СУРВАЛЖИЛГА: Захаар үйлчлүүлэх иргэдийн хөл татарч, наймаачид туйлдаж байна

Монгол түмний өв соёл, уламжлалын охь болсон Цагаан сар айсуй. Хэдийгээр коронавирусийн халдварын улмаас Цагаан сар тэмдэглэхгүй байх зарлиг Ерөнхийлөгч гаргасан ч монголчууд гэр бүлийнхээ хүрээнд тэмдэглэнэ. Иргэд дор бүрнээ сар шинэдээ бэлдэн, тавгийн идээ, гоёлын дээлээ зэхсээр.

Зах, худалдааны төвөөр үйлчлүүлэх иргэд цөөн байгаагаас шалтгаалан наймаачид хүнд байдалд орсныг худалдаачид учирлаж буй. Тиймээс бид нөхцөл байдал ямар байгааг “Нарантуул” зах, “Мишээл экспо” төвийн Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаанаас сурвалжилга бэлтгэлээ.

Биднийг өчигдөр 16.00 цагийн орчимд очиход Нарантуул захын дээл зардаг лангуунууд эл хуль байв. Энд, тэнд наймаачид хоёр, гурваараа бөөгнөрөн, гайхаш алдран зогсоно. “Бараа зарагддаггүй. Зээлээ төлөх хугацаа дөхөөд байдаг. Яана даа” гэх хүн олон байв. Зарим нь хэд гурваараа нийлэн хөзөр тоглоно. Үйлчлүүлэгч үгүй үед өөр юу ч хийх билээ дээ. Дэмий жаахан байж байгаад бараагаа эргэнэ, буцаад очно. Тэнд наймаачдаас өөр хүн нүдний гэм байв. Үнэндээ өмнөх жилүүдэд ачаалал ямар их байсныг тэд учирласан. “Коронавирус гээд иргэдийг хэтэрхий их айлгачихлаа. Цагаан сар тэмдэглэхгүй гэснээс болж бидний борлуулалт буурсан” гэх худалдаачин цөөнгүй байв.

ӨНӨӨДӨР ГАНЦ Ч ДЭЭЛ ЗАРАГДСАНГҮЙ

Түрүүтэй гутал өмсөн, малгайгаа духдуулан тавьсан нэгэн худалдаачин гүн бодолд дарагдан зогсоно. Ардаа эгнүүлэн дэлгэсэн дээлнүүдийнхээ цасыг зөөлөн гөвснөө “Өнөөдөр бас л...” гээд дуугаа хураав. “Нарантуул” захад сүүлийн долоон жил дээл зарж буй түүнийг Г.Нарангэрэл гэдэг. Дээл нь зарагдахгүй цөхрөнгөө баран зогсож байгаа нь энэ. Тэрбээр энэ жил Цагаан сараар худалдахаар оёдолчноор 100 дээл урлуулжээ. Наймаагаа өргөжүүлэх бас бус шалтгаанаар банк бус санхүүгийн байгууллагаас 30 сая төгрөгийн зээл авч. Гэтэл өнөө жил коронавирусийн халдвараас шалтгаалаад ч тэр үү дээлний борлуулалт эрс мууджээ. Зарим өдөр ганц ч дээл зарагдахгүй байгааг учирласан түүнтэй цөөн хором ярилцав.

-Иргэдийн худалдан авалт өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад ямар байна вэ?

-Өө, ёстой жишихийн аргагүй тааруу байна. Яадаг юм байгаа юм бүү мэд. Би жилийн жилд 100-150 дээл оёдолчноор хийлгээд зардаг. Цагаан сараас өмнө борлуулаад ямар ч байсан зээлээ дарчихдаг юм. Энэ жил ч бас тэгэх санаатай өмнөхөөсөө олон дээл оёулсан чинь ёстой баларч сууна. Ийм юм болно гэж үнэндээ санасангүй. Хамаг юм энэ айхтар вирусийн халдвараас боллоо. Монгол Улсад коронавирусийн халдвар илрээгүй байхад сүржигнэсээр байгаад иргэдийг айлгачихлаа. Цагаан сар тэмдэглэхгүй гэсэн нь худалдан авалтад их нөлөөлсөн. Наймаачдад хүнд цохилт болж байна.

