин хэвлэсэн байна. Тэгээд л бүгд ангайсан. Энэ чинь төгс роман байна шүү дээ. Роман гэдэг жанрын төгс төгөлдөр жишээ энэ байна гэж шүүмжлэгчид онцолсон. Уншихаар ямар ч сул юмгүй, үнэхээр роман гэдэг ийм л байх ёстой юм байна гэж надад хүртэл атаархал төрсөн. Үүнийгээ би уншигчдад хүргэчхээд гурван жилийн чөлөө аваад явъя гэж бодоод байгаа. 

-Хувь хүнийх нь онцлог мэдэгдэх үг өгүүлбэрээр та ярьдаггүй юм байна, их хатуу чанд юм. 

-Би хатуу хүн биш шүү дээ. Надтай байнга хамт байгаа манай дүү нар сайн мэднэ. Ямар нэг таагүй зүйл сонсохоороо эд нарын нүдэн дээр гурав дөрвөн хоног хэвтдэг, нурдаг, санааширдаг, заримдаа уйлдгийг мэднэ. 

-Яриа нь тийм ч хүн нь өөр гэдэг ажиглагдаж байна л даа. Гэхдээ адаглаад сошиалаас бол яах аргагүй битүү бөгөөд хатуу хүн харагддаг байв, тэгээд ч хүний дотор өөр өөр дүрүүд зэрэгцэн оршдог доо? 

-Зан төлвийн MBTI тестээр бол би INFP. Тухтай орчиндоо л өөрийгөө нээдэг, үнэн юмаа харуулдаг, бусад үед битүү төрлийн хүн. Сошиал дүр маань өөр байж магадгүй. Би аймаар унаад, энд новш болж байх үедээ сошиалд эсрэгээрээ марзан юм бичдэг. Тэгээд ирэхээр л “Нөгөөдөх чинь гайгүй байгаа” гэж дотнын хүмүүс маань боддог байх. Хүмүүсийн дунд байх дургүй. Түүнийхээ хамгаалалт болгож, сошиалд нээлттэй юм шиг байдаг байж магадгүй. Мэдэх юмаа үүгээр мэдээд авчих, үүнээс илүү битгий халдаарай л гэсэншүү үйлдэл шүү дээ. Уулзаж үзээгүй хүмүүст арай өөр сэтгэгдэл төрдөг юм шиг байна лээ.

-Яг доторх хувь хүнээрээ бусдад ойлгогдохыг хэр их хүсэх вэ?  

-Хамгийн үнэн үг бол, “Хүмүүс чиний тухай нэг их боддоггүй” гэдэг. Намайг хүмүүс ингэж бодож байгаа даа гэж нэг их санааширдаггүй ш дээ. Хамгийн ойр дотнын хүмүүс маань буруу мэдэрсэн, уншсан байвал сандардаг л даа. Түүнийг залруулах гэж хичээдэг. Харин хүмүүс гэдэг олон тоо чинь аягүй хоосон зүйл шүү дээ. 

-Заримдаа новш болтлоо унадаг гэв үү. 

-Нурах гэдэг сонин. Нурлаа гээд өмнө хийснээ нурааж, эсвэл бусдыг самраад байхгүй шүү дээ. Дотроо л нурна. Би тухгүй байлаа гээд хамт олондоо халдаагаад байж болохгүй. Хүнд нэг тийм хүмүүжил байх ёстой. “Энэ хүн биднээс огт хамааралгүйгээр шаналж байна” гэдэг нь тодорхой үед гаргаж, илэрхийлж болох юм. Намайг ойлгож хайрлах хүмүүс байгаа учраас итгэнэ. Түүнээс би нурлаа гээд босгосон харилцаагаа нурааж, бусдын сэтгэл санааг давхар эвдээд байж болохгүй.

-Өөрийгөө сэтгэлзүйч дээр очих шаардлагатай гэж бодож байсан уу. Сэтгэл зүйн хүнд асуудалтай нүүр тулах тухай сэдвээр сонирхвол?

-Нас 40 дөхөж явна. Насны хямрал юм уу, юу юм, түрүү жил бол нэлээд унасан. 30 хүрэхдээ ингэж гутарч байсангүй. Сошиал дайралтууд ч нөлөөлсөн байх. Би ер нь ингэж сэтгэдэг хүн, миний энэ үйл хэрэг Монголын уран зохиолд өчүүхэн ч болтугай... гэдэг дээр. Гэтэл энд хүртэл дотроо тэгж төсөөлж явсаар ирснээ эргээд хартал үнэхээр тийм байгаа ч юм уу, үгүй ч юм уу. Ганцхан миний л дотроо бодсон зүйл шүү дээ. Эцсийн эцэст хэн ч намайг ийм тийм юмны төлөө зүтгээд өгөөч гэж гуйгаагүй. Гэтэл Монгол, Монголын уран зохиолын төлөө өчүүхэн ч болтугай юм хийх ёстой гэж өөрөө өөрийгөө баясгаад явтал эцсийн бүлэгт Хятадын тагнуул болоод л дуусах юм уу гэж бодсон. Тэгвэл ингэж хичээх, хөдөлмөрлөх ямар хэрэгтэй байсан юм. Ингэж хямарсан маань компанийн үйл ажиллагаанд ч нөлөөлсөн л дөө. Ноднин сэтгүүлээ хийсэнгүй, “Tagtaa Prize”-аа өнжлөө. Тэгээд бодсон л доо. Ер нь 40 наснаасаа хойш өөрийгөө л бодож, өөртөө л төвлөрмөөр юм биш үү гэж. Тэгж төвлөрсний үр дүн нь одоо зах зухаасаа гарч байх шиг байна.

-Асар ганцаардмал ажил, төрөлхийн мэдрэмтгий өгөгдөл дунд хань болон түшиж тулж яваа “Тагтаа”-гийн залуустаа талархал илэрхийлмээр байдаг уу. Танай бүрдүүлсэн хамт олон уур амьсгалын хувьд маш нэгдмэл харагддаг? 

-Өдөр бүр л талархаж явдаг даа. Манай Мө.Батбаяр хэлний бэлтгэлд сууж байгаа, мөн л мастераа хийх гээд. “Санаж байна” гээд л бид бичилцдэг. Хайртайгаа үгээр, үйлдлээр үргэлж бие биендээ илэрхийлж байдаг. Би хамт олон гэдэг зүйлийг дотор нь буй хүмүүс өсөж дэвждэг зүйл байгаасай гэж хүсдэг. Түүнд нь би хэдэн насаар эгч хүний хувьд үлгэр дуурайл нь болъё гэж өөртөө үүрэг болгодог. Гуравт, энэ бол цэвэр уран бүтээлийн орчин байх ёстой: Энд ямар ч мөнгө, бизнес, албан харилцаа байхгүй. Тэр уур амьсгал маань бүрдсэн. 

-Сүүлд хувийн зохиолоо хэзээ бичив?

-Хоёр ном байгаа, нэг нь удахгүй гарна. Холбоо гурван тууж. Нийлүүлээд уншихаар роман болчихдог. Нөгөөх нь бас роман, Колумбийн мастерын хөтөлбөрт зохиолоо хэлэлцүүлэх учраас тэр улсын зөвлөгөөг тусгаж байж хэвлэе гээд хадгалчихсан. Тэгэхийн тулд орчуулж бэлдэх ёстой. Яваандаа англи хэл дээр гарчих ч юм бил үү гэж горьдож байна. Англи хэл дээр анх гаргахын тулд энд хэвлээгүй байх ёстой. 

-Өөрийнхөө уншигч нь, редактор нь, шүүмжлэгч нь, урамшуулагч нь байх хүнд бөгөөд ганцаардмал ажилд хааяа хоосон ч гэлээ урмыг үг сонсчихмоор оргих нь бий. Өөртөө эргэлзсэн үедээ итгэлээ хаанаас олж авах вэ. Бичсэнээ хэр голдог вэ? 

-Голно оо. Хийж байгаа ажлын маань надад өгсөн хүмүүжил бол урмын үг хайх эсвэл магтаал сонсох гэж яарах мэтээс ангижруулсан. Харин зохиолоо гаргахын өмнө би өөрөө өөрийгөө юу гэж магтсан байх нь чухал. Өөрийгөө магтаагүй бол гаргаж болохгүй. Өөрийгөө юу гэж магтсанаа дотроо мэдэж байгаа бол болоо. Бусдаас үг сонсчих гэж яарах, эсвэл догдлох зэргийн мэдрэмж ер нь арилчихсан шүү. Эхлээд өөрийгөө магтах хэрэгтэй. Өөрийнхөө магтаалд хүрч чадахгүй бол яаран хэвлэх хэрэггүй. 