-Өдөрт ер нь хэдэн дээл зарж байна вэ?

-Өнөөдөр ганц ч дээл зарагдсангүй. Аргагүйн эрхэнд үнийг нь хямдруулаад өгдөг. Уржигдар даваа гариг байсан шүү дээ. Долоо хоногийн эхний өдөр ачаалалтай байх болов уу гэж бодсон. Гэтэл яг өмнөх шигээ байсан. Зах тарахын өмнөхөн хүүхдийн ганцхан дээл зарагдсан. Бусад өдөр ч бас адилхан. Ер нь иргэдийн худалдан авалт  иймэрхүү л байна. Хүйтэнд өдөржингөө зогсох ямар олиг байх вэ. Одоо ч бүр дасчихаж. Гэхдээ хүн болсон хойно даарч, хэцүү байлгүй яах вэ. Нээрэн өнөөдөр Ерөнхийлөгч Цагаан сар тэмдэглэхгүй байх зарлиг гаргасан гэсэн. Хүмүүс захын үйл ажиллагааг хаахаар хэлэлцэж байгаа гэх юм. Үнэн үү?

-Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаануудыг хориглосон. Захын үйл ажиллагааг хэвийн үргэлжлүүлнэ гэсэн.

-Ашгүй дээ. Захыг хаавал худалдаачид бүр баларна. Манай эндхийн наймаачид буруу ойлгосон юм байна. Наагуур чинь дүүрэн сандарсан худалдаачид байгаа.

-Та зээлтэй юү?

-Зээлтэй. Энд зээлгүй наймаачин нэг ч байхгүй. Энэ жил дээл оёулах, бизнесээ өргөсгөхийн тулд банк бус санхүүгийн байгууллагаас 30сая төгрөгийн зээл авсан. Тэд “Дээл нь зарагдахгүй байгаа юм байна. Зээлээ дараа сараас төлөөрэй, хүүг нь багасгая” гэж намайг өрөвдөхгүй шүү дээ. Сар бүр л авах ёстой мөнгөө авна.

-Зарим өдөр дээл зарагдахгүй байгаа гэлээ. Тэгэхээр зээлээ хэрхэн төлж байгаа вэ?

-Наадах чинь л ёстой асуудал болоод байна. Нарантуулын гэлтгүй бусад захын худалдаачид Цагаан сараар л хэдэн төгрөгний ашиг олдог, өрөө дардаг, зээлээ төлдөг. Хамгийн ачаалалтай, боломжийн үе байхгүй юу. Гэтэл өнөө жил ийм юм болчихлоо. Өнгөрсөн сард машинаа барьцаанд тавьж байгаад зээлээ төлсөн. Энэ сарынхыг яаж төлдөг юм бүү мэд. Аргаа бараад, яах учраа олохгүй сууна.

-Цагаан сар болоход нэлээд хэдэн хоног дутуу байна. Алдагдлаа нөхөх, зээлээ төлөх хэмжээнд дээлээ борлуулж амжих уу?

-Энэ янзаараа яасан ч амжихгүй. Монгол хүн байна даа Цагаан сар тэмдэглэнэ. Зээлээ яая гэж байгаа надад сар шинэдээ бэлтгэх мөнгө юу байх вэ. Зах, худалдааны төвийг л битгий хаачихаасай. Тэгвэл ёстой бүр баларна. Одоо ийм байгаа юм чинь улам хүнд байдалд орно шүү дээ.

Г.ДОЛЖИН: ЗЭЭЛЭЭ ЯАЖ ТӨЛӨХ ВЭ ГЭЖ БОДОХООР ШӨНӨ НОЙР ХҮРДЭГГҮЙ

Түүнтэй олон худалдаачин санал нийлж буйгаа илэрхийлж, хүнд байдалд ороод буйгаа учирласан юм. Тэдний нэг нь Г.Должин. Тэрбээр энэ жил нөхрийнхөө хамт хоёр лангуу түрээслэн дээл зарж байгаа гэнэ.

-Танай борлуулалт хэр байна вэ?

-Ёстой тааруу. Коронавирусийн халдвар Уханьд гарлаа, Цагаан сараар нутгийн золголтыг хориглолоо гэснээс хойш дээлний борлуулалт эрс муудсан. Үйлчлүүлэгчдийн хөл ч эрс татарсан. За, тэгээд өнөөдөр Цагаан сар тэмдэглэхгүй байх зарлиг Ерөнхийлөгч гаргалаа. Одоо бүр хүнд байдалд орох байх.

-Коронавирус Монголд орж ирэхгүй, иргэдэд халдахгүй гэх баталгаа байхгүй. Тэгэхээр урьдчилан сэргийлэх нь юу юунаас илүү чухал л даа.

-Тийм ээ. Тэрийг би огт үгүйсгэхгүй. Шуурхай арга хэмжээ авч, нямбай ажиллаж байгаа төр засагтаа талархалгүй яах вэ. Тэдний хөдөлмөрийг үгүйсгэж болохгүй. Хэрвээ төр засгаас ийм арга хэмжээ авахгүй бол дараа нь “Улсаас юу ч хийгээгүйн улмаас хүнд байдалд орлоо” гэж иргэд шүүмжилнэ шүү дээ.

Гэхдээ би нэг юмыг гайхаж байна. Хилийн хориг тавьж, хязгаарлалт тогтоосноос хойш Монгол руу Хятадын 442 иргэн орж ирсэн гэж ЭМЯ-наас мэдэгдсэн. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ. Тэднийг хүндэтгэх шалтгааны улмаас Монголын хилээр оруулсан гэнэ лээ. Иргэдийн амь нас тэгээд хүндэтгэх шалтгаан биш юм уу.

-Энэ жил хэдэн дээл оёулсан бэ?

-Би өөрөө оёсон. Дээлний материалаа худалдаж аваад, хоёр хүнтэй хамт 300 дээл урласан юм.  Тэдэнд мэдээж хөлсийг нь өгсөн. Одоо 50-иад л дээр зарагдаад байна. Цагаан сараар дээлнүүдээ заран, зээлээ төлөөд сайхан амьдарна гээд л төлөвлөсөн юм сан. Ийм юм болно гэж даанч санасангүй. Нөхөр бид хоёр энэ жил анх удаа дээл худалдаалж байна. Таньдаг наймаачид “Залуу хүмүүс зүгээр суугаад яах вэ. Хөдөлмөрлө. Цагаан сараар дээл зарах их зүгээр” гэж зөвлөсөн. Түүнийх нь дагуу нөхөртэйгөө хамт дээл худалдаж байгаа маань энэ.

Худалдан авалт муу байгаа болохоор цөхөрсөндөө дээлнийхээ үнийг бүр буулгадаг. Тэгээд ч борлогдохгүй байна. Нэг хүүхдийн дээлнээс зургаан мянган төгрөгийн ашиг олдог. Хүмүүс хямдруулчих гэхээр нь хоёр мянган төгрөг татдаг. Хүйтэнд, гадаа өдөржингөө зогсоод дөрвөн мянган төгрөгийн ашиг харж байна гээд бод л доо.

-Сая та зээлтэй гэлээ. Худалдан авалт муутай үед зээлээ хэрхэн төлж байгаа вэ?

-Бид хоёр “Голомт” банкнаас зээл авсан. Зээлээ сар бүр хугацааг нь хэтрүүлэхгүй төлөх юм сан гэж хичээдэг. Өнгөрсөн сард яалт ч үгүй санхүүгийн асуудалд ороод хоёр хоног хэтрүүлсэн. Эдийн засагч нь сануулж байна лээ. Найзаасаа зээл авч байгаад төлсөн юм. Нөхөр маань өөр ажил хийж байсан бол бас аргатай шүү дээ. Бид хоёрын санхүү дээлний борлуулалтаас хараат болчихож байгаа байхгүй юу. Олон дээл зарвал мөнгөтэй болно. Дээл зарагдахгүй бол тэгээд санхүүгийн хүнд байдалд орно.

Бид хоёрын нэг нь өөр ажил хийж байсан бол цалингаараа зээлээ төлчихье гэх сэн. Гэтэл тэгэх сонголт бид хоёрт байхгүй. За, өнөөдөр дээл борлогдох байх гэсэн горьдлого тээн өдөр бүр ажилдаа ирдэг. Барааныхаа дэргэд дэргэд үргэлж байж байхаас өөр аргагүй. Тэгэхээр өөр ажил хийх боломж алга. Түрүүн энүүгээр “Захыг хаахаар болж” гээд баахан шуугисан. Ёстой дотор харанхуйлаад явчихсан шүү. “Яана аа” л гэж бодсон. Тэгсэн чинь ашгүй захыг хаагаагүй юм байна. Цагаан сар болтол ямар ч байсан дээлээ тууштай зарна. Борлогдох байх гэж найдаад л зогсож байна. Өөр яах ч билээ дээ.