-Өөрийгөө магтах үг олдохгүй байвал яадаг вэ? 

-Магтах хүртлээ засна, болохгүй бол хаячихна, дараагийн юмаа эхлүүлнэ. Тэр нь таалагдана. Нэг өгүүллэг таалагдахгүй байна гэдэг нь би тэр чигтээ муу зохиолч гэсэн үг биш. Чи ч гэсэн адилхан. Болж өгөхгүй бол ингээд оролдоод үзвэл ямар вэ, эсвэл түр орхиод нөгөөхөө явуулъя гэдэг бол зохиолч хүний хувьд ердийн л процесс. Харин жаахан гацахаараа л оршихуйн хямралд орж, өөрөө өөртөө асуулт тавих хэрэггүй л дээ. Тэр үе өнгөрчихсөн байх аа.

-Тэр үе өнгөрсөн гэж олон дурдахдаа хэд орчим насыг хэлж байна вэ?

-Одоогийн би, хорин хэдтэй би их өөр санагддаг. Зоригтой шүүмжлэл өрнүүлдэг, жаахан өөрийгөө тоож эхлэхээрэээ хэнтэй ч арцалдаж чадах зэрэг чинь өөрт таалагдахгүй байгаа юмаа өөрчлөх гэсэн залуу хүний хүсэл л. Би тиймэрхүү байсан. Залуу явахад бусдын хийсэн бүхэн учир дутагдалтай, өөрийнх л өөгүй санагддаг үе ч бий. Тэр дутагдлаа нэлээд эрт орхисон гэж боддог. Хийж байгаа ажлын маань л өгсөн хүмүүжил байх. Анхны номоо орчуулахдаа буруу сууж нуруугаа авчхаад шалан дээр тэрийж хэвтэхдээ л “Уучлаарай, ах эгч нар аа” гэж өөртөө хэлсэн. Энэ чинь бие физиологийн хувьд ч хүнийг элээдэг хөдөлмөр юм байна гэдгийг ойлгоно. 26, 27 насандаа ер нь байж болох хүмүүжлүүдээ гайгүй авчихсан байх гэж боддог. Одоо бол тэгж зоригтой арцалдаж чадахгүй.

-Насны хямрал юм уу гэснээс одоо яг ямархуу нас юм бэ. Энгийн эмэгтэй хүний тогтвортой амьдрал бий ч дотроо та мэдрэхдээ?  

-Би тоглоом шоглоомоор “Гурван хүүхэд төрүүлээд эмэгтэй хүний хувьд биологийн үүргээ биелүүлчихлээ, хөтөлбөрөө амжилттай дүүргэсэн учраас би одоо дуртай юмаа хийхээр чөлөөлөгдсөн” гэж энэ хэдэд ярьдаг юм. Биологийн хувьд эмэгтэй хүний туулах юм өөр. Гурвын гурван хүүхэд тээж төрүүлэх, эргээд ажлын ширээний ард ирэх хугацаа эрэгтэй хүнтэй харьцуулахад өөр л дөө. Гэхдээ үүнийгээ дөвийлгөөд л, “Тийм л учраас эмэгтэй хүний зохиолыг илүү унших ёстой” гэх мэтийн юм хэлэх гэсэнгүй шүү. Ямар ч байсан арай өөр. Туулах ёстойг нь туулсан, туулж ч явна. Хүнээс илүүг туулсан мэт өөрийгөө дөвийлгөж, эсвэл учиргүй нугарч хугарах юм алга. Гаднаас нь харахад нугардаггүй хугардаггүй хүн шиг гэцгээх боловч ямар ч хүний ард амьдрал жамаараа явж л байгаа. Анхныхаа гадаадын их сургуулийн урилгыг 2017 онд авсан юм, Колумб анхных биш. Аав маань хорт хавдраар оношлогдоод үлдэж байсан. Хүүхэд шуухад төрүүлж, цар тахал залгаад, ахиад л ээж маань хорт хавдартай гэж оношлогдсон. Тэр бүрийг зарлаж ярилтай биш дээ. Бүгд л урдахаа туулж яваа шүү дээ.

-“Этгээд хүслийн цуглуулга”-ын хавтсыг харахад өвөрмөц эстетик мэдрэгддэг. Залуу эрэгтэй хүний хүзүүнээс. Та юунаас гоо зүйн таашаал авдаг вэ? 