ЦАГААН САРЫН ҮЗЭСГЭЛЭН ХУДАЛДАА ЗОХИОН БАЙГУУЛАХЫГ ХОРИГЛОЛОО

Дээлний борлуулалт иймэрхүү байна. Бид цагаан идээний борлуулалт ямар байгааг сонирхлоо. Бидний очсон газар “Мишээл экспо” дахь цагаан сарын үзэсгэлэн худалдаа. Тэнд цөөнгүй аймгийн малчид Улаанбаатарыг зорин ирж, цагаан идээгээ борлуулж байв. Тэд цөрөмөө 12000-16000, хэвийн ааруулаа 16000-20000, хуруудаа 15 000, сүүн ааруулаа 20000-25000 төгрөгөөр худалдаалж байв.

Мөн аарц 5000, өрөм 10 000-18000, зөөхий 11 000-15 000, шар тос 18 000, ээзгий 12 000, сарлагийн сүү 4000 төгрөгийн үнэтэй байлаа. “Өнөөдөр ерөнхийлөгч Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдааг хориглох зарлиг гаргалаа. Цагаан идээгээ олигтой зарж амжаагүй, одоо яана аа” гэж санаа нь зовсон малчин олон байв. Тэдний төлөөл болох малчин Л.Ганболдтой ярилцлаа.

Л.ГАНБОЛД: БҮР ЗАРАГДАХГҮЙ БОЛ БАРААГААР Ч БОЛТУГАЙ СОЛИОД НУТАГ БУЦНА

-Та аль нутгаас ирсэн бэ?

-Булганаас. Энд цагаан идээгээ худалдаад долоо хонож байна. Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдааг хориглохоор болсон гэж өнөөдөр дууллаа. Ах нь үнэндээ цагаан идээгээ олигтой зарж амжаагүй. Худалдан авагч цөөхөн байгаа болохоор цагаан идээ зарагдахгүй байна. Хүмүүс амсаж үзээд “Амттай байна. Сайхан ааруул байна. Хаанахынх вэ” гэдэг. Тэгсэн мөртлөө худалдаж авахгүй, үзээд л яваад байх юм. Би нутгаасаа 30 кг ааруул, 20 кг өрөмтэй ирсэн.

-Малынх нь буян уу, эсвэл малчдаас худалдаж авсан уу?

-Зунжингаа малаа саан, бас бусдаас худалдаж аваад цуглуулсан юм. Энд хэдэн төгрөг болгох санаатай ирсэн маань энэ. Ноолуур гарахаар өгье гээд хүнээс таван сая төгрөг зээлчихсэн. Тэрийгээ уг нь цагаан идээнийхээ ашгаар төлчихье гэж бодсон юм. Одоо ч худлаа боллоо л доо.

-Цагаан сарын үзэсгэлэн худалдааг хориглосон болохоор энд үргэлжүүлэн борлуулах боломжгүй боллоо. Одоо та яах вэ?

-Харин ээ. Яг албан ёсоор тийм зарлиг гарсан бол дагаж мөрдөхөөс өөр аргагүй. Яах учраа одоогоор олоогүй байна.

-Худалдааны төвүүдэд борлуулах боломжтой. Энэ талаар хөөцөлдөж үзсэн үү?

-Улаанбаатарт ирснээсээ хойш тэгэх санаатай хөөцөлдөж байна. Хэд хэдэн худалдааны төвөөр ороход “Өмнөхөө яаж худалдах вэ гэж сууна” гээд халгаагаагүй. Бүр болохгүй бол бараагаар ч болтугай солиод нутаг буцна даа. Цагаан сар юу юугүй боллоо. Гэртээ хариад сар шинэдээ бэлдэнэ, ажил их бий.

Энэ мэдээнд өгөх таны үнэлгээ

Хуваалцаарай Жиргээрэй