-Орчин үеийн нэр томъёогоор гетеросексуаль, стрэйт эмэгтэй хүний хувьд сайхан эрэгтэй хүнээс хорвоо ертөнцийн гоо сайхныг олж харалгүй яах вэ. “Дур булаам”-ын хавтас дээр ч хөдөөгийн залуугийн зураг бий. Бид эрэгтэй хүний гоо сайхныг магтах, эсвэл түүнийг илэрхийлэх тал дээр бүрэг ч юм шиг. Эсвэл үл ойшоодог шиг, эмэгтэй хүний гоо сайхнаас дутуу үнэлдэг шиг санагддаг. Эмэгтэйчүүдийн бичсэн зохиолд ч яг нэг сайхан эр хүний тухай өгүүлэмж ховорхон. Эрчүүд өөрсдийгөө магтаж бичилтэй биш. Гэхдээ тэд эмэгтэйчүүдийн гоо сайхныг нээн бичих ажлаа хангалттай хийсэн шиг байгаа юм. Надад эрэгтэй хүнийг гоо зүйн талаас нь илэрхийлж бичсэн зүйл байхгүй л дээ, гэхдээ эрэгтэй хүн ч бас гоо зүйн илтгүүр мөн гэж бодож, мэдэрдэг учраас хоёр номынхоо хавтсыг ингэж хийсэн. Хүмүүс хараад “Ямар гоё юм бэ?” гэдэг, бодвол эрэгтэй хүний гоо сайхныг хэлж байгаа байлгүй. 

-Та “Тохиолт одны гэгээ” тууждаа эрэгтэй гол дүр сонгож бичсэн нь энэ ертөнцийг ойлгох гэсэн оролдлого шүү дээ. Эрэгтэй хүний сэтгэл рүү өнгийх оролдлого хийсэн уран бүтээлчийн хувьд та энэ хүйстнүүдийн талаар юуг эргэцүүлдэг вэ? 

-Ойлгох гэж хичээх хэрэгтэй... Эмэгтэй хүнийг ч гэсэн. Ойлгох гэж хичээж байгаагийн маань илрэл энэ тууж юм уу. Ойлгочихсноо бичсэн гэсэн үг биш. Зохиол бичих нь цаасан дээр бодох үйл гэсэн үг байдаг. Толгой дотор байгаа эмхгүй мэдрэмжүүд, бодлуудыг цаасан дээр цэгцлэх гэж оролдож байгаа үйл шүү дээ. Эрэгтэй хүмүүс ч эмэгтэй хүнийг бүрэн дүүрэн мэдэрч, ойлгочхоод бичдэг гэж бодохгүй байна. Мөн л эсрэг хүйстнийхээ тухай мэдрэмжүүдээ цаасан дээр цэгцэлсэн оролдлогууд нь болов уу. Энэ хүйсийн амьдралаар би өөрөө амьдраагүй юм чинь, өөрийнхөө түүхийг өгүүлж байгаатай ижил бичиж чадахгүй. Ялгаатай нь, эрчүүдийн зохиолыг уншсан хүмүүс “Үгүй, энэ зохиолч эмэгтэй хүнийг ёстой бичих шиг болжээ, доторложээ, эмэгтэй хүнийг бүрэн нээжээ” гэх мэтээр дүгнэх гээд байдаг. Гэтэл уншаад үзэхээр эмэгтэй хүнийг бүрэн дүүрэн бичсэн гэхээсээ илүү төсөөлөл нь, оролдлого нь харагдаж байдаг. Бидэнд бие биенээ ойлгох, бие биедээ ойлгогдох хэрэгцээ их бий. Жишээ нь манай эрчүүдэд ойлгогдох хэрэгцээ өндөр байгаа. Өөрийгөө тэдний асуудлыг харьцангуй хөндөж ярьдаг хүн болов уу гэж үздэг. 

-Гурван жилийн эзгүйд “Тагтаа”-гийн үйл ажиллагаа тогтвортой байх уу?  

-Дүү нар маань аваад явчих байх аа. Намайг явсан чинь бүх зүйл таг гацаад зогсвол би энэ айлын дотор хийх ажлаа бүрэн дүүрэн хийгээгүй байна гэсэн үг. Үүнийг одоо л харах гэж байна.